Jednym z najważniejszych zadań, które bohater musi wykonać w trak-cie wyprawy, jest odnalezienie daru miłości. to kolejna próba dokonu-jąca przełomu w jego świadomości, która staje się dzięki temu pogłę-biona i poszerzona. bohater powinien spotkać boginię, ucieleśnioną w każdej kobiecie, która pozwoli mu objąć panowanie nad życiem, ze świadomością, że jest ono tylko „opakowaniem wieczności”. aby tego dokonać, musi stać się człowiekiem „łagodnego serca”.
Kontakt ze światem kobiet jest zagrożeniem dla zadań stojących przed bohaterem mitycznym. Kobieta, która może zatrzymać boha-tera w jego drodze, bywa często ukazywana w micie jako czarodziej-ka, jak Kirke w odysei. Wyrwanie się z objęć kobiety wymaga niekie-dy wielkiego wysiłku woli. Wykazuje go eneasz porzucający niekie-dydonę.
Spotkanie z kobietą powinno być jedynie chwilowym wypoczynkiem bohatera w jego wędrówce. bohater, który ulegnie kobiecie może za-płacić za to śmiercią, jak Samson zdradzony przez dalilę70.
pierwiastek żeński jest wyobrażeniem życia, pierwiastek męski – wyobrażeniem osiągnięć. ciało kobiece jest ciałem podstawowym, ponieważ z niego bierze się życie71. W obrazowym języku mitologii – jak pisze campbell – kobieta uosabia całość tego, co można poznać, bohater zaś jest tym, który poznaje72.
■ 73 ■ podWóJne WezWanie
ten rodzaj spotkania, zgodnie z obowiązującą w strukturze mitycz-nej opowieści zasadą podróży zewnętrzmitycz-nej i wewnętrzmitycz-nej, dokonuje się w obu tych przestrzeniach jednocześnie. W Popiele i diamencie rolę progu łączącego i oddzielającego świat zewnętrzny i wewnętrzny pełni lustro wiszące nad barem w scenie, w której maciek spotyka Krystynę.
Symbolika zwierciadła, mówiąca o możliwości odbijania wewnętrz-nych doznań człowieka73, pozwala sądzić, że stojąca za barem Krysty-na wkracza w tej scenie w świat wnętrza maćka, a równocześnie – co można dostrzec dzięki kompozycji kadru – pojawia się naprzeciwko andrzeja, niejako zostaje z nim skonfrontowana.
Spotkanie z Krystyną stanie się przyczyną wahań maćka i powo-dem jego niechęci wobec zadania, które jako żołnierz powinien wy-konać. Jest to „sprzeciwienie się wezwaniu” – stały element struktury wyprawy bohatera74. W Popiele i diamencie sprzeciw przybiera formę
„sprzecznego wezwania”. Spotkanie z Krystyną jest odbierane przez maćka jako równie istotne „wezwanie serca”75.
od początku pierwszego spotkania maćka z Krystyną andrzej za-chowuje się tak, jakby chciał tej sytuacji zapobiec. Jest to istotą dialo-gu, który prowadzi przy barze z maćkiem:
andrzej: – Chodź, idziemy.
maciek: – Poczekaj, widzisz, jaka ładna dziewczyna.
andrzej: – A daj spokój!
maciek: – Chodź, napijemy się po jednym.
[...]
maciek: – Świetnie, ładne imię Krystyna!
andrzej: – Przestań się wygłupiać!
maciek: – Przecież się nie wygłupiam.
andrzej: – Pij wódkę, idziemy!
maciek pozwala andrzejowi odejść i pozostaje przy barze. Jest to początek sytuacji, która rozwija się w znane z opowieści mitycznych
„spotkane z boginią”. istniejące w Popiele i diamencie podwójne we-zwanie, przesłanie wykraczające poza filmowy wątek miłosny, zostało dostrzeżone przez autora jednej z najlepszych recenzji, jakie ukazały się po premierze Popiołu i diamentu. Sławomir błaut pisał:
„chłopak [...] otrzymuje dziwny podarunek losu: kilka niezwykle bo-gatych w doznania i emocje godzin, które starczyć mają za całe życie.
maciek zachłystuje się smakiem istnienia, które nagle otwiera przed nim nieprzeczuwane możliwości. miłość budzi nowe pragnienia i na-dzieje, przemienia go, nobilituje, wywyższa. Wprowadza w sferę tra-giczności, w mękę wyboru, w sprzeczności nie do pogodzenia, w miraż szczęścia i przeczucie nieuniknionej klęski. miłość uwrażliwia sumie-nie. maciek nie chciałby już zabijać, nie chciałby zabójstwem skazić czystego uczucia, jakie odkrył w sobie i w Krystynie. nie chciałby zry-wać przymierza z życiem. [...] W jego psychice sprzeczne siły znajdują się w takiej równowadze, tak trzymają go w szachu, że niczym już nie zdoła odwrócić katastrofy. miłość oczyszcza, ale nie ocala. W tragedii trzeba płacić – nic nie ma za darmo. maciek nie uchyli się, nie stchórzy, nie zawiedzie. dorasta do roli tragicznej. Wypełni ją bezbłędnie. pra-gnie ocalić wszystko, na czym mu zależy: i imię wiernego żołnierza, i jakiś szacunek dla samego siebie, i miłość, i szansę powrotu do życia.
zmierzy się z losem o pełną stawkę – i wszystko przegra”76.
po przyjściu Krystyny do pokoju maćka wezwanie do miłości i we-zwanie do walki są wyrażone przez rozmowę z dziewczyną i jednocze-sne poszukiwanie leżącej na podłodze iglicy od pistoletu. po jej znale-zieniu jest już tylko spotkanie z Krystyną.
Scena rozmowy, złożona ze zbliżeń twarzy maćka i Krystyny, ma struk-turę triadyczną zbudowaną dzięki pojawiającym się dwukrotnie
przenika-■ 75 ■ podWóJne WezWanie
niom, którym towarzyszy ściemnienie i rozjaśnienie obrazu. taki zabieg zmienia charakter czasu, w jakim odbywa się rozmowa. Jego bieg zostaje spowolniony, wychodzi poza linearność i zbliża się do „wiecznego teraz”.
Jest to druga scena, po scenie spotkania z wewnętrznym mentorem, w której pojawia się próba wyjścia poza diegetyczny czas linearny.
W pierwszej odsłonie, prologu rozmowy, dominuje głęboki świa-tłocień i kompozycja diagonalna układu twarzy ujawniająca dystans między znajdującymi się obok siebie osobami. W odsłonie środkowej na twarzy Krystyny zanika światłocień, jej twarz staje się walorowo jaśniejsza, wypogodzona i spokojna. twarz maćka jest mistrzowsko sfotografowanym portretem człowieka, który „jest nieobecny i pa-trzy w niewiadome”77. zbliżenie jego twarzy, będące kulminacją sce-ny, jest świadectwem podróży, którą bohater odbywa w labiryncie swojego wnętrza. W trzeciej odsłonie, wraz z rozlegającymi się za ścianą krokami Szczuki, następuje powrót do świata zewnętrznego i linearności czasu.
przekraczalny charakter granicy pomiędzy pokojem Szczuki i poko-jem maćka po raz kolejny zostaje zaznaczony w warstwie dźwiękowej.
W jednej z wcześniejszych scen przestrzeń progu tworzyły rozlegające się w tym samym rytmie kroki chodzącego po pokoju Szczuki i szczęk amunicji ładowanej przez maćka do magazynka pistoletu.
Scena „spotkania z boginią” jest usytuowana w czasie trwania fil-mu w miejscu wyznaczonym przez jeden z punktów złotej proporcji (0,618). razem ze sceną spotkania z wewnętrznym mentorem, któ-ra znajduje się w drugim punkcie wyznaczonym przez złoty podział (0,382), tworzą harmoniczny układ dwóch najważniejszych, a zarazem przeciwstawionych sobie zdarzeń w fabule Popiołu i diamentu.