rawda о pochodzeniu lud6w jest niezwykle wazna w dziele Sta nislawa Vincenza. Swiadomosc pocчtk6w jest jednym z istot niejszych czynnik6w, dzi ki kt6rym dany etnos moze odr6znic si od innych і opieraj<!C si na USWiadomionej odr bnosci, stworzyc wlasщ kultur . Sчd wynikala potrzeba tworzenia mit6w, wyjasniaj<!
ca 6w problem, cz sto bowiem ludy nie zna±y prawdy historycznej.
Wiedza ta byla im niepotrzebna, wystarczyla swiadomosc nadnaturalnego, wr cz boskiego pocчtku. Tak Ьу±о w przypadku Hucul6w, ale juz inna swiadomosc Polak6w pozwalala im okreslic wlasщ historyczщ genez . M6wi c о pochodzeniu, bardzo latwo wpasc w pulapk megalomanii, podkreslaj<!cej wyzszosc jednego ludu nad innymi1 • Kultury mog<! si zatem odwo±ywac do biblijnych korzeni, wywodчc sw6j lud od zagi nionych plemion Izraela (tam, gdzie nie ma antysemityzmu) lub, jak w przypadku Polak6w - od plemienia sarmackiego2 • Wydaje si jednak, ze mimo cz stego mitologizowania wlasnych pocчtk6w, mieszkancy Huculszczyzny unikn li bl du megalomanii. Nawet kiedy
przedstawiali sw6j sakralny rodow6d, nie deprecjonowali historii innych lud6w. Dla
J.S. Bystron, ор. cit., s. 277-356.
2 Ciekawe wydaje si tworzenie mitu о pochodzeniu dla innych grup etnicznych niz wlasna. Takie zjawisko pojawilo si np. w odniesieniu do Maj6w, со do kt6rych "ustalono': iz pochodz<l od zaginionych plemion Izraela lub od Zyd6w pokonanych przez Salamanassara П і uciekaj<1cych przed niewol<l asyryjsk:ai, Por. W.K. Osterloff, Zanim przyszli Hiszpanie, Warszawa 1968, s. 21.
P
44
Pochodzenie lud6w_pofoniny_w swietle_tet al9gii przykladu, opowiesc о monumentalnych Wielitach ani slowem nie wspomina о innych etnosach - mitycznych lub nie, przez со znika pokusa prezentacji ich jako "gorszych od siebie".Autor buduje dwojakie obrazy pochodzenia. Z jednej strony s't to opowiesci mitologizuj'tce, podkreslaj'tce odrc;bnosc etniczщ danego ludu na poziomie sacrum. Zaliczyc tu naleiy historic; Ormian і Cyga n6w, а przede wszystkim Hucul6w, kt6rzy akcentuj't autochtoniczny w stosunku do pozostalych kultur poloniny charakter wlasnego mitu.
Drugi rodzaj to opowiesci, kt6re na gruncie historycznym pr6buj't odpowiedziec na pytanie, sk'td dany lud znalazl sic; na poloninie; tu autor prezentuje historie Polak6w і Zyd6w. R6wnolegle do mitycznych podan przedstawia powt6rnie pochodzenie historyczne Hucul6w і Or mian. W tym przypadku opowiesci historyczne dopelniaj't przytoczone wczesniej mityczne historie. АЬу poznac pelen obraz, zwi'tzany z po chodzeniem poszczeg6Inych etnos6w, naleiy przeanalizowacwszystkie prezentowane przez autora podania.
Huculi
Przed przedstawieniem mit6w dotycчcych genezy huculskiego ludu, warto zwr6cic uwagc; na fakty historyczne і teorie dotycчce ich po chodzenia, kt6re autor tetralogii z r6inych wzglc;d6w pomiщl. Jego celem byla bowiem pr6ba spojrzenia na mieszkanc6w poloniny niejako "od wewn'ttrz': polegaj'tca na identyfikowaniu sic; z wiar't w mityczne korzenie ludu; mniej miejsca zas poswic;cil dociekaniom historycznej prawdy, choc nie unikal tego tematu.
Wedlug badan etnograficzno-lingwistycznych, prowadzonych mic;dzy innymi przez Oskara Kolberga, Huculi to potomkowie ko czowniczych staroiytnych Uz6w. W ХІІ wieku Uzowie-Pieczyngowie osiedli na terenie Huculszczyzny, najeidiaj'tc ludnosc autochtoniczn't і wypychaj'tc j't na niziny (prawdopodobnie byla to ludnosc bojkowska), asymiluj'tc sic; z mieszkan.cami, kt6rzy oparli sic;
najazdowi. W
p6iniej-Poch_odzenie_ ludбw pofoniny w swietle tetralogii
45
szym czasie na poloninc; dotarli Wolosi, przemieszczaj c sic; wzdluz grzbietu Karpat3 • Kolberg na poparcie swojej tezy przywoluje dowody filologiczne, np. nieslowianskie diwic;ki о pochodzeniu czudzkim і tureckim, оЬсе nazwy miejscowe; dowody antropologiczne, takie jak: оЬсе rysy, czarne wlosy і oczy, а talcie elementy obyczaju:
niezwyczajne barwy odziezy. Podobne zdanie na temat pochodzenia Hucul6w ma Jan Wahylewycz, kt6ry widzi w nich zeslowianszczonych potomk6w Uz6w, natomiast Sofron Witwicki uwaza ich za przybyszy z wolnych osad ruskich na nizinach, nawet ze Skandynawii, nie przedstawia jed nak dowod6w na poparcie tej tezy4 • Bronislaw Kobylanski zas odrzuca twierdzenie, jakoby Huculi pochodzili od Uz6w - wedlug niego ich przodkami bylo staroruskie plemic; ,,Uczul 6w"5• Bez w tpienia jednak nalez do ukrainsk.iego narodu, czego dowodzi jc;zyk Hucul6w - archa iczny poludniowo-zachodni dialekt ukrainsk.iego, rozprzestrzeniaj cy sic; znad rzeki Czeremosz. Jego analiч zajmowalo sic; wielu badaczy, potwierdzaj c 6w fakt6•
Jednak, jak powiedziano, Vincenz nie skupial sic; na przywo lywaniu tych teorii, pokazywal w pierwszym rzc;dzie mityczne pochodzenie Hucul6w, uwazaj c, ze moze ono powiedziec о ludzie О. Kolberg, Dziela wszystkie. Rus Karpacka, t. 54, Wroclaw-Poznan pierwszym jest Jan Jan6w, auror Slownika huculskiego wydanego ро raz pierwszy w Krakowie w 2001 roku. Natomiast Jaroslawa Zakrews'ka podaje nazwisko Bronis!awa Kobylanskiego jako pierwszego naukowca ukrainskiego, kt6ry przed Janowem napisa! prac na ternat dialektu huculskiego. Por. Я. Закревська, ор. cit., s. 13. lnni badacze to Tadeusz Lehr-Sp!awinski, autor Przeglqdu і charakterystyki Jtzykrfw slowianskich, Warszawa 1954, oraz А.А. Szahrnarow, Ocerk drevnejfego
perioda istorii russkogo dzyka, Wydanie repr., Moskwa 2002, za:
Енцшслопеді.я україноз навства, т. 2, Львів 1993, с. 465.
46 Pochodzenie ludбw pofoniny w swietle tetralogii poloniny, jego wierzeniach і charakterze duzo wi cej niz badania historyczne7 •
Mitologia huculska zawarta w tetralogii przedstawia dwa podstawo we mity - stworzenia swiata і pochodzenia Huculow, а w dalszej ko lejnosci Vincenz stara si przywolac historyczn przyczyn pojawienia si ludu na poloninie. Wszystkie trzy historie przeplataj si , tworчc spojny obraz powstania rzeczywistosci oraz samych Huculow.
Mozna jednoczesnie powiedziec, ze mity stworzenia і genezy narodu staraj si wyjasnic ontologiczny problem grzechu - dobra і zla.
Warto jednak na pocz tku wyjasnic, czemu оЬіе opowiesci nazwane zostaly mitem, а nie legend czy bajk . Otoz mit opowiada histori swi Ч, opisuje wydarzenie, ktore mialo miejsce w okresie wyjsciowym, legendarnym czasie "przodkow': Bohaterami mitu s istoty nadnatu ralne, znane za spraw tego, со uczynily na pocz tku, gdy pokazaly czlowiekowi wzorzec zachowa n.8 • Zgodnie z tym wzorcem prezen towane s mityczne historie - о stworzeniu swiata і о dzialalnosci plemienia Wielitow.
Mity, jak mowi Mircea Eliade, mozna podzielic na prawdziwe -zawieraj ce wzorzec zachowan і odniesienie do swi tosci, oraz mity falszywe, odnosz ce si do sfery profanum, ktore nie stawiaj za cel nasladowania - to inna nazwa basni і legend.
о
ile falszywe s ogolnie znane, mity prawdziwe poznaj jedynie wtajemniczeni і opowiada si je w konkretnym, wyzej wspomnianym celu9 • W obu mitach prezen towanych przez Huculow - о pocz tku swiata і о Wielitach, zawarte zostaly przywolane przez Eliadego elementy.Mit о pocчtku swiata, nazywany przez Aleksandra Madyd bajk ajtiologiczn 1 0 , opowiadany jest przez Cwylyniuka podczas butynu, kiedy na poloniщ docieraj zaproszeni z okazji nadejscia wiosny goscie Autor odwoluje si do teorii, dorycz<lcych pochodzenia Hucul6w w przed mowie do pierwszego wydania Prawdy starowieku z 1932 roku
М. Eliade, Aspekty mitu, Warszawa 1998, s. 12.
Jbidem, s. 15.
10 А. Madyda, W poszukiwaniu jednoici fwiata і czlowieka. Folklor w twdrczoici Stanislawa Vincenza, Torun 1992, s. 131.
Pochodzenie ludбw potoniny w swietle tEJtralogii .
47
- przede wszystkim Huculi. Panuje zatem uroczysta atmosfera, sprzy jaj'!ca przekazywaniu mitu, podkreslaj'!ca jego dostojny charakter.
Opowiesc Cwy!yniuka znacznie odbiega od historii biblijnej, choc zawiera wiele jej elementбw і jest zakorzeniona w tradycji judeochrze scijanskiej. Rozpoczynaj<l j<l s±owa о unosчcej si wsz dzie smietanie
- zaczynie dobra. Adwersarzem Boga jest Diabe±, ktбry zabrudzH smietaщ, ale z powsta±ej masy Вбg stworzy± swiat (ziemi ), s±once, chmury, а wreszcie cz±owieka. Opowiesc ta rбwniei tkwi korzeniami w s±owianskim micie stworzenia swiata. ОЬа maj'! wiele wspбlnych cech, choc Vincenzowska opowiesc jest wyrainie upoetyzowana.
Wersja mitu proponowana przez Vincenza nie opisuje srworzenia Diab±a, ktбry istnieje niejako "od pocчtku". W tej prarzeczywistosci poza Bogiem і Diab±em jest rбwniei duch Ьоіу - A±ej, ktбry "unosH si nad bia±osci'!, nad smietanami, dmucha± sobie na nie" (Z, 279).
Opisuj'! go rбwniei mity huculskie: wed±ug nich, A±ej spi w ob±okach, jest wi c niejako ponad swiatem, czuwa nad nim11• W micie Vincenza jest on natomiast tylko niemym swiadkiem wydarzen.
Wspбlnym motywem obu mitбw jest rozdzielenie - w wersji s±o wianskiej wody od ziemi, tu natomiast smietany od brudnej jej cz sci, wyniku ingerencji Diab±a. W cz sci mitбw woda jest zmieszana z zie mi'!, а zadaniem Boga jest oddzielenie ich od siebie, w innej wersji Вбg tworzy ziemi z piasku wyci'!gni tego przez Diab±a z dna wielkiego praoceanu1 2 • Do stworzenia swiata (ziemi) w zasadniczy sposбb, choc nieswiadomie, przyczynH si wi c Diabe±.
11 О. Hnatiuk, Wiedimy, czarty і fwifci Huculszczyzny: mity і legendy, Lublin 1997, s. 5.
12 Por. ibidem, s. 5-6; J.M. Kasjan, Na przelfczy fwiat6w: 150 ukrainskich bafni, gadek, humoresek і podan ludowych, Torun 1994, s.201; Г. Булашев, Український народ у своїх легендах, релігійних поглядах та віруваннях.
Космологічні у сраїнські народні погляди та вірування, Київ 1992, s. 73.
Warto na marginesie zaznaczyc, іе mity huculskie, со wydaje si calkowicie
zasadne, z niewielkimi rylko wyj;iclcami wpisuj;i si w nurt og6lnosJ:owian skich mit6w.
48 Pochodze[Jie ludбw pof_onin'y' w slfllietle tetralogii
Wiele cech l cчcych mity slowianskie і mit huculski, przedstawiony przez Vincenza, mozna znalezc w obrazie Boga і Diabla. Warto podczas analizy obu postaci wyjsc od Diabla - boskiego adwersarza, poniewaz m drosc і wszelkie atrybuty Boga mozna najpelniej zrozumiec wlasnie w kontekscie Zlego.
Diabel ma w mitach slowianskich mozliwosc kreacji - sam moze tworzyc і nie porrzebuje do rego Boga1 3 • Wedlug mitologii B6g wie dzial wszystko о swiecie, natomiasr Diabel mial bardzo duzo sily1 4
• Rola Boga polega na nadzorowaniu jego dzialania і wydawaniu mu r6znych polecen - Diabel jest cz sto boskim narz dziem. Wlasnie Diabel, wedlugwersji slowianskiej, nurkuje na dno praoceanu і wynosi na powierzchni wody piasek, z kt6rego B6g tworzy swiar. Zly Duch, dzialaj c niejako pod przymusem, wykonuje boze polecenia, lecz jednoczesnie podejmuje walk ze Srw6rc , pr6buj c, miedzy innymi, uropic go podczas snu. Dzialanie ro obraca si przeciw Diablu, kr6ry niezamierzenie blogoslawi spychanym do wody Bogiem ziemi 15•
Diabel - boski adwersarz, obdarzony jesr moc kreacji, ale dopiero ро boskiej ingerencji jego dziela s przydarne do czegokolwiek, tym samym zachowany zostaje dualisryczny porчdek rworzenia16 •
Inaczej rzecz ujmuj c, B6g jesr srw6rc rzeczywistosci wyzszej, ducha, naromiast Diabel - swiata "nizszego", fizycznego - nieduchowego.
W Vincenzowskim micie huculskim Diabel "Sam nic nie potrafi, rylko zazdroscic, radosci nie zna, cieszyc si nie umie, rylko ze szkody si cieszy" (Z, 259). Nie ma zatem, przynajmniej pozornie, mocy kreacji, jak jego odpowiednik z mir6w slowianskich, jednak swiar
13 Г. Булашев, ор. cit., s. 70.
14 Ola Hnariuk dosrrzega w rakiej koncepcji Boga і diaЬla manichejsk koncepcj , kr6ra Ьус moze jest bogomilskim wplywem. Por. О. Hnatiuk, ор. cit., s. 248.
15 Г. Булашев, ор. cit., s. 73-74.
16 Кіеdу rworzy cos jeden z adwersarzy, drugi musi dodac swoje "trzy grosze": Diabel srwarza kolo, kt6re dopiero ро dodaniu orworu na os moze Ьус uzyteczne; Diabel lepi z blota wilka, kr6rego dopiero B6g ozywia. Por. А. Szyjewski, Religia Slowian, Кrak6w 2003, s. 35.
PochodzeQie lu б\/1/ pofoniny_w swietle tetralogii 49 powstaje wlasnie dzi<rki jego dzialaniu, а raczej pr6bie zniszczenia tego, со boze і со Boga raduje. Pr6ba unicestwienia dobra konczy si<r niepowodzeniem - B6g zaistniale zlo zmienia w jeszcze wi<rksze dobro. Wyrozumialego Stw6rc<r nie martwi dzialanie Diabla: ,,Nie sploszyl si<r і mysli sobie: Wiem, со zrobi<r, b<rdzie jeszcze lepiej.
Stworz<r swiat". Akt kreacji zaklada wi<rc wsp6ldzialanie dw6ch sil -dobrej і zlej; mozna podejrzewac, ze swiat nie powstalby, gdyby nie zlo uczynione przez Diabla. Tu spotykaj<! si оЬа mity - slowianski, m6wi<1cy о ogrom nych mozliwosciach kreacyjnych Zlego, і huculski, opowiadany przez Cwylyniuka - choc pozornie Diabel "nic nie potrafi': jednak r6wniez dzi<rki niemu powstaje swiat.
Nast<rpnie, wedlug mitu huculskiego, B6g tworzy czlowieka, od razu stawiaj<!c przy nim zon<r, krow<r і owieczki. Nigdzie nie jest mowa о grzechu pierworodnym, со wi<rcej, od razu Adam і Ewa obdarzeni S<! potomstwem - synami Kainem і Ablem. Dopiero w tym miejscu mit о pocчtku zaczyna przypominac biblijn<! opowiesc, wczesniej bowiem byl jedynie slowianskim mitem stworzenia. Тут samym mit о pierwszych ludziach zaproponowany przez Cwylyniuka r6zni si<r w duzym stopniu od wi kszosci historii pierwszych ludzi w mitologii slowianskiej.
Wedlug historii Abel- dobry- zaj<!l si<r krow<! і owieczkami, zatem od razu znalazl sobie zaj<rcie. Kain natomiast, zamiast pom6c bratu, wyrwal krowie ogon і zjadl, а kiedy ten upomnial go, zabil Abla ka mieniem. Со wazne, Kain dzialal pod wplywem namowy Diabla, kt6ry jest trzeci<1 osob't uczesmicz<lc<! w tej historii. Тут samym zab6jstwo brata przypomina histori<r grzechu pierworodnego - Ewy post<rpuj<1cej za podszeptami Zlego; przypomina tez obraz Diabla, kt6ry za wszelk<!
сещ chce zniszczyc boze dzielo. Cz<rsc mit6w ukramskich wykorzystuje biblijn<1 histori<r, Ьу stworzyc wlasn<1, podobn<1 opowiesc о pierwszej zbrodni, jest ich jednak niewiele1 7 • Opowiesc Cwylyniuka to literacki
17 Wedlug mitu zarejestrowanego przez Bulaszewa Kain mial zaniesc Ablowi obiad na pole, jednak sam zjadl ро drodze wszysclco. Zly Abel zbil Kaina, а ten w odwecie zabil brata. Warto tei zauwaiyc, іе mityczny Kain, podob nie jak jego biblijny pierwowz6r, zajmuje si rolnictwem. Por. Г. Булашев,
ор. cit., s. 114.
50
Pochodzenie ludбw potoniny w 5.wietle t tr_alogiiwariant mitu, maj<!CY pokazac boz't milosc do czlowieka, аІе і naj bardziej bezbronnych stworzen, takich jak krowya: Stw6rca najpierw sprawil, ze rana sic;: zagoila, dopiero potem zapytal о АЬІа. Тут samym m6wi о genezie huculskiego szacunku dla wszelkich istot - skoro B6g szanuje nie tylko ludzi, lecz wszystkie swe dziela, tym bardziej powinien to czynic czlowiek.
Cwylyniuk, opowiadaj<!c historic;:, akcentuje jeszcze jedщ rzecz:
ot6z uwaza Kaina za brata Diabla, choc pewnie ma na mysli duchowe braterstwo. ,,Tys brat tamtego, niech szczeinie. Daj nam spok6j, idi tam, gdzie tw6j brat" (Z, 280) - m6wi АЬеІ. Przekonanie о pokrewienstwie moglo miec sw6j pocz<!tek w ukrainskim micie о pierwszych braciach, choc Diabel byl w nim ojcem Kaina18 •
Istotny zwi<!zek Diabla z Kainem, со prawda juz nie braterski, podkresla r6wniez autor Powiefci lat minionych, w kt6rej prezentuje opowiesc о pomocy Zlego w zabiciu АЬІа za spraw<! dokladnego poin struowania Kaina, jak tego dokonac. Tym samym mozna sic;:
przekonac, ze na stworzony przez Vincenza obraz Diabla wplyw mogla miec nie tylko ВіЬІіа, lecz r6wniez tradycja staro ruska1 9•
Jednoczesnie opowiadacz przedstawia najszlachetniejsze, Ьо bi blijne, аІе і mityczne, ludzkie zajc;:cie - wypas owiec. Nic dziwnego, ze butyn mial tylu przeciwnik6w, skoro podstawowym zajc;:ciem Hu cul6w, uswic;:conym przez Chrystusa, potomka АЬІа - pasterza, byl wlasnie wypas. Cwylyniuk wic;:c nie tylko opowiedzial
zgromadzonym historic;: о pocz<!tkach swiata, lecz takze uzasadnil wykonywaщ przez nich pracc;:.
B6g przedstawiony w micie Vincenza znajduje sic;: obok swego stworzenia, got6w do interwencji і pomocy. Nawet kiedy narrator pisze о nim jak о Bogu z nieba, czuwa nad ludimi, pilnuje ich і opiekuje sic;: nimi. Mozna za 01<! Нnatiuk powiedziec, ze mityczny swiat ma charakter horyzontalny, а nie wertykalny- jak uczy Pismo Swic;:te. Tuz
18 Ibidem.
19 F. Sielicki, Opowiesc о zabojstwie АЬlа, potopie і wieiy Babel, [w:]
Kroniki staroruskie, Warszawa 1984, s. 64.
fochodzenie ludбw potoniny w swietle tetralogii
51
obok czlowieka, nie w podziemnym piekle, jest Diabel, autor zlych podszept6w, ale і B6g, chroni 1cy przed nimi2°.
Zanurzenie swiata w smietanie musialo Ьус dla Hucul6w synoni mem dobrobytu, zatem wyobraienie boiej krainy wiecznego szcz<cscia robilo wraienie miejsca oplywaj1cego w dostatek. Teraz jeszcze, wsp6l czesnie, smietana jest wymieszana z brah1, jednak na koncu czas6w B6g je oddzieli - oddzieli zlo od dobra - relacjonowal Cwylyniuk. Jego sluchacze odnajdu j1 w micie wytlumaczenie istnienia dobra і zla w swiecie, poznaj 1 genez<c ich ismienia.
W nast<cpnej kolejnosci naleiy przeanalizowac mit pochodzenia Hucul6w. Na to pytanie odpowiada wswej historii naпator w Prawdzie
starowieku. Mimo wraienia, іе opowiesc о Wielitach zostala орапа na mitycznym huculskim przekazie, jest ona oryginaln1 kreacj1 autora, kt6ra wykorzystuje jedynie pewne motywy, zawarte w podaniach2 1 • Zgodnie z ustaleniami Madydy, opowiesc о Wielitach Vincenz m6gl zaczerpn1c z przekazu Szuchewycza, kt6ry pisze w swym dziele Hu culszczyzna о istnieniu plemienia Welyt6w. Z kolei wedlug opowiesci znajduj 1 cej si<c w dzіеlеЕтнографічний з6ірни1е Wolodymyra Нnatiu ka, Bukowin<c zamieszkuj1 samotni borcy, pochodчcy z jednego rodu, nazywani Wielitami; prawdopodobnie tymi dwiema historiami poslu iyl si<; autor tetralogii podczas konstruowania obrazu о przodkach22 • Cala opowiesc, zgodnie z regulami mitu, dzieje si<c w czasie mi tycznym, rajskim czasie "pocчtk6w': podzielonym na cztery etapy23 • Praprzodkowie - Wielici pochodzili z Huculszczyzny, gdzie przebiegal pierwszy etap ich іусіа. W drugim rozbiegli si<c ро swiecie, zakladaj1c miasta і dokonuj1 c czyn6w chwalebnych. Trzeci etap polegal na powro cie na poloniщ, аЬу poiegnac umieraj1cego kr6la, wreszcie w ostatnim,
20 О. Hnariuk:, ор. cit., s. 249.
21 А. Madyda, W poszukiwaniu jednofci, ор. cit., s. 55.
22 Ibidem, s. 53-54. Badacz stwierdza, ze pisarz przy rworzeniu pierwszego tomu dziela mial najszerszy dosr p do reksr6w folklorysrycznych, jedno czesnie oparrzyl Prawdf starowieku srosownymi przypisami, odsylaj<}cymi czyrelnika do zr6dlowych informacji.
23 М. Eliade,Aspekty mitu, ор. cit., s. 81.
52 _ Pochodze ie lud_б\111_ pot_oniny w_ s\11/ietle tetralogii
czwartym, Wielici z powrotem osiedli w gorach, Ьу tam, jui w pokoju, nie mieczem, budowac przyszlosc.
Praprzodkowie byli ludem olbrzymow - bojownikow, przeznaczo nym do wojowania. Uwaiano je za plemi elitarne - m ine іwaleczne, "ci:i,gle rosli і pot inieli" (Ps, 146). Rowniei w mitologii Slowian wspominane jest plemi wielkolud6w, jednak wszelkie opowiesci przedstawiaj:i, je w negatywnym swietle. Bylo ono grzeszne, zapominalo о Boiym prawie і zylo w rozpuscie, dlatego Bogpostanowil je zniszczyc. Cz sc mit6w mowi о potopie, w ktorym olbrzymi zgin li, cz sc nato miast о tym, іе stawali si z czasem coraz rnniejsi, аі przyj li wzrost wsp6lczesnego czlowieka24 • Jednak narrator nie przypisuje Wielitom grzesznosci, przeciwnie -oddanie Bogu, choc jednoczesnie, о czym wspomina Madyda, Vincenz akcentuje wielikansk:i, ,,wiar w top6r"
- nie w milosc2•5
P6zniejsze zaj cie wielikanskiego ludu - praca na poloninie, stalo si wzorem zachowania dla Huculow. Zgodnie bowiem z charakterem mitu, czlowiek nasladuje lstot Nadnaturaln:i, і cz sto zajmuje si tym, czego go nauczyla26 • Przyczyn:i, oddania si
pasterstwu obecnych mieszkanc6w poloniny jest zakopanie przez umieraj:i,cego wladc topora: ,,wojowaniu koniec przyszedl, top6r -do pracy w puszczy przeznaczony" (Ps, 147). Moina zatem powiedziec, іе choc w Hucu lach tkwi pragnienie walki,
poznawania swiata, zostalo ono stlumione przez nakaz Wielit6w.
Ciekawy wydaje si ambiwalentny stosunek do topora. Z jednej strony sluiy do wojowania, z drugiej - do pracy; raz jest przezna czony
"do puszczy", innym razem - ,,do r:i,bania ludzkich czerep6w".
24 Wedlug Bulaszewa opowiesc ta ma apokryficzne korzenie w Ksi1,dze He nocha. W praczasach ziemi1, zamieszkiwalo, obok plemienia olbrzym6w, plemi1, dwuglowych istot і wfasnie саг dwuglowy poradzil Bogu, Ьу zesla± potop na grzesщcych olbrzym6w. Kasjan natomiast przedstawia legendy m6wi ce о pochodzeniu olbrzym6w od Adama і ich stopniowym zmniej szaniu si1,. Por. Булашев, ор. cit., s. 176; J.M. Kasjan, ор. cit., s.
213.
25 А. Madyda, W poszukiwaniu jednofci, ор. cit., s. 49.
26 Ibidem, s. 17.
Pochodzenie lud6w pofoniny w SV\/ietl_e te_tralogii 53 Jednak оЬа cele, zalei<!ce zreszч od potrzeby Wielit6ww danej chwili, przedstawione zostaly w pozytywnym swietle. Nic dziwnego, skoro wielikanskie plemi praprzodk6w posiada w micie wyl<!cznie cechy pozytywne, uzycie topora do walki r6wniez nie moze Ьус wyЬicznie zle, szczeg6lnie, gdy mit о tym nie m6wi.
Mityczna prawda о przodkach przekazywana byla w tajemnicy:
"Dopiero, umieraj<!c, niejeden gazda stary przekazywal to najstarszemu synowi, swemu dziedzicowi lub pobratymowi pod przysi g;( (Ps, 148). Jedynie wtajemniczeni poznac mogli t prawd , со podkreslalo jej sakralny charakter 27 • Podobna sytuacja miala miejsce w przypadku opowiadania mitu о stworzeniu swiata, tamta historia nie opowiadala о tajemniczym pocчtku etnosu, St<!d mogla Ьус opowiadana publicz nie. Histori о Wielitach czytelnik poznaje jednak z ust narratora, nie z opowiesci kt6regos z bohater6 w28 •
Mit nie musi zostac zapisany, wazne, аЬу przekazywano go ustnie.
Istotniejsza jest jego recytacja niz odczytywanie, poniewaz dzi ki temu wlasnie najlepiej і najpelniej przywoluje si przeszle wydarzenia, maj<!ce korzenie we wsp6lczesnosci29 • Dlatego opowiesc о Wielitach czy о pocчtku swiata jest odtwarzana ustnie przez wybranych miesz kanc6w poloniny. Niejako potwierdzaj<!c tez о uniwersalnosci mitu, stworzon<! przez Eliadego, narrator stwierdza: ,,Opowiesc przybliza je
(zamierzchle czasy) і przyci<!ga ku nam. Dziej<! si і teraz. Przekazuje si je bowiem zywym slowem, t tni<!cym jak krew rodowa'' (Ps, 64).
Nie kazdy moze przekazywac opowiesc kolejnym pokoleniom, czyni<!
to "starzy ludzie, powiastuny, poczynacze" (Ps, 64). Osoby, kt6re
ро-27 Por. М. Eliade, Aspekty mitu, ор. cit., s. 27.
28 Na dow6d tego, ±е nie kazdy m6gl poznac histori Wielit6w, jedynie ludzie wtajemniczeni, czyli Huculi, warto przywolac fragment rozmowy narratora ze swym piastunem Petrem Iwanijczukiem, kt6ry w rozmowie
"wymijal ostroznie moje zbyt natarczywe pytania со do krwi Wielit6w і kto wlasciwie od nich pochodzi" (Ps, 156). Choc autora і wsp6lrozm6wc l<!czyla wi z przyjazni, ten ostarni nie chcial wyjawic sakralnej historii swych przodk6w.
29 М. Eliade, Aspekty mitu, ор. cit., s. 24.
54 ... Pocho_d.zenie _ludбІN.Poton_iny_w swletleJ tral_ogii siadly wiedz<r о przeszlosci, S,! pol,!czone w specyficzщ grup<r, kt6ra podkresla ich wyj,!tkOWOSC, zaklada doswiadczenie і zycЇOW,! ill,!
drosc zbudowan<! na wsp6lnej wiedzy30 •
Wапо przywolac kolejne slowa narratora, charakteryzuj,!ce lud huculski w kontekscie odr<rbnosci: ,,Inne plemiona maj,! swoje stare ksi<rgi, swi<rte pisma і biblie wzniosle, talmudy arcym,!dre, а nasze g6rskie rody iyw,! ksi<rg<r maj,!" (Ps, 64). Ten kr6tki opis prezencuje
Wапо przywolac kolejne slowa narratora, charakteryzuj,!ce lud huculski w kontekscie odr<rbnosci: ,,Inne plemiona maj,! swoje stare ksi<rgi, swi<rte pisma і biblie wzniosle, talmudy arcym,!dre, а nasze g6rskie rody iyw,! ksi<rg<r maj,!" (Ps, 64). Ten kr6tki opis prezencuje