Polityka na rzecz rodziny po 1990 roku

Czas przebudowy systemowej w Polsce i w całej Europie Środkowo-Wschod-niej przyniósł głębokie przeobrażenia systemu ekonomiczno-społeczno--politycznego, których liczne pozytywne i negatywne skutki społeczne wy-magały stałej obserwacji i analizy. W warunkach kolejnego ideologicznego

zniewolenia umysłowego elit politycznych niepokój budziło bezrefl eksyjne zmarginalizowanie problematyki polityki na rzecz rodzin przez przedstawi-cieli prawie całej polskiej sceny politycznej po 1989 roku. Przeciwdziałanie temu stanowi wymagało podjęcia poważnej debaty publicznej na temat stra-tegii rozwoju społecznego, roli państwa i innych krajowych i międzynaro-dowych podmiotów życia publicznego w kształtowaniu nowoczesnego, sil-nego kondycja duchową i fi zyczną społeczeństwa. Kształtowanie myślenia społecznego podporządkowanego trosce o godność ludzką i dobro wspólne wymagało solidnej wiedzy o polityce na rzecz rodzin jako nowoczesnej me-todzie świadomego przekształcania rzeczywistości, regulowania stosunków społecznych, rozwiązywania konfl iktów społecznych, tworzenia warunków postępu społecznego. Wiedza ta był warunkiem koniecznym przyznania po-lityce na rzecz rodziny należytego miejsca w systemie wewnętrznej polityki państwa¹⁶⁴.

Słabość władzy ustawodawczej i wykonawczej bezpośrednio wynikała ze zmiany systemowej (lata 1989–1990), czego rezultatem był powrót do demo kratycznych zasad sprawowania władzy i wprowadzenie nowego po-rządku prawnego w celu legislacyjnego ustabilizowania państwa. Szeroki zakres prac ustawodawczych powodował utrudnienia przy opracowywaniu i wdrażaniu no wych ustaw. Wiele palą cych kwestii społecznych, takich jak zabezpieczenie socjalne, podatki itp. wy magało natychmiastowego wypraco-wania porozumienia¹⁶⁵.

Społeczeństwo przez akt wyborczy w czerwcu 1989 roku złożyło swój los w ręce nowych elit politycznych (dotychczas opozycyjnych). W systemie opo-zycyjnym nowe rządy „solidarnościowe” przy poparciu sejmu „kontrakto-wego” przeprowadziły radykalne demokratyczno liberalne zmiany. Państwo socjalistyczne zostało zniesione. Nastąpiło zasadnicze przerwanie ciągłości instytucji politycznych. Zakończył się polityczny monopol władzy PZPR.

Przy „rewolucyjnych” zmianach w sferze politycznej gospodarka weszła na drogę szybkich przemian systemowych¹⁶⁶.

Od 1989 roku można zaobserwować trzy główne nurty działań podejmowa nych w odpowiedzi na wyzwania transformacji ustroju

gospo-164 L. Dziewięcka-Bokun, K. Zamorska, Polityka społeczna – teksty źródłowe, Wydawnic-two Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, s. 7.

165 L. Prorok-Mamińska, Polityczne przesłanki polityki rodzinnej w Polsce w latach dzie-więćdziesiątych w opinii decydentów, [w:] Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie polskim, W. Warzywoda-Kruszyńska i Piotr Szukalski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004, s. 158.

166 A. Rajkiewicz, J. Supińska, M. Księżopolski, Polityka społeczna, Biblioteka Pracowni-ka Socjalnego, Katowice 1998, s. 297.

darczego i politycz nego, jakie postawiono przed polityką na rzecz rodzin. Po pierwsze, było to dążenie do stworzenia efektywnego systemu osłony socjal-nej i gwarancji dochodowych poprzez wprowadzenie nowych, nieznanych do tej pory w polskim krajobrazie świadczeń socjalnych, zasiłków dla bezrobot-nych i zasiłków mieszkaniowych; przeprowadzenie reformy systemu pomo-cy społecznej; polepszenie mecha nizmów waloryzacji świadczeń socjalnych i płac oraz likwidację administra cyjnych ograniczeń (wprowadzonych przez poprzedni system) działalności sa mopomocowej i charytatywnej połączonej ze stymulowaniem rozwoju sektora pozarządowego. Po drugie, stwarzano kompleksowy program przeciwdziałaniu bezrobociu i ochronie miejsc pra-cy. Po trzecie, celem polityki na rzecz rodzin było dostosowanie programów socjalnych do powstającej gospodarki rynkowej oraz tym samym zmniejsza-jących się możliwości fi nansowych państwa.

Zmiany te spowodowały, że stosowane były równolegle co najmniej trzy róż ne strategie działania w obszarze polityki rodzinnej. Pierwsza z nich to strategia paternalistyczna, druga – strategia rynkowa, trzecia to ożywienie samopomocy i dobroczynności społecznej¹⁶⁷.

Z początkiem 1990 roku nowe rządy przystąpiły do reform gospodarczych („plan Balcerowicza”). Wobec braku własnej koncepcji modelowej, za radą Międzynarodowego Funduszu Walutowego i ekspertów zachodnich została wybrana koncepcja neoliberalna, stawka na szybkie tworzenie wolnego rynku i kapitalizmu na wzór amerykański. Było to zasadnicze odstąpienie od dotych-czasowych idei opozycyjnego ruchu społecznego – „Solidarności” – domaga-jącego się oparcia systemu gospodarczego i polityki gospodarczej na realizacji podstawowych, rewindykacyjnych, postulatów robotników i świata pracy.

Historyczne procesy lat dziewięćdziesiątych XX wieku miały bezpośred-ni wpływ na powolne klarowabezpośred-nie autonomii i tożsamości nauki o polityce na rzecz rodziny. Transformacja ustrojowa jako nowy proces zaznacza się w teorii nauki o polityce na rzecz rodzin poprzez swobodę badań i wolność krytyki państwa w jego poczynaniach socjalnych. Zmieniła się także rola lu-dzi nauki, uprawiających politykę na rzecz rolu-dziny. Mogą oni w nowych wa-runkach zachować konieczny i krytyczny dystans do działań, deklarowanych jako socjalne.

Lata 90. XX wieku ujawniły potrzebę nowego, teoretycznego podejścia do polityki dotyczącej rodziny. Przejście do gospodarki rynkowej wymagało naukowej weryfi kacji metod analizy. Werbalne odejście od dogmatu wła-sności państwowej na rzecz akceptacji wiodącej roli wławła-sności prywatnej nie

167 M. Skawińska, Kształt rodziny polskiej i polityki rodzinnej…, dz. cyt., s. 118–119.

prowadziło jednak do powstania nowej struktury społecznej na miejsce klasy robotników i chłopów¹⁶⁸.

Zmianie ustroju politycznego i systemu gospodarczego w Polsce towa-rzyszyły inne deklaracje dotyczące kształtowania polityki rodzinnej niż te wynikające z programów realnego socjalizmu. Za nowymi deklaracjami szły zmiany prawno-instytucjonalne, jednakże o charakterze selektywnym.

Zmiany w polityce rodzinnej wynikały z przesłanek adekwatnych do założeń ustrojowych, w mniejszym stopniu zaś do zachodzących procesów realnych.

Nie opracowano koncepcji polityki rodzinnej, która odpowiadałaby warun-kom gospodarki rynkowej czy też warunwarun-kom transformacji.

Filozofi ę kształtowania polityki rodzinnej pierwszych lat transformacji oparto na prawie rodziców do wychowania i kształcenia dzieci. W praktyce czyniło to rodzinę odpowiedzialną za swój los i oznaczało ograniczenie od-powiedzialności instytucji zewnętrznych wobec rodziny, przede wszystkim instytucji państwowych.

W związku ze zmianami o charakterze ustrojowym nastąpiła decentrali-zacja uprawnień państwa w zakresie polityki rodzinnej. Dotyczyło to przede wszystkim organizowania, prowadzenia i fi nansowania znacznej części sfe-ry usług społecznych: żłobków, przedszkoli, szkół podstawowych, ośrodków kultury, sportu, rekreacji. Prowadziło to do podejmowania decyzji o likwida-cji placówek bądź do podwyższenia opłat za usługi.

Zmiany o charakterze prawno-instytucjonalnym w sferze usług społecz-nych dla rodziny wynikały nie tylko z przesłanek ustrojowych. Ograniczone były możliwości państwa w fi nansowaniu świadczeń społecznych: pienięż-nych i w naturze. Kryzys fi nansów publiczpienięż-nych przyczynił się do zmniejszenia nakładów budżetowych państwa na usługi społeczne. Brak fi nansów publicz-nych na fi nansowanie usług społeczpublicz-nych prowadził do zwiększenia udziału rodziców w fi nansowaniu usług społecznych także sfery publicznej¹⁶⁹.

Pogorszenie sytuacji bytowej wielu rodzin na początku okresu transfor-macji wynikało nie tylko z uwarunkowań obiektywnych, ale także z przyczyn subiektywnych – braku możliwości i umiejętności wykorzystania nowej sytu-acji społeczno-ekonomicznej.

Kolejne lata transformacji przyniosły przejściową poprawę sytuacji go-spodarczej kraju. Nie znalazło to jednak odzwierciedlenia w powszechnej poprawie warunków życia rodzin, zwłaszcza rodzin z dziećmi. Pogłębiało się rozwarstwienie społeczne, spowodowane z jednej strony skalą ubóstwa,

168 J. Auleytner, Polska polityka społeczna…, dz. cyt., s. 95–96.

169 B. Balcerzak-Paradowska, Rodzina i polityka rodzinna na przełomie wieków…, dz. cyt., s. 219.

z drugiej – powstawaniem elit społecznych, charakteryzujących się wysokimi dochodami i ekstremalnie luksusową konsumpcją.

Celem polityki rodzinnej tego okresu było zwiększenie ochrony rodzin znajdujących się w trudnych warunkach. Jako dominujący instrument wyko-rzystano świadczenia pieniężne, a zwłaszcza zasiłki rodzinne. Zostały one skierowane przede wszystkim do rodzin w trudniejszej sytuacji materialnej, uzależniając prawo do ich otrzymania od kryterium dochodowego.

Warunki otrzymania powyższych świadczeń regulowała wprowadzona 1 grudnia 1994 r. ustawa o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wycho-wawczych. Na podstawie powyższej ustawy zasiłek rodzinny przysługiwał, jeżeli przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie uprawnionego, uzyskamy w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, nie przekraczał kwoty odpowiadającej 50% przeciętnego miesięcznego wyna-grodzenia ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

W okresie od dnia 1 czerwca 2002 do dnia 30 kwietnia 2004 zasiłek rodzin-ny przysługiwał, jeżeli przeciętrodzin-ny miesięczrodzin-ny dochód na osobę w rodzinie uprawnionego, uzyskany w roku 2001, nie przekraczał 548 zł.

W przypadku osób samotnie wychowujących dzieci oraz osób wycho-wujących dzieci uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego, w okresie od dnia 1 czerwca 2002 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. zasiłek rodzinny przysługu-je, jeżeli przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie uprawnionego, uzyskany w roku 2001 nie przekraczał 612 zł.

Zasiłek rodzinny przysługiwał na dziecko do ukończenia 16 roku życia, a jeżeli kształciło się w szkole – do czasu ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 20 lat.

Zasiłek rodzinny przysługiwał w wysokości¹⁷⁰ 41,20 złotych miesięcznie na małżonka oraz na pierwsze i drugie dziecko, 51,00 złotych miesięcznie na trzecie dziecko oraz w kwocie 63,70 złotych na każde kolejne dziecko.

Osobie samotnie wychowującej dziecko zasiłek rodzinny na dziecko przy-sługiwał w podwójnej wysokości, o ile dziecku przyprzy-sługiwał zasiłek pielę-gnacyjny. Ponadto uprawnieni mogli się ubiegać o zasiłek pielępielę-gnacyjny. Za uprawnionego uważało się obywatela polskiego zamieszkałego na teryto-rium Rzeczypospolitej Polskiej oraz cudzoziemca posiadającego zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej polskiej albo korzystającego z ochrony czasowej na jej terytorium. Zasiłek pielęgnacyjny przysługiwał dziecku w wieku do lat 16 w przypadku uznania dziecka za niepełnosprawne lub osobie w wieku

po-170 Ustawa z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowaw-czych, art. 13 ust. 1.

wyżej lat 16, jeżeli jest niepełnosprawna w stopniu znacznym, jak również w  przypadku, gdy jest niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego na dziecko. Zasiłek pielęgnacyjny wynosił 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale kalendarzowym, poprzedzającym termin ostat-niej w 1995 r. waloryzacji emerytur i rent.

Rodzicom wychowującym dzieci przebywającym na urlopie wychowaw-czym przysługiwał zasiłek wychowawczy. W zależności od liczby narodzonych dzieci – 24 miesiące, 36 lub 72. Zasiłek wychowawczy przysługiwał, jeżeli prze-ciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie uprawnionego nie przekraczał kwoty stanowiącej 25% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – 548 zł.

Zasiłek wychowawczy przysługiwał w wysokości 308,80 zł miesięcznie, nato-miast osobie uprawnionej, samotnie wychowującej dziecko w kwocie 491 zł miesięcznie. Osobie wychowującej trzecie i każde następne dziecko zasiłek wychowawczy przysługiwał również w kwocie 491 zł miesięcznie.

Trzeba zaznaczyć, że zastosowane instrumenty bezpośredniej polityki rodzinnej nie wpłynęły w znaczącym stopniu na pożądane zmiany w sytuacji rodzin. Nadanie świadczeniom rodzinnym charakteru selektywnego (skie-rowanie ich do rodzin spełniających kryterium dochodowe) spowodowało ograniczenie kręgu ich odbiorców. W wyniku tego coraz mniejsze liczba ro-dzin korzystała z zasiłków roro-dzinnych¹⁷¹.

Powrót do gospodarki rynkowej w 1990 r. spowodował potrzebę pań-stwowego „ratownictwa” w postaci ustawy – zarówno o pomocy społecznej jak i o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych. Istotą ich była pomoc w miejscu zamieszkania, tam gdzie powstawały trudne sytuacje życiowe.

Wraz z reformą administracyjną i przejmowaniem od stycznia 1999 r.

przez samorządy zadań z zakresu pomocy dla rodzin zmieniał się sposób ich fi nansowania. Wiele zadań fi nansowanych było z budżetu państwa w trybie dotacji celowych dla zadań zleconych przez administracje rządową, a także dotacji celowych dla zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.

W 1999 r. 81,4% ogółu wydatków na pomoc społeczną fi nansował budżet państwa, w 2000 r. 77,8%. Drugim źródłem fi nansowania zadań polityki na rzecz rodzin były środki własne samorządów terytorialnych¹⁷².

171 B. Balcerzak-Paradowska, Rola państwa w kształtowaniu polityki rodzinnej w Polsce w okresie transformacji, [w:] Sytuacja rodzin i polityka rodzinna w Polsce. Uwarunkowania de-mografi czne i społeczne, D. Graniewska (red.), IPISS, Warszawa 2004, s. 266.

172 J. Auleytner, Polska polityka społeczna…, dz. cyt., s. 151.

Dominującą formą wsparcia rodziny pozostały świadczenia pieniężne.

Nie wykorzystywano w pełniejszym zakresie świadczeń rzeczowych, pozwa-lających w bardziej bezpośredni sposób zaspokoić daną potrzebę. Ubóstwo dzieci, prowadzące do ich niedożywienia, spowodowało natomiast podjęcie przez instytucje państwowe (ośrodki pomocy społecznej i organizacje poza-rządowe) akcji dożywiania dzieci.

Pozytywną cechą tego okresu było zwiększenie się zainteresowania rządu i społeczeństwa sytuacją i problemami rodziny. Szczególne znaczenie miały obchody Międzynarodowego Roku Rodziny (1994), które skierowały uwagę na problemy rodziny. Jednocześnie wysunięto postulaty dotyczące konieczno-ści wypracowania jednolitej polityki rodzinnej, obejmującej działania władz i instytucji państwowych, samorządu i organizacji pozarządowych. Efektem tego było podjęcie prac nad rządowym programem polityki rodzinnej.

Polityka rodzinna zaczęła zawężać się do świadczeń pieniężnych, na któ-rych powiększenie powstawała silna presja społeczna i polityczna w miarę wzrostu kosztów utrzymania i kurczenia się zatrudnienia. Podstawowym problemem społecznym prowadzonej polityki gospodarczej stało się bez-robocie. Zawę żanie się sfery pracy spowodowało realne zagrożenie dla wydolności fi nan sów publicznych. To z kolei doprowadziło do problemów związanych nie tylko z ograniczaniem działań instytucji usług społecznych, ale także z cofaniem uprawnień do świadczeń pieniężnych licznym grupom biedniejącego społeczeństwa. Polityka rodzinna znalazła się pod presją żą-dań i oczekiwań nie tylko ze strony jednostek, ale i całych grup społecznych domagających się kompensacji utraconych dochodów oraz osłon przed rece-sją i urynkowieniem gospodarki.

Program Polityki Rodzinnej z 1997 r. zakładał, że wspieranie rodziny jest traktowane jako inwestycja w młode pokolenie, przez co polityka rodzina miała stać się głównym elementem działań na rzecz rozwoju społeczeństwa.

Odpowiedzialność za warunki życia i los swoich członków spoczywała na rodzinie. Obowiązkiem państwa natomiast było tworzenie warunków umoż-liwiających rodzinie realizację jej zadań, praw i obowiązków wobec społe-czeństwa a także własny wybór modelu rodziny – jej liczebności i reguł ży-cia wewnątrzrodzinnego. Nie mogły być przy tym naruszone podmiotowość i suwerenność rodziny. Państwo nie jest bowiem monopolistą w polityce ro-dzinnej; dlatego tez w realizacje jej celów powinny być włączone samorządy, organizacje lokalne, wspólnoty reprezentujące interesy rodzin, jak i same rodziny. Zwrócono więc uwagę na potrzebę tworzenia przez państwo i inne podmioty społeczne warunków umożliwiających rodzinie samodzielne bu-dowanie podstaw egzystencji.

Równolegle do prac nad programem polityki rodzinnej trwały prace nad ostatecznym kształtem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, którym towa-rzyszyły debaty dotyczące zakresu ochrony rodziny i dzieci w normach kon-stytucyjnych. W 1997 roku przyjęta została nowa Konstytucja RP, w której określono odpowiedzialność państwa za warunki życia rodzin. W roku tym ówczesny rząd koalicji SLD-PSL przyjął program polityki rodzinnej. W wy-niku nowych wyborów parlamentarnych, przeprowadzonych w paździerwy-niku tegoż roku do władzy doszły ugrupowania prawicowe (AWS) i centropra-wicowe (UW). Zaowocowało to podjęciem prac nad nowym dokumentem

„Polityka prorodzinna państwa”¹⁷³.

Nowe wybory parlamentarne i zmiana koalicji rządzącej zaowocowały podjęciem nowego programu – Polityki Prorodzinnej Państwa, przyjętej przez rząd w roku 1999. Polityka prorodzinna miała stać się istotnym elemen-tem nowego modelu ogólnej polityki społeczno-gospodarczej państwa. Kie-runki projektowanych działań objęły różne obszary. Szczególną rolę nadano przede wszystkim zahamowaniu spadku liczby małżeństw i urodzeń poprzez politykę zatrudnienia i mieszkaniową. Poprawie kondycji fi nansowej rodziny służyć miało tworzenie warunków do aktywności ekonomicznej jej członków zarówno w systemie zatrudnienia, jak i w wyniku rozwoju rodzinnej przed-siębiorczości. Ponadto program zawierał kierunki działań mających pomóc rodzinom z dzieckiem niepełnosprawnym, zagrożonym dysfunkcjami, za-pewnić ochronę prawną rodzin, uczestnictwo rodzin w kulturze.

W obydwu programach zarówno w tym z 1997 r. jak i w tym z 1999 r. zbli-żone były zapisy odnoszące się do celu polityki rodzinnej. Analogiczne szcze-gółowe kierunki dotyczyły działań na rzecz własnej aktywności ekonomicznej rodziny, poprawy warunków mieszkaniowych, poprawy dostępu do edukacji i zajęć kulturalno-rekreacyjnych, opieki nad dzieckiem i ochrony zdrowia¹⁷⁴.

Rządowe programy polityki rodzinnej odzwierciedlały ideologiczne „ko-rzenie” partii politycznych będących u władzy, które przełożyły się na war-tości stanowiące fundament obu programów. Program z 1997 roku przyjęty przez ugrupowania lewicowe akcentował potrzebę pomocy dla rodzin mniej zamożnych i ubogich. W zawartych w nim propozycjach szczegółowych od-zwierciedla się akceptacja modelu rodziny z pracującą matką, opartego na partnerstwie. Program zachowywał neutralność w sprawie realizacji prokre-acyjnej funkcji rodziny, ograniczając się do ogólnego stwierdzenia potrzeby

173 B. Balcerzak-Paradowska, Rola państwa w kształtowaniu polityki rodzinnej…, dz. cyt., s. 255.

174 B. Balcerzak-Paradowska, Rodzina i polityka…, dz. cyt., s. 222.

„tworzenia warunków, aby rodzina mogła swobodnie decydować o liczbie dzieci i czasie ich rodzenia”.

Aktywne oddziaływanie na postawy prokreacyjne stanowiło ważny nurt proponowanych działań w ramach programu rządu prawicowego. Celowi temu podporządkowano między innymi rozwiązanie mające na celu wspie-ranie kobiety w godzeniu obowiązków zawodowych z rodzinnymi¹⁷⁵.

W związku z powyższym, przed kolejnymi rządami w latach 1998–2004 sta-nęła konieczność rozwiązania wciąż narastających problemów społecznych spo wodowanych zmianą systemową. Znaczenie rodziny, zarówno w  skali mikro-, jak i makrostrukturalnej, dla funkcjonowania całego społeczeństwa było faktem bezspornym. Dlatego wybór metod i środków eliminowania lub ograniczenia zjawisk dla niej niekorzystnych i wsparcia, uzależniony był od opcji doktry nalnych reprezentowanych przez poszczególne partie rządzące.

W 1998 roku stworzono autentyczne struktury samorządu terytorialne-go. Nadal jednak pozostawał do realizacji drugi aspekt decentralizacji wła-dzy, mia nowicie decentralizacja zadań publicznych państwa przez powierze-nie ich powierze-nie tylko samorządom gminnym, powiatowym i wojewódzkim, ale również orga nizacjom pozarządowym. Stowarzyszenia i fundacje odgrywały dużą i ważną rolę w zaspokajaniu podstawowych potrzeb społecznych, w ła-godzeniu napięć wywołanych zmianą społeczną. Niestety brak był jednolite-go stanowiska partii politycznych co do ustabilizowania funkcji organizacji społecznych i ich instytucjonalizacji jako pełnoprawnych podmiotów sfery społecznej, które uprawnione były do realizacji zadań publicznych w obsza-rze socjalnym i do korzystania ze środków publicznych¹⁷⁶.

W Polsce coraz większe znaczenie miał sektor prywatny, w którym działal-ność socjalna była albo mocno ograniczona, albo nie było jej wcale. Za to ist-niała niepi sana umowa między pracodawcą a pracownikiem, że ten pierwszy zabezpiecza wzrost płacy, ten drugi w zamian rezygnuje z roszczeń socjalnych.

Gdy pracow nik i jego rodzina znajdą się w trudnej sytuacji bytowej (np. tracą pracę), szukają pomocy poza zakładem pracy, w różnego rodzaju ośrodkach pomocy społecznej (MOPR, GOPR, MOPS). Stawali się oni uprawnieni do pomocy społecznej świad czonej przez instytucje państwowe albo organizacje pozarządowe tylko wtedy, gdy administracyjnie na podstawie odpowiedniego aktu prawnego oraz na podstawie decyzji pracownika socjalnego, który inter-pretuje ten akt, mają prawo do takiej pomocy. Prawo do właściwych świadczeń

175 Tamże, s. 224.

176 M. Skawińska, Decentralizacja polityki rodzinnej i jej kon sekwencje polityczne i społecz-ne, [w:] G. Makiełło-Jarża (red.), Zagrożenia współcze snej rodziny. Wieloaspektowość pomocy instytucjonalnej, Kraków 2005, s. 61–72.

przyznane było tym katego riom osób, które charakteryzowały się określonymi w ustawie o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku zagrożeniami socjalny-mi. Świadczenia skierowane były głównie do rodzin, które nie dysponowały dochodami zapew niającymi zaspokojenie podstawowych potrzeb. Uprawnie-nie do pomocy mate rialnej uzależnione było w tym wypadku od wysokości dochodu w rodzinie oraz występowania jednej z okoliczności, tj. np. sieroctwo, ubóstwo, bezdomność czy potrzeba ochrony macierzyństwa. Pomocniczość była zewnętrznym wsparciem państwowym lub lokalnym nie tylko jednostek i rodzin, ale także grup społecznego ryzyka¹⁷⁷.

Polityka rodzinna za rządów socjaldemokratycznych opierała się przede wszystkim na wzroście minimalnych świadczeń rodzinnych, emerytalno-ren-towych, pielęgnacyjnych itp. Powstały rządowe projekty reorganizacji rynku pracy, projekty rządowe dotyczące polityki rodzinnej i proro dzinnej, pod-stawy do reformowania systemu emerytalno-rentowego i ochrony zdrowia i edukacji. Z jednej strony okres ten charakteryzował się obniżeniem

Polityka rodzinna za rządów socjaldemokratycznych opierała się przede wszystkim na wzroście minimalnych świadczeń rodzinnych, emerytalno-ren-towych, pielęgnacyjnych itp. Powstały rządowe projekty reorganizacji rynku pracy, projekty rządowe dotyczące polityki rodzinnej i proro dzinnej, pod-stawy do reformowania systemu emerytalno-rentowego i ochrony zdrowia i edukacji. Z jednej strony okres ten charakteryzował się obniżeniem