Pojęcie społecznie odpowiedzialnego inwestowania

Wraz z rosnąca popularnością funduszy o motywach nie tylko finansowych, niektóre organizacje, m.in. ONZ, Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC) czy organizacje specjalistyczne, w szczególności Europejskie Forum ds. Zrównoważone-go Inwestowania (The European Sustainable Investment Forum – EUROSIF), Ame-rykańskie Forum Zrównoważonego i Odpowiedzialnego Inwestowania (The Forum for Sustainable and Responsible Investment – US SIF) zaangażowały się we wspieranie odpowiedzialnego inwestowania, opracowując wytyczne zawiera-jące m.in. definicje odpowiedzialnych inwestycji. W konsekwencji pojawiło się wiele terminów, wśród których najbardziej popularnym było wspomniane spo-łecznie odpowiedzialne inwestowanie (SRI), a ponadto inwestycje zrównoważo-ne (sustainable investment), inwestycje etyczzrównoważo-ne, inwestycje zielozrównoważo-ne (green investment), inwestycje DBLI (double bottom line) lub TBLI (triple botom line), czyli inwestycje, których celem jest osiągnięcie odpowiednio zarówno korzyści finansowych jak i społecznych bądź też zarówno korzyści finansowych, spo-łecznych, jak też związanych z ochroną środowiska.

Zgodnie z Zasadami Odpowiedzialnego Inwestowania ONZ (United Nations Principles for Responsible Investment – UNPRI) odpowiedzialne inwestowanie polega na zintegrowaniu w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych oraz w prak-tykach właścicielskich kryteriów środowiskowych, społecznych i związanych z ładem korporacyjnym (ESG)⁷.

Podejście EUROSIF nie różni się istotnie od UNPRI, przy czym akronim SRI traktuje jak zrównoważone i odpowiedzialne inwestycje (sustainable and responsible investment). W uproszczonej wersji EUROSIF definiuje omawiane inwestycje jako „[…] ogólny termin obejmujący każdego rodzaj proces inwesty-cyjny, który łączy cele finansowe inwestora z kwestiami środowiskowymi i ła-dem korporacyjnym⁸.

Proponując definicję inwestycji społecznie odpowiedzialnych (SRI), przed-stawiciele EUROSIF odnoszą się równocześnie do wspomnianej mnogości pojęć

6 R.P. Hill, T. Ainscough, T. Shank, D. Manullang: Corporate Socially Responsibility and Socially Responsible Investing. A Global Perspective. „Journal of Business Ethics” 2007, No. 70, s. 167.

7 http: //www.unpri.org.

8 European SRI Study 2010. Revised Edition. Eurosif, 2010, s. 9.

w omawianym zakresie. Stwierdzają mianowicie, iż terminy „społeczne”,

„etyczne”, „odpowiedzialne”, „społecznie odpowiedzialne”, „zrównoważone”

i inne są często stosowane w licznych, nakładających się na siebie i uzupełniają-cych się sposobach podejścia do SRI. Bogactwo istniejąuzupełniają-cych w tym zakresie różnych poglądów sprawia, iż dla inwestorów wyzwaniem staje się ścisłe okre-ślenie oraz skategoryzowanie SRI. A zatem, zdaniem specjalistów EUROSIF,

„[…] SRI nadal uosabiają aspekty wielościennego brylantu, którego różne od-cienie i kolory zależą od perspektywy inwestora”⁹. Równocześnie jednak pod-kreślają, iż pomimo stosowania różnych terminów do opisu SRI, istnieją dwa stałe czynniki, które pozostają ważnymi dla inwestorów zainteresowanych tą formą inwestycji:

1. Zainteresowanie inwestycją długoterminową.

2. Środowiskowe, społeczne i związane z ładem korporacyjnym kwestie jako ważne kryteria w określaniu długoterminowych wyników inwestycyjnych¹⁰.

Równolegle z pojęciami SRI proponowanymi przez różne organizacje, w li-teraturze pojawiło się wiele koncepcji SRI, które są zbliżone do wcześniej przy-toczonych. Dla przykładu można podać definicję Ch.J. Cawtona, nazywającego omawiane inwestycje inwestycjami etycznymi. „Inwestycje etyczne mogą być ogólnie zdefiniowane jako zbiór metod/podejść, które zawierają społeczne lub etyczne cele lub ograniczenia, będące uzupełnieniem tradycyjnych kryteriów finansowych stosowanych w podejmowaniu decyzji dotyczących nabywania, posiadania lub zbycia danego składnika aktywów, szczególnie w obrocie pu-blicznym”¹¹.

Podobnie, aczkolwiek nieznacznie inaczej postrzegają ten problem R. Hill, D. Stephens oraz I. Smith. Autorzy ci, rozważając SRI w kontekście społecznej odpowiedzialnością biznesu, stwierdzają, iż „[…] inwestorzy poprzez społecznie odpowiedzialne inwestowanie mogą próbować kształtować etyczne i uznaniowe komponenty społecznej odpowiedzialności biznesu, zgodnie z własnymi prze-konaniami i wyznawanymi wartościami”¹².

Inni autorzy, G. Gay i J. Klaassen (powołując się na J.F. Keefe, członka US SIF), określają SRI jako „[…] inwestowanie w spółki, które spełniają określone standardy społecznej i ekologicznej odpowiedzialności; aktywne angażowanie się w te spółki, by stały się lepszymi, bardziej odpowiedzialnymi podmiotami

9 Ibid., s. 8.

10 Ibid.

11 Ch.J. Cawton: Managing Financial Performance at an Ethical Investment Fund. „Accounting, Auditing & Accountability Journal”, 2004, Vol. 17, No. 2, s. 249.

12 R.P. Hill, D. Stephens, I. Smith: Corporate Social Responsibility: An Examination of Individual Firm Behavior. „Business and Society Review” 2003, No. 108, 3, s. 341.

korporacyjnymi; i przeznaczającymi część aktywów na rozwój gospodarczy społeczeństwa”¹³.

Przytoczone ogólne definicje SRI, jak i inne występujące w literaturze przedmiotu, cechuje znaczne podobieństwo. Równocześnie jednak cechuje je ogólność, a więc brak precyzji. Może to prowadzić do braku konsensusu co do interpretacji poszczególnych pojęć i w konsekwencji nawet do trudności w uzna-waniu określonych inwestycji jako SRI.

Na brak precyzji terminologicznej wskazują m.in. D.H. Scheppers i S.P. Setchi, stwierdzając, iż w aktualnym stanie, termin społeczne inwestowanie jest nieści-śle zdefiniowany i tym samym trudno jest dokładnie ocenić wartość tych inwe-stycji. Zdaniem wymienionych autorów podawana oficjalnie całkowita wartość tych inwestycji jest trudna, czy wręcz niemożliwa do zweryfikowania wskutek definicyjnej niejednoznaczności¹⁴.

Powyższy pogląd podziela również L. Kurtz, pisząc: „SRI jest szeroko sto-sowanym, ale raczej nieprecyzyjnym terminem, co implikuje, iż nie poddane klasyfikacji portfele [inwestycyjne – przyp. K.M] są nieodpowiedzialne”¹⁵. Interesujące badania w zakresie heterogeniczności pojęcia inwestycje spo-łecznie odpowiedzialne przeprowadzili J. Sandberg, C. Juravle, T.M. Hedeström i J. Hamilton¹⁶. W przeciwieństwie do wielu innych badaczy, wymienieni auto-rzy nie ograniczyli się do wykazania samej heterogeniczności, lecz dokonali próby jej wyjaśnienia. W tym celu wyróżnili oni cztery poziomy, na których heterogeniczność można znajdować, mianowicie: terminologiczny, definicyjny, strategiczny i praktyczny. O ile, zdaniem autorów, na poziomie terminologicz-nym osiągnięto pewne porozumienie (pomimo że w literaturze pisze się o wielu definicyjnych wieloznacznościach), o tyle na pozostałych poziomach panuje duża niejednolitość. Jej źródłem są co najmniej trzy zjawiska.

Po pierwsze, wiele terminologicznych oraz praktycznych różnic bierze się z odmienności kulturalnych i ideologicznych, jakie istnieją pomiędzy regionami.

Ponadto, wiele strategicznych i praktycznych różnic wynika z odmiennych war-tości, norm czy ideologii między wieloma uczestnikami procesu SRI. Trzecim zjawiskiem, które w pewnej mierze wspiera dwa wymienione wyżej, ale może również być uważane jako niezależne, jest fakt, iż sam układ rynku, na którym

13 G.R. Gay, J.A. Klaassen: Retirement Investment, Fiduciary Obligations, and Socially Responsi-ble Investing. „Journal of Deferred Compensation” Summer 2005, No. 10, s. 35.

14 D.H. Schepers, S.P. Setchi: Do Socially Responsible Funds Actually Deliver What They Pro-mise? Bridging the Gap Between the Promise and Performance of Socially Responsible Funds.

„Business and Society” Spring 2003, Vol.108, Iss. 1, s.11.

15 L. Kurtz: Answers to Four Questions. „The Journal of Investing” Fall 2005, s. 125.

16 J. Sandberg, C. Juravle, T.M. Hedeström, J Hamilton: The Heterogeneity of Socially Responsi-ble Investment. „Journal of Business Ethics.” 2009, No. 87, s.519-533.

działają uczestnicy SRI, rzeczywiście stwarza dla towarzystw funduszy zachęty do opracowywania warunków, strategii i kryteriów nieco inaczej od swoich konkurentów¹⁷.

Nie rozważając szczegółowo przytoczonych, jak i innych występujących w literaturze definicji SRI, można stwierdzić, iż ich treść jest zasadniczo podob-na. Każda z tych definicji pozostawia jednak spory obszar interpretacyjny na po-ziomie (zgodnie z podziałem J. Sandberga, C. Juravle, T.M. Hedeströma i J. Hamil-tona) praktycznym. Jednocześnie te ogólne definicje nie dają wskazówki, jak je przekształcić dla potrzeb praktyki. Biorąc to pod uwagę, należy podkreślić zło-żoność procesu wdrażania idei SRI w praktyce, a także trudności oceny SRI z porównawczego punktu widzenia.