1.1. Rachunkowość sektora finansów publicznych w Polsce
1.1.5. Statystyka gospodarcza jako źródło danych o sektorze finansów publicznych . 48
W dotychczasowych rozważaniach ocenie poddawano istotę rachunkowości sektora fi-nansów publicznych jako systemu ewidencyjno-informacyjnego. Należy jednak mieć na
uwadze fakt, że rachunkowość sektora finansów publicznych jest także elementem systemu nadrzędnego i ma wyznaczoną określoną rolę w tym systemie. Tym systemem nadrzędnym jest system ewidencji gospodarczej80.
Według Z. Kowalczyka pojęciem tożsamym z „systemem ewidencji gospodarczej” jest „rachunkowość społeczna”. Rachunkowość społeczna jest w szerszym ujęciu dyscypliną sta-tystyczno-ekonomiczną badającą strumienie materialno-rzeczowe oraz strumienie finanso-we w skali gospodarki narodofinanso-wej w sposób zintegrowany. U podstaw rachunkowości spo-łecznej jest idea bilansowania strumieni określonych wielkości ekonomicznych w go-spodarstwie narodowym. W węższym ujęciu rachunkowość społeczna jest techniką staty-styczną służącą do przestawienia w formie ilościowej obrazu całokształtu gospodarki naro-dowej danego państwa. Za pomocą tej rachunkowości ujmuje się całość działalności gospo-darczej państwa w system kont rachunkowych i bilansów syntetycznych, odzwierciedlających wszystkie operacje gospodarcze w określonym czasie. Pozwala ona ująć wszelkie przepływy dóbr i usług oraz strumienie finansowe na obszarze danego państwa w przedziale czaso-wym, a przede wszystkim służy do ewidencjonowania i analizy procesu tworzenia, podzia-łu i zużycia dochodu narodowego81.
W ramach systemu ewidencji gospodarczej państwa można wyróżnić dwa systemy ra-chunkowości82. Jak już stwierdzono pierwszym z nich jest ewidencja operatywna, natomiast drugim jest statystyka gospodarcza.
Ewidencja operatywna jest odpowiednikiem rachunkowości sektora finansów publicz-nych. System rachunkowości sektora finansów publicznych może być oparty na przykład na standardach opracowywanych przez Międzynarodową Radę Do Spraw Standardów Rachun-kowości Sektora Finansów Publicznych, która funkcjonuje pod auspicjami Międzynarodowej Federacji Księgowych83. Z kolei w takich państwach jak Stany Zjednoczone, Australia, Ka-nada i Nowa Zelandia rolę tych standardów spełniają powszechnie akceptowane zasady ra-chunkowości84.
80
T. Peche, Podstawy współczesnej ewidencji gospodarczej, Warszawa 1973, s. 15.
81
Z. Kowalczyk, Rachunkowość społeczna, wartości poznawcze i znaczenie praktyczne, Państwowe Wydawnic-two Ekonomiczne, Warszawa 1974, s. 5.
82
J. Gornas, M. Peter van der Hoek, Towartds a New Budgeting and Accounting System in the Public Sector, Economic and Social Council, United Nations, E/ESCWA/SDPD/2003/WG.5/4, 27 June 2003, s. 2.
83
Międzynarodowa Federacja Księgowych (ang. International Federation of Accountants, w skrócie IFAC).
84
Powszechnie akceptowane zasady rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles, w skrócie GAAP).
Drugim systemem funkcjonującym w ramach systemu ewidencji gospodarczej jest staty-styka gospodarcza, czyli inaczej System Rachunkowości Narodowej85. Rachunkowość do-chodu narodowego jest to tzw. system klasyczny lub system z Cambridge. Celem jego jest ujęcie całokształtu działalności gospodarczej badanego państwa w system powiązanych ze sobą kont rachunkowych oraz wyprowadzenie z tych kont pewnych wielkości agregatowych. Ponieważ najbardziej ogólnym i reprezentatywnym wskaźnikiem, obrazującym stan gospo-darki badanego państwa, jest dochód narodowy, przeto system ten usiłuje przede wszystkim ująć w sposób rachunkowy części składowe dochodu narodowego bądź jako sumę przepły-wów produktów i usług, bądź jako sumę dochodów czy wydatków podmiotów gospodar-czych. Rachunki narodowe prezentują więc statystyczne i makroekonomiczne dane na temat gospodarki narodowej.
Oprócz rachunkowości sektora finansów publicznych bogatym źródłem informacji o tym sektorze jest także statystyka gospodarcza czyli system rachunkowości narodowej.
System rachunkowości narodowej bazuje na Standardach Rachunkowości Narodowej86. Do tych standardów można zaliczyć na przykład System Rachunków Narodowych (SNA93)87, Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA95)88, standard zestawiania danych o operacjach finansowych sektora instytucji rządowych i samorządowych (GFSM2001)89 czy też System Rachunków Środowiska i Rachunków Gospodarczych (SEEA)90 które zostały opracowane pod auspicjami Narodów Zjednoczonych oraz Międzyna-rodowego Funduszu Walutowego.
Jak już stwierdzono dzięki rachunkowości narodowej możliwy jest pomiar dochodu naro-dowego i produktu naronaro-dowego. Początkowo nurt rachunkowości gospodarki narodowej91 był nazywany National Income Accounting i wywodził się z makroekonomii i statystyki. Był on szczególnie rozwijany przez rząd Wielkiej Brytanii podczas Drugiej Wojny Światowej. Rząd
85
System Rachunkowości Narodowej (ang. National Accounting, w skrócie NA). Powszechnie stosuje się na-zwę “System Rachunków Narodowych”. Ponadto w jeszcze szerszym ujęciu można mówić o rachunkowości makroekonomicznej nazywanej Rachunkowością Gospodarki Międzynarodowej (International/Economic Acco-unting). Dotyczy ona transakcji gospodarczych między państwami na świecie, podkreślając międzynarodowe przepływy handlowe i międzynarodowe mechanizmy płatnicze.
86
Inna nazwa to National Economic Accounting (w skrócie NEA). Ponadto bardzo zbliżone do Systemu Naro-dowych Rachunków są Regionalne Rachunki Gospodarcze (ang. Regional Economic Accounts, w skrócie REA).
87
System Rachunków Narodowych (ang. The System of National Accounts 1993, w skrócie SNA93).
88
Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych (ang. European System of Accounts, w skrócie ESA95).
89
Międzynarodowy standard zestawiania danych o operacjach finansowych sektora instytucji rządo-wych i samorządorządo-wych (ang. IMF’s Government Finance Statistics Manual 2001, w skrócie GFSM 2001).
90
System Rachunków Środowiska i Rachunków Gospodarczych (ang. System of Environmental and Economic Account, w skrócie SEEA).
91
M. Baidrige, S. L. Jones, A. H. Young, An Introduction to National Economic Accounting, Methodology Pa-pers: U.S. National Income and Produkt Accounts, Bureau of Economic Analysis, Washington 1985, s. 1.
podejmował wówczas decyzje, które zasoby powinny być dostarczane priorytetowo dla po-trzeb wojskowych, a które w drugiej kolejności dla pozamilitarnego społeczeństwa. Następ-nie rachunkowość gospodarki narodowej rozwinęła się i doskonaliła po Drugiej WojNastęp-nie Świa-towej i jej narzędzia stały się wykorzystywane w codziennej praktyce92.
Jak już stwierdzono wcześniej obecnie w ramach rachunkowości narodowej możemy wy-różnić między innymi System Rachunków Narodowych (SNA93). System SNA93 został opracowany w celu umożliwienia ekonomistom dokonywania pomiaru poziomu rozwoju go-spodarczego, stopnia wzrostu gogo-spodarczego, zmiany w konsumpcji, poziomu oszczędności, poziomu inwestycji oraz poziomu zadłużenia i dobrobytu93. Na podstawie danych systemu SNA93 ekonomiści mogą przewidywać potencjalny wzrost gospodarczy oraz studiować wpływ alternatywnych kierunków polityki rządu na gospodarkę i jej sektory. System ten zo-stał stworzony w celu integracji danych ekonomicznych i statystycznych oraz utworzenia systemu opartego na spójnych gospodarczych i statystycznych koncepcjach i metodach. Dzięki temu systemowi możliwe jest dokonywanie analizy porównawczej zarówno na po-ziomie krajowym, jak i międzynarodowym94. System ten składa się z zintegrowanego zespołu rachunków (kont) makroekonomicznych, bilansów i tabeli statystycznych opartych na mię-dzynarodowych koncepcjach, definicjach, klasyfikacjach i zasadach statystyki gospodar-czej95. Rachunki narodowe dostarczają istotnych danych, które są używane w ekonomicznych modelach budowanych dla celów przewidywania rozwoju ekonomicznego, analizy cen, osza-cowania efektów ekonomicznych polityki gospodarczej, i innych. Rachunki narodowe stano-wią bazę do stosowania wielu wskaźników ekonomicznych96.
W ramach rachunkowości narodowej zastosowanie ma także Europejski System Rachun-ków (ESA95), który jest używany w państwach Unii Europejskiej do rozliczeń budżetowych. Innym systemem rachunku narodowego jest międzynarodowy standard zestawiania da-nych o operacjach finansowych sektora instytucji rządowych i samorządowych (GFSM2001). Rachunek ten jest zgodny z modelem SNA93. Chociaż GFSM 2001 koncentruje się na Ogól-nym Sektorze Rządowym, to jednak jego wskazówki mają zastosowanie również do jedno-stek w sektorze finansów publicznych97.
92
R. Jones, M. Pendlebury, op. cit., s. 2.
93
Handbook of National Accounting, National Accounts: A practical introduction, Series F, No. 85, United Nations, New York 2003, s. 1.
94
Handbook of National Accounting, Links between business accounting and national accounting, Studies in Methods, Series F, No 76, United Nations New York 2000, s. 10.
95
Handbook of National Accounting, National Accounts…, op. cit., s. 4-6.
96
Por. ibidem, s. 14 i 15.
97
IPSASs and Statistical Bases of Financial Reporting, An Analysis of Differences and Recommendations for Convergence, Research Report, IPSASB 2005, s. 28.
Kolejnym systemem w ramach rachunkowości narodowej jest System Rachunków Śro-dowiska i Rachunków Gospodarczych (SEEA). Zwiększająca się świadomość ochrony śro-dowiska spowodowała nasilenie się potrzeby uwzględnienia w kalkulacjach różnorakich inte-rakcji między wszystkimi sektorami gospodarki a środowiskiem. Konwencjonalne rachunki narodowe koncentrują się na pomiarze efektywności gospodarczej i wzrostu gospodarczego. Dla bardziej obszernego oszacowania stabilności gospodarczej i rozwoju rachunkowość go-spodarki powinna zostać poszerzona, włączając w nią zużycie nierynkowych naturalnych aktywów i strat w dochodach wynikających z wyczerpania się i degradacji naturalnego kapi-tału. W tradycyjnych rachunkach narodowych nie uwzględnia się amortyzacji naturalnych aktywów, co ma miejsce właśnie w omawianym systemie.
1.2. Odpowiedzialność społeczna rządu