Podstawą prawną udostępniania lasów własności Skarbu Państwa jest Ustawa o la-sach z 21września 1991roku (art. 26.1), natomiast właściciel lasu niestanowiącego własność Skarbu Państwa możezakazać wstępu do swojego lasu, oznaczając go ta-blicami z odpowiednim napisem (art. 28). W domyśle chodzi tu jednak o lasy własności prywatnej, jako że lasy miejskie, również niepaństwowe, są traktowane w sprawozdawczości Głównego Urzędu Statystycznego (w rocznikach „Leś-nictwo”) na równi z lasami państwowymi jako lasy publiczne, a nie prywatne, choć w Ustawie o lasach wyraz „publiczny” nie występuje.
22 kwietnia 1997 roku Rada Ministrów RP przyjęła kluczowy dokument dla polskiej gospodarki leśnej o nazwie Polityka leśna państwa, gdziejuż wewprowadze-niu napisano, żefunkcjespołecznelasu służą kształtowawewprowadze-niu korzystnych warun-ków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa oraz zapewniają tereny wypo-czynku i turystyki. Jednocześnie stwierdzono jednak, że występuje:
– konflikt między użytkowaniem turystycznym lasu a funkcjami produkcyjnymi i ekologicznymi – zaśmiecanie lasu, niszczenie młodych drzew i runa, zwiększo-ne zagrożenie pożarowe, płoszenie zwierząt itp.;
– wzmożona penetracja lasów przez ludność i przejawy szkodnictwa leśnego.
Znajduje się tam też stwierdzenie o konieczności częściowego rekompensowa-nia nakładów na publiczne świadczerekompensowa-nia lasów przez ich zarządców i właścicieli (czyli na zagospodarowanie rekreacyjne) przez dofinansowanie z budżetu państwa i funduszy specjalnych. Polityka leśna państwa ukierunkowana jest na „zachowa-nie licznych walorów lasu przez ukierunkowa„zachowa-nie ruchu turystycznego i rekreacyj-nego w lasach” oraz na „zwiększanie wiedzy społeczeństwa o lesie, jego ochronie i użytkowaniu”.
Lasy państwowe są udostępniane dla ludności, ale z pewnymi ograniczeniami (art. 26 Ustawy o lasach). Stały zakaz wstępu dotyczy upraw leśnych do wysokości 4 m, powierzchni doświadczalnych, drzewostanów nasiennych (oznakowanych żółtymi obrączkami na drzewach granicznych), ostoi zwierząt, źródlisk rzek i poto-ków, obszarów zagrożonych erozją. Okresowy zakaz wstępu do lasu, w którym nastąpiło znaczne uszkodzenie drzewostanów bądź istnieje zagrożenie pożarowe, ustanawia nadleśniczy. Również w drzewostanach, w których prowadzi się prace związane z pozyskiwaniem drewna lub prace hodowlane, ustawia się tablice z za-kazem wstępu. Takie ograniczenia prawne zostały już wprowadzone do gospodarki leśnej w roku 1969 (zarządzenie nr 77 ówczesnego ministra leśnictwa i przemysłu drzewnego).
Innym ograniczeniom podlega wjazd do lasu pojazdami silnikowymi lub za-przęgowymi wyłącznie drogami publicznymi. Na drogi leśne można wjeżdżać tylko wówczas, kiedy zostały oznakowane drogowskazami albo innymi znakami dopusz-czającymi ruch. Są to najczęściej drogi do siedziby nadleśnictwa, leśnictw, obiek-tów i urządzeń turystycznych oraz wypoczynkowych z masowym udziałem ludno-ści bądź dojazdy do parkingów leśnych. Te regulacje prawne stosuje się w polskich lasach już od 29 maja 1965 roku.
Jazda konna w lesie dopuszczalna jest wyłącznie drogami leśnymi, wyznaczony-mi przez nadleśniczego i specjalnie oznakowanywyznaczony-mi (art. 29, 1a). Wszelkie imprezy sportowe o charakterze masowym organizowane na terenach leśnych wymagają, z mocy Ustawy o lasach, zgody właściciela tegoż lasu (art. 29.4).
Każdy, kto przebywa na terenach leśnych, jest zobowiązany do prawidłowego zachowania się w tym środowisku, ponieważ przebywanie ludzi w celach wypo-czynkowych nie może naruszać jego przyrodniczej egzystencji i naturalnych cech.
Niedopuszczalne jest rozpalanie ognisk i używanie kuchenek turystycznych poza wyznaczonymi do tego celu miejscami, jak również korzystanie z otwartego pło-mienia w lasach, na śródleśnych łąkach, torfowiskach, wrzosowiskach oraz w od-ległości mniejszej niż 100 m od jego brzegu. Zabronione jest zanieczyszczanie gle-by i wód, zaśmiecanie lasu, rozkopywanie gruntu, niszczenie grzybów i ich grzybni, uszkadzanie drzew, krzewów i roślin, niszczenie urządzeń i obiektów turystycz-nych oraz znaków i tablic. Niewolno takżerozgarniać i zbierać ściółki, biwakować poza wyznaczonymi przez nadleśniczego miejscami, płoszyć dziko żyjących zwie-rząt, a takżeich ścigać i zabijać. Zabrania się hałasować i używać sygnałów
dźwię-150 Bohdan Ważyński
kowych oraz, co jest oczywiste, niszczyć lęgowisk, gniazd ptasich, nor i mrowisk.
Psy muszą być prowadzonena uwięzi. Dotyczy to wszystkich lasów, zwłaszcza poddawanych permanentnej presji turystyczno-rekreacyjnej, to jest lasów nadmor-skich i lasów o bezpośrednim kontakcie z ośrodkami wypoczynkowymi, pensjona-tami, kempingami itp. obiektami (Ważyński 1997, 2004).
Zarządzeniem nr 43 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 18 kwietnia 2003 roku została wprowadzona kolejna Instrukcja urządzenia lasu – sporządzania planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa. Stanowi podstawę czwartej rewizji urzą-dzania lasów nadleśnictw. W §108 znajduje się wymóg, aby w części planistycznej opisu ogólnego nadleśnictwa zamieszczać rozdział Określenie potrzeb w zakresie infra-struktury technicznej, w tym turystyki i rekreacji, w którym opisujesię potrzeby między innymi urządzeń dla turystyki i rekreacji, ośrodków oraz izb edukacji przyrodniczej itp. W punkcie 4 tego paragrafu zapisano, że „zasięg i lokalizację lasów przeznaczo-nych do masowego wypoczynku i turystyki oraz ich podział na strefy określa się w porozumieniu z terytorialnie właściwymi organami samorządowymi do spraw zagospodarowania przestrzennego oraz turystyki i wypoczynku”. Wykonuje się też Mapę przeglądową zagospodarowania rekreacyjnego w nadleśnictwie, opierając się na pu-blikacji B. Ważyńskiego Urządzanie i zagospodarowanie lasu dla potrzeb turystyki i rekre-acji (1997). Natomiast, w Zasadach hodowli lasu w §171–174 podano w sposób syn-tetyczny zasady rekreacyjnego zagospodarowania lasów nadleśnictwa.
Lasy będące własnością miast (mienie samorządowe) nie doczekały się dotąd oficjalnego dokumentu prawnego w zakresie ich urządzenia i zagospodarowania dla potrzeb wypoczynkowych mieszkańców, pomimo że są to także lasy publiczne, Tabela 1. Miasta o ponad 70-procentowej lesistości
Miasto Lesistość
%
Powierzchnia gruntów leśnych
ha w tym lasów
publicznych
Bolesławiec 98,1 2343 2328
Kolonowskie83,9 4829 4809
Kalety 81,4 6450 6321
Szklarska Poręba 80,0 6179 5363
Kuźnia Raciborska 79,7 2691 2677
Szczytna 77,6 6426 5261
Miasteczko Śląskie 76,1 5374 5346
Hel 74,6 1614 1470
Wisła 73,0 8164 5066
Węgliniec 73,0 650 650
Podkowa Leśna 72,5 752 606
Czarne72,4 3483 3481
Źródło: Leśnictwo (2004)
a nie prywatne. Z tego też powodu w dalszej części tego opracowania z konieczno-ści zostaną przedstawione własne, autorskie zasady prowadzenia takiej gospodarki leśnej. Dotyczyć ona będzie również tej części lasów nadleśnictw, które znajdują się na obszarze administracyjnym miast.
Lasy publiczne w miastach to lasy komunalne i lasy nadleśnictw. Stanowią bez-pośrednie obiekty wypoczynku mieszkańców, ale należą do dwóch różnych właści-cieli: samorządu mieszkańców miasta i Skarbu Państwa – nadleśnictw. Podlegają intensywnemu zagospodarowaniu rekreacyjnemu, i to zwykle w miejscach, które wskazują sami mieszkańcy. Niektóre miasta są wręcz uprzywilejowane wielkością gruntów leśnych i lesistością. W tabeli 1 podano przykład kilku miast w celu uka-zania wagi problemu zagospodarowania rekreacyjnego lasów publicznych w pol-skich miastach.