6. System awansu zawodowego w świetle wyników przeprowadzonego badania
6.2. Podstawowe informacje na temat awansu zawodowego nauczycieli (art. 9a-9d KN)
6.2. Podstawowe informacje na temat awansu zawodowego
nauczycieli (art. 9a-9d KN)
Awans na stopień nauczyciela kontraktowego:
- z chwilą rozpoczęcia pracy w zawodzie nauczyciel jest zatrudniany na jeden rok szkolny, otrzymuje stopień stażysty i z początkiem tego roku rozpoczyna (z mocy prawa) staż na stopień nauczyciela kontraktowego; ten staż trwa 9 miesięcy,
- po odbyciu stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego i uzyskaniu akceptacji komisji kwalifikacyjnej (która przeprowadziła z nauczycielem rozmowę), dyrektor szkoły nadaje stopień nauczyciela kontraktowego,
- w razie negatywnej oceny na wniosek nauczyciela stażysty, staż – za zgodą dyrektora – może być powtórzony (oznacza to ponowne zatrudnienie na 1 rok szkolny).
Awans na stopień nauczyciela mianowanego:
- po przepracowaniu co najmniej 2 lat od chwili otrzymania stopnia nauczyciela kontraktowego nauczyciel może rozpocząć procedurę awansu na stopień nauczyciela mianowanego – wystąpić z wnioskiem o rozpoczęcie stażu; staż ten trwa 2 lata i 9 miesięcy; w razie negatywnej oceny stażu, nauczyciel kontraktowy może wystąpić z wnioskiem o dodatkowy 9-miesięczny staż, na który dyrektor szkoły może wyrazić zgodę,
- w roku uzyskania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu, nauczyciel kontraktowy składa do organu prowadzącego (najczęściej jest to gmina albo powiat) wniosek o podjęcie postępowania egzaminacyjnego,
- po zdaniu egzaminu przed komisją stopień nauczyciela mianowanego nadaje organ prowadzący szkołę.
Awans na stopień nauczyciela dyplomowanego:
- po przepracowaniu co najmniej roku od chwili otrzymania stopnia nauczyciela mianowanego nauczyciel może wystąpić z wnioskiem o rozpoczęcie kolejnego stażu w związku z ubieganiem się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego; staż ten trwa 2 lata i 9 miesięcy,
33
W scenariuszach wywiadów i arkuszach danych były ponadto pytania dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej. Tematyka ta nie wchodzi w zakres tej analizy, informacje o odpowiedzialności dyscyplinarnej zbierano dla innych celów.
- w razie negatywnej oceny stażu, nauczyciel mianowany może wystąpić z wnioskiem o dodatkowy 9-miesięczny staż, na który dyrektor szkoły może wyrazić zgodę,
- w okresie 3 lat od uzyskania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu, nauczyciel mianowany może złożyć do organu sprawującego nadzór pedagogiczny (kuratora oświaty) wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego,
- po uzyskaniu akceptacji komisji kwalifikacyjnej (po dokonaniu analizy dorobku zawodowego i przeprowadzonej rozmowie) stopień nauczyciela dyplomowanego nadaje organ sprawujący nadzór pedagogiczny.
Nominalnie czas trwania stażów związanych ze zdobywaniem kolejnych stopni awansu wynosi łącznie 6 lat i 3 miesiące (9 m-cy + 2 lata i 9 m-cy + 2 lata i 9 m-cy), jednakże w praktyce staże te trwają łącznie 7 lat34. Ustalone w Karcie Nauczyciela okresy przerwy pomiędzy dniem nadania stopnia i rozpoczęciem stażu na kolejny stopień wynoszą łącznie 3 lata pracy (art. 9d ust. 4 KN): 2 lata + 1 rok. Przy obecnie obowiązujących uregulowaniach dotyczących awansowania, zainteresowany nauczyciel teoretycznie może więc dojść do najwyższego stopnia awansu zawodowego po upływie ok. 10 lat od momentu rozpoczęcia pracy w szkole.
Określenie wymagań związanych z uzyskiwaniem kolejnych stopni awansu jest zadaniem Ministra Edukacji Narodowej (art. 9d ust.10 KN). W obowiązującym rozporządzeniu (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli. Dz.U. Nr 260, poz. 2593) wymagania dotyczące okresu stażu określone są przez wskazania:
- co w tym okresie nauczyciel ubiegający się o awans powinien robić, - co w tym okresie nauczyciel ubiegający się o awans powinien osiągnąć.
Wymagania w zakresie tego, co dana osoba ma robić w okresie stażu, można streścić następująco – nauczyciel stażysta powinien:
- poznawać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły (przepisy, dokumentacja),
- uczestniczyć jako obserwator w zajęciach, prowadzić zajęcia z udziałem obserwatora a następnie omawiać z tą osobą ich przebieg,
- uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia. Nauczyciel kontraktowy ubiegający się o następny stopień powinien: - uczestniczyć w pracach organów szkoły,
- pogłębiać wiedzę i umiejętności zawodowe, - poznawać przepisy dotyczące oświaty.
Nauczyciel mianowany w okresie stażu na stopień nauczyciela dyplomowanego powinien: - podejmować działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy,
- realizować zadania służące podniesieniu jakości pracy szkoły,
- pogłębiać wiedzę i umiejętności służące własnemu rozwojowi oraz podnoszeniu jakości pracy szkoły.
Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego w zakresie tego, co dana osoba ma w okresie stażu osiągnąć, obejmują :
- znajomość organizacji, zadań i zasad funkcjonowania szkoły, - umiejętność prowadzenia zajęć,
- znajomość środowiska uczniów oraz umiejętność współpracy z tym środowiskiem, - umiejętność omawiania zajęć.
Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego obejmują: - umiejętność organizacji i doskonalenia warsztatu pracy,
- umiejętność uwzględniania potrzeb rozwojowych uczniów, problematyki środowiska lokalnego oraz problemów społecznych i cywilizacyjnych,
- umiejętność wykorzystywania technologii informacyjnej,
- umiejętność zastosowania wiedzy z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki oraz ogólnych zagadnień z zakresu oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w rozwiązywaniu problemów związanych z zakresem zadań nauczyciela,
- umiejętność posługiwania się przepisami w zakresie funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywa staż.
Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego obejmują:
- uzyskanie pozytywnych efektów na skutek wdrożenia działań mających na celu doskonalenie pracy własnej i podniesienie jakości pracy szkoły,
- wykorzystywanie technologii informacyjnej,
- umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami,
- realizację co najmniej trzech spośród zadań określonych w rozporządzeniu następująco:
a) opracowanie i wdrożenie programu działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych,
b) wykonywanie zadań: doradcy metodycznego, egzaminatora OKE, eksperta ds. awansu zawodowego, rzeczoznawcy ds. podręczników,
c) poszerzenie zakresu działań szkoły,
d) uzyskanie umiejętności posługiwania się językiem obcym na poziomie zaawansowanym, e) wykonywania zadań na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach
nieletnich we współpracy z podmiotami zewnętrznymi, f) uzyskanie innych znaczących osiągnięć w pracy zawodowej,
- umiejętność rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych lub innych, z uwzględnieniem specyfiki szkoły, w której nauczyciel pracuje.
Podstawą działań nauczyciela kontraktowego i nauczyciela mianowanego, który ubiega się o awans jest „plan rozwoju zawodowego” zatwierdzony przez dyrektora szkoły (par. 3 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu
zawodowego przez nauczycieli. Dz.U. Nr 260, poz. 2593). Ani w Karcie Nauczyciela, ani w rozporządzeniu dotyczącym awansu „rozwój zawodowy” nie jest bliżej określony, niemniej sformułowanie to sugeruje, że awans zawodowy należy ujmować przede wszystkim, jako wzrost kompetencji nauczyciela. Równocześnie jednak, poza formalnym odbyciem stażu, warunkiem nadania wyższego stopnia awansu jest „ocena dorobku zawodowego za okres stażu” (art. 9b ust. 1 KN), którą ustala dyrektor szkoły (art. 9c ust. 6 KN). Drugim warunkiem – w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela kontraktowego i dyplomowanego jest uzyskanie akceptacji komisji „po przeprowadzonej rozmowie”, a przypadku stopnia nauczyciela mianowanego „zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną”. Z wyżej przedstawionego skróconego opisu wymagań oraz z przytoczonych warunków nadania nauczycielowi stopnia awansu wynika więc, że ustawa wprowadza dwa rodzaje kryteriów awansowania – pierwszym kryterium ma być to, co nauczyciel w okresie stażu zrobił (dorobek) a drugim to, czego się nauczył (rozwój). Niewątpliwie powinien istnieć (i na ogół istnieje) pewien związek pomiędzy „dorobkiem” i „rozwojem zawodowym” (wzrostem wiedzy i umiejętności nauczyciela), jednakże nie jest prawdą, że jeżeli nauczyciel coś robi (albo zrobi czegoś więcej) to automatycznie wynika z tego przyrost jego kompetencji.
Wpływ tak zorganizowanego systemu awansowania nauczycieli na rozwój ich kompetencji, (a tym samym na jakość pracy szkoły), zależy w największym stopniu od tego, według jakich kryteriów dyrektor ocenia dorobek zawodowy nauczycieli. Warto zaznaczyć, że kryteria te nie są w żaden sposób określone w przepisach dotyczących awansu, co oznacza że ok. 30 tysięcy dyrektorów szkół z konieczności ocenia ten dorobek subiektywnie. W niewiele lepszej sytuacji są komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne, które także muszą ustosunkować się do zaprezentowanego dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu, a ponadto muszą poprzez rozmowę lub egzamin ocenić spełnienie przez nauczyciela wymagań określonych w paragrafie 12 rozporządzenia regulującego sprawy awansu35
. Jednakże – jak wyżej pokazano – wymagania te sformułowane są w większości w sposób tak ogólny, że ich interpretacja może być bardzo różna. W praktyce oznacza to, że członkowie komisji, zwłaszcza egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych (na stopień nauczyciela dyplomowanego), także są zmuszeni do oceniania osiągnięć nauczycieli według subiektywnych kryteriów. W świetle tego co powiedziano, wydaje się, że należałoby podjąć bardziej szczegółową analizę zapisów dotyczących wymagań stawianych nauczycielom ubiegającym się o awans zawodowy oraz procedur i kryteriów awansowania, ponieważ obecnie obowiązujące uregulowania mogą być jedną z ważnych przyczyn niekorzystnych zjawisk, o których dosyć zgodnie mówili respondenci w czasie badania.