Z powyższych rozważań wynika, że odpowiedzialny rząd, który zamierza dobrze rządzić powinien rozliczać się z odpowiedzialności społecznej. Przedmiotem owej odpowiedzialności jest rozliczenie się rządu wobec społeczeństwa ze skuteczności realizacji funkcji społecznych i gospodarczych, realizowanych za pomocą podmiotów sektora finansów publicznych przy wykorzystaniu powierzonych przez społeczeństwo zasobów finansowych i niefinansowych. Przedmiotowe rozliczenie się rządu z odpowiedzialności społecznej powinno być skuteczne, a więc wymaga sprawnie funkcjonującego systemu rachunkowości sektora finansów
145
nych. Tak więc sprawnie funkcjonujący system rachunkowości sektora finansów publicznych jest fundamentem dla skutecznej odpowiedzialności społecznej rządu. Ponadto wskazano, że fakt skutecznego rozliczenia się z odpowiedzialności społecznej rządu jest elementem reali-zowanej przez rząd zasady dobrego rządzenia.
W tym rozdziale wskazano, że rząd realizuje przypisane mu funkcje za pomocą tów sektora finansów publicznych. Stwierdzenie takie wymusiło określenie zakresu podmio-towego tego sektora oraz zdefiniowanie funkcji realizowanych przez rząd. Ponieważ sektor finansów publicznych związany jest nieodłącznie z pojęciami sektora publicznego oraz sekto-ra budżetowego przybliżono te pojęcia i przedstawiono zakres podmiotowy tych sektorów wskazując także na zależności między tymi sektorami. Ustalono, że zakres sektora finansów publicznych jest węższy niż zakres sektora publicznego oraz, że zakres sektora finansów pu-blicznych jest szerszy niż zakres sektora budżetowego. Ponadto stwierdzono, że obecnie w Polsce zawarta w ustawie o finansach publicznych delimitacja sektora finansów publicznych jest dość precyzyjna i określony w ten sposób zakres sektora finansów publicznych przyjęto na potrzeby niniejszej rozprawy. Ponadto ustalono, że zakres ten jest zgodny ze standardami statystyki gospodarczej oraz z wytycznymi międzynarodowych standardów rachunkowości sektora finansów publicznych. Przyjęto także, iż rząd powinien realizować określone funkcje społeczne i gospodarcze, które szczegółowo omówiono. Realizacja powyższych funkcji spo-łecznych i gospodarczych powinna natomiast zagwarantować dobrobyt społeczny. Wskazano także, iż obecnie sektor finansów publicznych zajmuje bardzo silną pozycję w gospodarce państw Unii Europejskiej, co świadczy o wysokiej randze tego sektora i potwierdza aktual-ność działań zmierzających do poprawy przejrzystości i jawności rozliczeń finansowych w tym sektorze.
Ponadto w wyniku rozważań na temat tradycyjnych i współczesnych definicji rachunko-wości oraz na temat rachunkorachunko-wości stosowanej w podmiotach sektora finansów publicznych ustalono, że niezależnie od tego w jakich podmiotach rachunkowość ta jest prowadzona to jej celem jest ewidencja operacji gospodarczych (aspekt informacyjny) i wykorzystanie zebra-nych w ten sposób informacji do efektywnego zarządzania danym podmiotem gospodarczym poprzez umożliwienie podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych. Uporządkowano także definicje rachunkowości stosowanej w podmiotach gospodarczych sektora finansów publicznych i przyjęto na potrzeby niniejszej rozprawy stosowanie terminu „rachunkowość sektora finansów publicznych” oraz zamiennie „rachunkowość podmiotów gospodarczych sektora finansów publicznych”.
Następnie przedstawiono regulacje prawne dotyczące podmiotów gospodarczych sektora finansów publicznych oraz omówiono rodzaje rachunkowości stosowane w tym sektorze. Na podstawie przeprowadzonej analizy podstaw prawnych rachunkowości podmiotów sektora finansów publicznych w Polsce ustalono, że owe regulacje prawne rachunkowości nie są jed-nolite. Stwierdzono, że taki stan może utrudniać porównywanie sytuacji majątkowej, sytuacji finansowej oraz efektywności działań tych podmiotów. Stan taki utrudnia także sporządzenie skonsolidowanego sprawozdania finansowego całego sektora. Ponadto stwierdzono, że w rachunkowości sektora finansów publicznych w Polsce znalazła zastosowanie zarówno zmo-dyfikowana konwencja kasowa (głównie na potrzeby rozliczeń budżetowych), jak i konwen-cja memoriałowa.
Następnie w związku z tym, że podstawą prawną rachunkowości wszystkich podmiotów sektora finansów publicznych jest ustawa o rachunkowości stwierdzono, że we wszystkich tych podmiotach obowiązują takie same, przyjęte w teorii i praktyce rachunkowości, zasady rachunkowości oraz powinny być realizowane klasyczne funkcje rachunkowości. Zasady te i funkcje przedstawiono ponieważ przyjęto, że od stopnia prawidłowości stosowania zasad rachunkowości146 oraz od ich jednolitego stosowania we wszystkich podmiotach zależy sprawność funkcjonowania systemu rachunkowości sektora finansów publicznych (przez metodologiczną spójność informacji). Z kolei, jak już stwierdzono, sprawnie funkcjonujący system rachunkowości przyczyni się do spełnienia wielu funkcji wynikających z misji ra-chunkowości jako całościowego systemu informacyjnego. Ponadto wymóg sprawności sys-temu rachunkowości jest niezbędny w celu zagwarantowania skutecznego rozliczenie się rzą-du z odpowiedzialności wobec społeczeństwa.
Ponieważ rozliczenie się rządu z odpowiedzialności społecznej następuje w oparciu o da-ne zgromadzoda-ne w systemie informacyjnym to wskazano także że poza systemem rachunko-wości sektora finansów publicznych bogatym źródłem informacji o tym sektorze jest także statystyka gospodarcza, czyli system rachunkowości narodowej i dokonano syntetycznego przedstawienia tego systemu.
Następnie wykazano, że sprawnie funkcjonujący system rachunkowości sektora finansów publicznych jest fundamentem dla skutecznego rozliczenia się rządu z odpowiedzialności społecznej oraz przedstawiono kwestię odpowiedzialności na gruncie naukowym. Opracowa-no definicję odpowiedzialOpracowa-ności społecznej rządu oraz ustaloOpracowa-no, że przedmiotem owej odpo-wiedzialności jest rozliczenie się rządu wobec społeczeństwa z odpoodpo-wiedzialności
146
Inne elementy gwarantujące sprawność systemu rachunkowości to sprawozdawczość finansowa oraz audyt finansowy. Zagadnienia te będą omówione w dalszej części rozprawy.
nej za skuteczność realizacji przez ten rząd funkcji społecznych i gospodarczych, realizowa-nych za pomocą podmiotów sektora finansów publiczrealizowa-nych przy wykorzystaniu powierzorealizowa-nych przez społeczeństwo zasobów finansowych i niefinansowych. Rozliczenie to przybiera po-stać rozliczenia za sprawy finansowe, ponieważ odzwierciedleniem wszystkich działań rządu jest system rachunkowości sektora finansów publicznych. Przekłada się to na rozliczenie za kształtowany obraz sytuacji majątkowej, sytuacji finansowej oraz obraz wyników działalno-ści wyrażających efektywność działań podejmowanych przez podmioty gospodarcze sektora finansów publicznych. Odpowiedzialność społeczna rządu wymaga ponadto uzgodnienia oczekiwań stron tej relacji odpowiedzialności co do sposobu działania, kierując się przy tym zasadami wartości i etyki.
Na przykładzie literatury światowej omówiono rodzaje odpowiedzialności społecznej rzą-du oraz zasugerowano, że dość dobrą bazą dla zdefiniowania rodzajów odpowiedzialności społecznej rządu są funkcje, które rząd realizuje w demokratycznym państwie.
Następnie omówiono odpowiedzialność społeczną rządu jako jeden z elementów realizo-wanej przez rząd zasady dobrego rządzenia. Stwierdzono, że sprawnie funkcjonujący system rachunkowości sektora finansów publicznych zagwarantuje skuteczne rozliczenie się rządu z odpowiedzialności społecznej. Z kolei skuteczne rozliczenie się rządu z odpowiedzialności społecznej jest kluczowym elementem i jednocześnie warunkiem realizowania przez rząd za-sady dobrego rządzenia. Z powyższego wynika także, że skuteczne rządzenie wymaga spraw-nego systemu informacyjspraw-nego, którym jest system rachunkowości.
Mając na uwadze powyższe rozważania przyjęto, że w dalszym etapie prac należy uzy-skać odpowiedź na pytanie w jakim stopniu w Polsce rząd rozlicza się z odpowiedzialności społecznej, w jaki sposób następuje to rozliczenie oraz czy forma tego rozliczenia jest sku-teczna. Odpowiedź na przedmiotowe pytanie rzutuje na dalszy układ rozprawy. Bowiem jeże-li w Polsce rząd nieskutecznie rozjeże-licza się z odpowiedzialności społecznej to niezbędne jest ustalenie jakie działania należy podjąć aby ten stan poprawić? Próbę uzyskania odpowiedzi na te pytania oraz wskazania rozwiązania podjęto w rozdziale drugim.
ROZDZIAŁ 2. SPRAWOZDAWCZOŚĆ BUDŻETOWA I FINANSOWA SEKTORA