Propozycja nowego modelu zarządzania szkołą

7.2.1. Zarządzanie szkołą a jakość pracy szkoły

Jakość funkcjonowania szkoły w największym stopniu wyznaczana jest przez kompetencje i postawy nauczycieli oraz kadry kierowniczej. Doświadczenie niejednej polskiej szkoły pokazało, że przy odpowiednim poziomie umiejętności i zaangażowania grona pedagogów możliwe jest dobre funkcjonowanie szkoły także wtedy, gdy uregulowania prawne tego nie ułatwiają i nie stwarzają odpowiednich zachęt do rzeczywistego angażowania się nauczycieli na rzecz jakości. Niemniej w perspektywie ogólnokrajowej z punktu widzenia jakości pracy szkół, uregulowania prawne dotyczące zarządzania szkołą, w tym zwłaszcza przepisy ustalające obowiązki i warunki pracy nauczycieli mają bardzo duże znaczenie.

W przedstawionej poniżej propozycji struktura systemu zarządzania szkołą jest bardziej złożona niż obecnie. Zakłada się pewne ograniczenie zakresu bezpośredniej indywidualnej odpowiedzialności dyrektora szkoły przez przeniesienie części jego dotychczasowej odpowiedzialności na innych nauczycieli, którzy będą mieli powierzone określone funkcje. Nieco inaczej określono także rolę rady pedagogicznej. Celem zaproponowanych rozwiązań jest stworzenie systemu zarządzania szkołą, który w znacznie większym stopniu uwzględni zasadę współmierności zarobków, kompetencji i odpowiedzialności nauczycieli. Przedstawiona propozycja nie jest dojrzałym i kompletnym projektem nowego rozwiązania systemowego, ale raczej formą prezentacji innej (niż aktualnie obowiązująca) koncepcji zarządzania szkołą. W opisie pominięto szereg kwestii bardziej szczegółowych oraz te elementy, które w proponowanym modelu zarządzania mogłyby pozostać niezmienione.

46

Np. prowadzenie w klasie ucznia z dużymi trudnościami w nauce, albo ucznia wybitnie utalentowanego, który przygotowuje się do krajowego lub międzynarodowego finału olimpiady przedmiotowej.

47 Warto podkreślić, że procentowy udział nauczycieli dyplomowanych w ogólnej liczbie nauczycieli z roku na rok wzrasta. Z danych SIO wynika, że według stanu na dzień 30.09.2011 r. już ponad 51,5 % polskich nauczycieli posiada stopień nauczyciela dyplomowanego.

7.2.2. Nowy organ szkoły

Nowością tej koncepcji jest propozycja wprowadzenia do formalnego systemu zarządzania nowego organu, w postaci „zarządu szkoły”48

. Zakłada się, że „zarząd szkoły” wyposażony byłby w konkretne kompetencje, które w obecnie obowiązującym systemie należą w części do dyrektora a w części do rady pedagogicznej. Wstępna propozycja zakresu zadań i kompetencji „zarządu szkoły” przedstawia się następująco:

1. zatwierdzanie decyzji dotyczących klasyfikacji i promocji oraz w sprawach skreślenia z listy uczniów, podjętych przez wyodrębnione zespoły nauczycieli (członków rady pedagogicznej), 2. zatwierdzanie planów pracy szkoły,

3. ustalanie organizacji pracy szkoły, w tym zwłaszcza tygodniowego rozkładu zajęć,

4. opiniowanie propozycji dyrektora szkoły w sprawach przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowo płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,

5. uchwalanie projektu planu finansowego szkoły,

6. ustalanie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli, 7. przygotowanie projektu statutu szkoły.

Być może propozycja ta idzie za daleko, być może okaże się jednak, że jest to w miarę właściwe zestawienie. Wydaje się, że gdyby koncepcja ta miałaby być wdrażana, zakres zadań tego rodzaju organu szkoły powinien być ustalony w przepisach w sposób zróżnicowany w zależności od wielkości szkoły oraz realizowanych przez nią zadań. Być może w mniejszych szkołach tworzenie takiego organu byłoby w ogóle zbędne i w nowych przepisach nie byłoby przewidziane.

W skład „zarządu szkoły” wchodziliby z urzędu nauczyciele, którzy pełnią w szkole przydzielone przez dyrektora funkcje oraz kierownictwo szkoły49. Liczba członków „zarządu” danej szkoły powinna być zależna przede wszystkim od liczby uczniów. Zasady ustalania liczebności „zarządu szkoły” byłyby określone przez prawo oświatowe z uwzględnieniem takich czynników jak wielkość szkoły oraz niektóre niestandardowe zadania realizowane przez szkołę.

Sposób ukształtowania „zarządu szkoły” powinien w istotny sposób zależeć od dyrektora, ponieważ organ ten powinien stanowić instrument, przy pomocy którego dyrektor kieruje szkołą. Dlatego wybór nauczycieli do „zarządu szkoły” powinien należeć do dyrektora. Istotne znaczenie miałoby też przyjęcie zasady, że powierzenie i odwołanie z funkcji członka „zarządu szkoły” będzie możliwe w każdym momencie. Kompetencją dyrektora byłoby także określanie zakresu zadań i odpowiedzialności każdego z członków „zarządu szkoły” odpowiednio do potrzeb i warunków oraz przyjętej przez niego koncepcji organizacyjnej.

Zakłada się, że posiedzenia „zarządu szkoły” odbywają się systematycznie w stałych terminach i obowiązkowo byłyby protokołowane. „Zarząd” podejmowałby decyzje zwykłą większością głosów przy obecności więcej niż połowy członków (w razie równej liczby przeważałby głos dyrektora, jako przewodniczącego).

48Zaproponowana nazwa dobrze wyraża charakter tego organu, jest także zgodna z normą języka polskiego. Jednakże nazwa ta ma charakter wstępnej propozycji i dlatego w tym materiale jest używana z zastosowaniem cudzysłowu.

49

Zakłada się, że w zespole szkół działać będzie jeden „zarząd”, w którym będą w odpowiedniej proporcji nauczyciele ze szkół wchodzących w skład zespołu.

7.2.3. Kompetencje dyrektora szkoły

W przypadku utworzenia w polskiej szkole „zarządu szkoły”, zakresy zadań i kompetencji dyrektora oraz rady pedagogicznej musiałyby ulec odpowiednim modyfikacjom w taki sposób, aby układ zadań i kompetencji wszystkich organów szkoły tworzył spójną całość. Dlatego proponuje się, aby w przypadku utworzenia „zarządu szkoły” ogólnie określone zadania i kompetencje dyrektora były następujące:

1. kierowanie (za pośrednictwem nauczycieli funkcyjnych) działalnością szkoły i reprezentowanie jej na zewnątrz,

2. realizowanie ustaleń przyjętych przez „zarząd szkoły”,

3. powoływanie (i odwoływanie) nauczycieli na stanowiska członków „zarządu szkoły”, przydzielanie im związanych z tą funkcją zadań (i personalnej odpowiedzialności) oraz bieżące nadzorowanie i wspieranie ich wykonywania,

4. przydzielanie nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz

dodatkowo płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych

i opiekuńczych,

5. wykonywanie przypadającej mu części zadań związanych ze sprawowaniem nadzoru pedagogicznego oraz awansem zawodowym podległych nauczycieli,

6. pełnienie funkcji kierownika zakładu pracy (zatrudnianie, zwalnianie, przyznawanie nagród oraz wymierzanie kar porządkowych, występowanie z wnioskami w sprawach odznaczeń, nagród itp.),

7. dysponowanie środkami finansowymi określonymi w planie finansowym (w razie braku zewnętrznej obsługi administracyjnej, finansowej i gospodarczej organizowanie takiej obsługi w szkole),

8. tworzenie warunków dla współdziałania szkoły z organizacjami społeczno-wychowawczymi.

7.2.4. Rada pedagogiczna

W proponowanym modelu zarządzania szkołą rada pedagogiczna działałaby w inny niż obecnie sposób, inaczej też byłyby określone jej kompetencje. Plenarne posiedzenia rady pedagogicznej poświęcone byłyby omawianiu sytuacji szkoły, realizowanej przez szkołę koncepcji wychowania i misji szkoły w środowisku lokalnym, omawianiu wyników ewaluacji oraz innym zagadnieniom ogólnoszkolnym. Ważna część zasadniczych działań rady pedagogicznej (omawianie wyników uczniów, klasyfikacja i promocja) odbywałaby się w mniejszych grupach nauczycieli bezpośrednio zaangażowanych w daną sprawę (np. nauczycieli uczących w oddziale, którego wyniki są omawiane, nauczycieli uczących tego samego przedmiotu itp.). Zakłada się, że działaniom poszczególnych grup członków rady pedagogicznej przewodniczyć będą nauczyciele odpowiedzialni za dane działanie, (którzy są członkami „zarządu szkoły”). W proponowanym systemie „zarząd szkoły” stanowiłby równocześnie coś w rodzaju prezydium rady pedagogicznej a sama rada stałaby się w ten sposób organem w pewnym sensie dwuszczeblowym.

- kompetencje pełnego składu rady pedagogicznej, - kompetencje prezydium rady pedagogicznej,

- kompetencje wyodrębnionych zespołów członków rady pedagogicznej ds. klasyfikacji i promocji, ds. nauczania określonych przedmiotów (lub grup przedmiotów) lub spraw opiekuńczo-wychowawczych.

Kompetencje pełnego składu rady pedagogicznej obejmować powinny:

- wyrażanie zgody na program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki (których uchwalanie należy do kompetencji rady rodziców [art. 54 ust. 2 ustawy o systemie oświaty]),

- opiniowanie projektu statutu szkoły (którego uchwalanie należy do kompetencji rady szkoły [art. 50 ust. 2 ustawy o systemie oświaty]),

- wykonywanie zadań rady szkoły w przypadku jeżeli ta rada nie jest w szkole powołana,

- występowanie z wnioskiem o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora, z innego stanowiska kierowniczego oraz ze stanowiska członka „zarządu szkoły”.

Kompetencje prezydium rady pedagogicznej („zarządu szkoły”) to istotna część kompetencji, które zostały już wymienione wyżej.

Kompetencje wyodrębnionych zespołów członków rady pedagogicznej powinny zależeć od charakteru i zakresu zadań konkretnego zespołu. Mogą one być określone w statucie szkoły, lub w przypadku powołania zespołu na czas określony przez „zarząd”, zostać ustalone w drodze decyzji dyrektora szkoły. Kompetencje te mogą dotyczyć takich kwestii jak:

- podejmowanie decyzji dotyczących klasyfikacji i promocji oraz w sprawach skreślenia z listy uczniów,

- przygotowywanie decyzji w sprawach dotyczących wyboru programów nauczania i podręczników, - koordynowanie działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,

- podejmowanie decyzji dotyczących uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.