w m ilio n a c h z ło ty c h
103,9
17,0 120,9
z t y t u łu zy s k ó w od u d z ia łó w z a g r. w p rzed się b io r-
z d z ia ;
ła ją c y c h w P o l s c e ...
z t y t u łu p ro c e n tó w , p rz e k a z a n y c h od k r e d y tó w g o tó w k ą p r z e d s i ę b i o r s t w ...
27,5 13,4
z t y t u łu p ro c e n tó w od o b lig a c ji i lis tó w z a s ta w n y c h
z ty t u łu p ro c e n tó w od k r e d y tó w b a n k o w y c h . .
40.9
72,1 30.9
27,8
71-z
t y t u ł u p ro c e n tó w od k r e d y tó w to w a ro w y c h . . 7,6300,2 p ro c e n ty zap isa n e n a d o b ro w ie rz y c ie li z a g ra n ic z
n y c h , n ie p rz e k a z a n e z a g r a n i c ę ... 78 ,5
37 8,7
W rze c z y w is to ś c i k a p it a ł z a g ra n ic z n y z a r o b ił i w y w ió z ł z P o ls k i zn a c z
n ie w ię c e j. C y f r y , ty c zą c e s ię p rz e d s ię b io rs tw , są f a k ty c z n ie d w a ra z y w ię ks ze, p rz e d s ię b io rs tw a b o w ie m u k r y w a ją w b ila n s a c h część dochodu.
P ró c z z y s k ó w b ila n s o w y c h i p ro c e n to w y c h p rz e d s ię b io rs tw a z a g r a n iczne c z e rp ią z y s k i w fo r m ie u k r y t e j , w p o s ta c i w y ż s z y c h cen su ro w có w i m a te r ia łó w p om ocniczych , s p rz e d a w a n y c h w ła s n y m p rz e d s ię b io rs tw o m w P o lsce w c h a ra k te rz e d o s ta w c y , lu b n iżs zyc h cen p ła c o n y c h z a w y r o b y g o
to w e p rz e d s ię b io rs tw o m w P olsce w c h a r a k te rz e o d b io rc y , w fo r m ie w y ż szych p ro c e n tó w od p o ży cze k u d z ie la n y c h w ła s n y m p rz e d s ię b io rs tw o m , w y n a g ro d z e ń z t y t u łu p o r a d y h a n d lo w e j i te c h n ic z n e j i in n y c h często f i k c y jn y c h t y t u łó w ; z y s k ó w n ie ro z d z ie lo n y c h w p o s ta c i d y w id e n d , a p o w ię k s z a ją c y c h w a rto ś ć u d z ia łó w z a g ra n ic z n y c h ; o p ła t z a e k s p lo a ta c ję p a te n tó w , lic e n c ji itd .
O g ó ln ą sum ę d ocho d ów w y p ła c o n y c h p rz e z P o ls k ę w r o k u 1 9 3 2 o blicza C h e łs to w s k i1) n a co n a jm n ie j 52 8 ,6 m iln . z ł, z czego 1 2 0 ,9 m iln . z ł ( 2 3 % ) w y p a d a n a .o b s łu g ę z a d łu ż e n ia p a ń s tw a i sa m o rz ą d u , a re s z ta , t j . 407,7 m iln . z ł ( 7 7 % ) — n a obsłu g ę z a d łu ż e n ia p rz e d s ię b io rs tw .
P o s łu g u ją c się t ą s a m ą m e to d ą o b lic z a n ia m o ż e m y s tw ie rd z ić , że w c ią g u 9 l a t (1 9 2 4 — 1 9 3 2 ) P o ls k a w y p ła c iła n a rze cz k a p it a łu z a g r a n icznego p rze s zło 4 ,5 m ilia r d a zł, a m ia n o w ic ie 1 .0 6 5 .0 0 0 .0 0 0 z ł ja k o
%
od d łu g ó w p a ń s tw o w y c h i s a m o rz ą d o w y c h i 3 ,5 m ilia r d a z ł, ja k o d y w id e n d y , p ro c e n ty itp . d o c h o d y obcego k a p ita łu , u lo k o w a n e g o w p rz e d s ię b io rs tw a c h w Polsce.W la ta c h p ó źn ie js zy c h , t j . po r o k u 1 9 3 2 h a ra c z n a rze c z z a g ra n ic y w y n o s ił nieco m n ie j, ale n ig d y fa k ty c z n ie n ie sp ad ał p o n iż e j 40 0 m iln . zł.
M ia s t w z ro s tu „ k a p it a liz a c ji“ , k t ó r y m ia ł z a p e w n ić d o p ły w k a p ita łu obcego, n a s tę p o w a ła f a k ty c z n ie d e k a p ita liz a c ja . T a k n p. w r o k u 1 9 3 6 w e d łu g o fic ja ln y c h d a n y c h n a p ły n ę ło do P o ls k i 1 6 4 ,8 m iln . z ł, a w y s z ło z a g r a n icę 3 2 6 ,3 m iln . z ł — fa k ty c z n ie zaś o ko ło 4 5 0 m iln . zł, co d a je saldo u je m n e o k o ło 3 0 0 m iln . zl.
N ic d z iw n e g o , że te n s ta n rz e c z y o d b ija ł się n a b ila n s ie p ła tn ic z y m i w d a ls z y m w y n ik u — na, p o lity c e h a n d lu za g ra n ic z n e g o w p o s ta c i f o r s o w a n ia d u m p in g o w e g o , p re m io w a n e g o w y w o z u , s p rz e d a ż y sze re g u a r t y k u łó w p o n iż e j w ła s n y c h k o s z tó w p ro d u k c ji, co z n ó w b o g a c iło z a g ra n ic ę a zu b o żało P o ls k ę i m a s y p ra c u ją c e , o bło żon e h a ra c z e m w y s o k ic h cen
0 Z . C hełstow ski — „Z agadnienie obcych k a p ita łó w w Polsce“ — W a r
szawa, 1936
. TłV, n f ia r v te ponoszono w t y m celu, a b y z a g ra n ic z n a r y n k u w e n ę trz n y m . O r y p rz e k a z y w a ć z P o ls k i p ro -ne k o n c e rn y m o g ły bez
ż y
p rz e k ra c z a ła 1 0 % .centy i zyski, k tó ry c h stop 1 ^ p o g ia d a n ia p rz e m y s łu p o lsk ie g o , R ó w no cześn ie ™ e3SZf^ AJ zaCTaniczn ych, o d b y w a ł się pro ces co ra z w z ra s ta ł zaś u d z ia ł k a p it ®_ p ra c y p rz e z obce k a p it a ły . W ie rz y c ie l w ię ks zeg o o p a n o w a n ia w a I T ia w ła śc ic iele m p rz e d s ię b io rs tw a d łu żn iczeg o.
z a g ra n ic z n y często s ta w a * * . 0 k a p ita le a k c y jn y m 30 m iln . z ł m u s ia ła N p . p e w n a w ie lk a sp ó łk a aK y j d e lo w i z a g ran iczn em u z a s p ro lo n -d a rm o o -d s tą p ić w iększość a a ^ Jre -d tu K o r zyści c z e rp a ły z te g o je d y n ie g o w a n ie i u dzielen ie dalsza” , m o n o p o listy czn eg o , zw ią z a n e g o ty s ią c z -
„ w ie rz c h o łk i“ p o lskieg o P a an iczn y m i.
n y m i n ić m i z m o n op o lis b o g a c iła s ię n ie lic z n a g a r s tk a k r a -B o g a c iły się k o n c e rn y z g r J z a g ra n ic z n y m i h o ld in g a m i, t r a c ił jo w y c h w y z y s k iw a c z y ;
Z™TnJ
w y tw ó rc a , u p a d a ł p o ls k i p rz e m y s ł, h a n - p o ls k i ro b o tn ik , chk>P d e g ra d o w a ł się gospodarczo k r a ] ,d el i fin a n s e , u b o ż a ł i d g
II
•»■miTph
do P o ls k i o d b y w a ł się — j a k w id z ie - i m p o r t k a p it ^ O s a d n ic z y c h f o r m a c h :lis m y w y ż e ] — w a w p a ń stw o i s a m o rz ą d y ;
1. p o ży cze k z a c ią g a n y p o ls k ic h lu b u d z ia łó w w n ic h p rzez 2. w y k u p y w a n ia p r z e d s i ę b w m w p
^
p rz e z poszczególne p rz e d-k a p it a ł z a g ra n ic z n y i zaciąg
s ię b io rs tw a . te p o s taci im p o r tu k a p ita łó w .
W d a ls z y m ciągu, o m ó w i y ń s tw a i s a m o rz ą d u s ta n o w iło po-J a k w id z ie liś m y w y ż e ], z a d łd f “ d po-J t e k zadłu ż e n ia p o lsk ie g o w obec za- w a ż n y , bo b lis k o 5 0 % w yn o s ząc y ^ k t e r n ie p ro d u k c y jn y , celem ich g ra n ic y . P o ż y c z k i te m ia ły n a albo pok r y c ie d e fic y tu b u d -b y l , al-b o » t a -b U ^ e i a p o t w o m ^ a w o j n ,. w m m .m a to y m żeto w eg o, albo p o k y „ te r inwestycyjny.
tylko stopniu m iały one ch zagranicą można podzielić na dwie Zadłużenie się państwa polskiego
grupy. , . /iiiięn zaciągnięte w okresie 1917 1920.
D o p ie rw s z e j g ru p y n a j®zą d z a j u zo g ta }y za c ią g n ię te we F r a n c ji P ie rw s z e zobowiązania te g o _ . K o m ite t u N a ro d o w e g o w P a r y -w z w ią z k u z u tw o rz e n i __ 1918.
żu . P o ch o d zą one z l a t zacią g n ię to d łu g i u rz ą d ó w z a g ra m c z -N a p o d sta w ie u s ta w y z
*
z a g ran iczn ych f i r m p ry w a tn y c h n y c Va w niektórych
wypadkach ró w n ie ż u ^ B y ly tQ d h lg i cha.r a k t e r u w y b itn ie ^ ° j e n n g w ro z p ę ta n iu w o jn y p olsko - ra d zie c- Z S R R . „S o ju s zn ic y , z a l d t d n a k b ezin te re s o w n ie . D łu g i te g o o k re s u d o- k ie j, n ie fin a n s o w a li J j J ro z w o ju gospodarc z y m P o ls k i J u ż po ich
tkliwie zaciążymy n a ^ ^ n a jg o rs z y c h z re s z tą w a ru n k a c h , w ro k u
73
1924, w y n o s iły one w d n iu 1 s ty c z n ia 1 9 3 3 ro k u sum ę 3 .2 8 9 ,6 m iln . z ł i s ta n o w iły 7 2 ,8 % całego z a d łu ż e n ia p a ń s tw a z a g ra n ic ą .
D o d r u g ie j g r u p y n a le ż ą d łu g i z a c ią g n ię te po r o k u 19 24 . S pośród nich n a jw ię k s z e to w ło s k a p o ż y c z k a ty to n io w a z ro k u 19 2 4 , d illo n o w s k a p o ż y c z k a d o la ro w a z r o k u 19 25 , d w ie p o ż y c z k i k re u g c ro w s k ie , p o ż y c z k a s ta b iliz a c y jn a z ro k u 1 9 2 7 i fra n c u s k a p o ż y c z k a k o le jo w a z r o k u 1 9 3 1 . J a k z o b a c zy m y , w s z y s tk ie te p o ż y c z k i b y ły z a c ią g n ię te n a b a rd z o ciężkich i n ie k o rz y s tn y c h d la P o ls k i w a ru n k a c h . P o d c zas g d y n o r m a ln a s to p a p r o c e n to w a w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h w y n o s iła p o n iż e j 4 % ro czn ie, to f a k ty c z n ie o p ro c e n to w a n ie p o ż y c z e k p o ls k ic h w A m e ry c e z u w z g lę d n ie n ie m n is k ie g o k u rs u e m is y jn e g o o ra z p r o w iz ji d la b a n k ie r ó w a m e ry k a ń s k ic h p rz e k ra c z a ło 1 0 % . P r z y t a k ie j d ro ż y ź n ie k r e d y t u z a g ra n ic z n e g o k o s z ty p r o d u k c ji w P o lsce m u s ia ły być, rzecz ja s n a , w y żs ze n iż z a g ra n ic ą , co w s iln y m s to p n iu o słab iło zdolność k o n k u r e n c y jn ą p o ls k ie g o p rz e m y s łu w o b ec z a g ra n ic y .
T e m p o d o p ły w u k a p ita łó w z a g ra n ic z n y c h do k r a j u b y ło słabe, p o ży cz
k i b y ły n ie w ie lk ie . D la te g o te ż n p . p o ż y c z k a d illo n o w s k a
(35
m iln . d o la r ó w ) , b y ła z b y t m a ła d la z a s p o k o je n ia p o tr z e b k r e d y to w y c h P o ls k i i n ie m o g ła o d e g ra ć ż a d n e j r o li w w y p ro w a d z e n iu P o ls k i z p ow ażn eg o p rz e s ile n ia ekon o m iczn eg o. S u m a p o ż y c z k i u s ta lo n a p ie rw o tn ie n a 50 m iln . do la r ó w z o s ta ła p o d w p ły w e m a g it a c ji N ie m c ó w a m e ry k a ń s k ic h o b n iżo n a do
35
m iln . d oi. O f ic ja ln y k u rs e m is y jn y w y n o s ił95*>/o„
f a k t y c z n y je d n a k k u rs r e a liz a c y jn y w y n o s ił 8 6 % , a k o s z ty p o ż y c z k i — o ko ło 1 2 % . S pec ja ln e zab ezp ieczen ie p o ż y c z k i s ta n o w iły w s z y s tk ie d o c h o d y b r u t t o z p o l
sk ich k o le i p a ń s tw o w y c h , w yn o s ząc e p o n ad m ilia r d z ło ty c h o ra z a k c y z a c u k ro w a . U d e r z a d y s p ro p o rc ja m ię d z y w y s o k o ś c ią zab ezp ieczen ia a w a r to ś c ią p o ż y c z k i.
D o d a jm y , że f i r m a D iłlo n , R e a d e t C o m p . o tr z y m a ła n a m o c y u m o w y p ra w o w y łą c z n o ś c i n a z a c ią g a n ie i ro z p ro w a d z a n ie p o ży c ze k p o ls k ic h n a r y n k u a m e r y k a ń s k im .
W a r t o ró w n ie ż p rz y p o m n ie ć , że n a jb liż s z y m w s p ó ln ik ie m b a n k u D iłlo n , R e a d e t C o m p . b y ł i je s t obecny w o jo w n ic z y , m in is te r o b ro n y S ta n ó w Z je d no czo n ych p. Jam e s F o r r e s t a l i że z p o ż y c z e k f i r m y D iłlo n i F o r r e s ta l k o r z y s t a ły p rzed e w s z y s tk im N ie m c y , W ło c h y i J a p o n ia (1 9 2 0 r o k — p o ż y c z k a 60 m iln . d o i.. d la p ó źn iejszeg o f i l a r a h itle r y z m u — K ru p p a , 3 0 m iln . d o la ró w d la S iem ens - H a ls k e , 25 m iln . d oi. d la D e u ts ch e B a n k , p o za t y m s tru m ie n ie p o ży c zk o w e d la I . G . F a rb e n in d u s trie i w ie lu in n y c h f i r m n ie m iec kich , k t ó r e s ta ły się p o d p o rą fin a n s o w ą ru c h u h itle ro w s k ie g o . N ie m cy, j a k w ia d o m o , b y ły ju ż w ów czas p u p ile m a m e ry k a ń s k ie g o k a p ita łu fin a n s o w e g o ).
P o ż y c z k a s ta b iliz a c y jn a z 1 9 3 7 ro k u , re k la m o w a n a ja k o w ie lk i sukces s a n a c ji, o d d a w a ła d e c y d u ją c y w p ły w n a B a n k P o ls k i m ię d z y n a ro d o w e j f i- n a n s je rz e . P o ls k a „u sz c z ę ś liw io n a “ z o s ta ła a m e r y k a ń s k im „ d o ra d c ą “ f i n a n s o w y m , D e w e y e m , k t ó r y m ia ł r ó w n y z rz ą d e m g ło s w s p ra w a c h c a łe j n asze j p o lit y k i w a lu to w e j i k r e d y to w e j. J a k s tw ie rd z a p ro fe s o r G ra b s k i —
„ K u r a t e la m ię d z y n a ro d o w e j fin a n s je r y n a d n a s z ą p o lit y k ą e k o n o m i
czną u n ie m o ż liw iła rz ą d o w i s k u te c z n ą w a lk ę z d e fic y te m b ila n s u h a n d lo
-, -, • m , ^ r a n ic zn v z a in te re s o w a n y je s t w ty m , b y P o l-w eg o . K a p it a ł b o l-w iem
g
_ • a m e ry k a ń s k ic h , a n g ie ls kich , n ie m iec -s k a b y ła ko n -s u m e n te m P rv n k a c h m ię d z y n a ro d o w y c h f a b r y k am e-k ic h — a n ie e-k o n e-k u re n te m p o ż y c z k a j;ki UCz o w a “ (s ta b iliz a -ry k a ń s k ic h , an g ie ls kich 1 n p ie n ię d zy z P o ls k i, a n ie d la p rz y -c y jn a ) o t w a r ła w r o ta m a z m iesiąca n a m iesiąc m n ie j p ie n ię d z y p ły w u z a g ra n ic z n y c h k a p i • p ro te s tó w w e k s lo w y c h , a o b ro ty w kraju, tr u d n ie j o k re d y t, i s ta b iliz a c y jn e j ju ż p o n ieśliśm y.h a n d lo w e m a le ją , S z k o y p o lit y k i k r e d y to w e j“ ^).
U t r a c iliś m y ju ż niezależność nasze] pon y
, in a ta to rs k i c h a r a k te r pożyczek z a g ra n ic z n y c h cha- G ra b ie ż c z y , e k s p lo a ta to ra * ty to n io w e j w ło s k ie ], zap ałc zan e]
r a k t e r y z u ją d o b itn ie _ w a ru n k i pozyczK
o ra z fra n c u s k ie j k o le jo w e ]. dem p o ls k im a rz ą d e m w ło s k im
W d n iu
10
m a rc a1924
r . u z y s k a ! p o ży czk a400
z o s ta ła z a w a r ta u m o w a , n a m
't zowanej w
ciągu20
la t . U m o w a p rze - m iln . lir ó w , o fic ja ln ie n a k rk o w e o bciążające pożyczkę, ponosi w id y w a ła , że w s z y s tk ie ^ l a t y beZpieczona n a p ie rw s z e j h ip o tece n ie ru ch o - rz ą d p o ls k i. P o ż y c z k a b y n osiadał w m om encie z a w a rc ia u m o w y m ości, ja k ie M o n o p o l T y o nl n a dochodach M o n o p o lu . R z ą d p ol-lu b m ia ł p osiadać w p rzys z os ’ ^ z a g ra n ic zn y c h z g w a ra n c ją h ip o -s k i n ie m ó g ł zaciąg nąć in n yc h P y n ie ru ch om ościach lu b dochodach, te c z n ą lu b p r z y w ile ja m i n a p o ls k i oprócz o d s etek i r a t odpo-N a m o cy d o d atk o w eg o u w v p ja cać p rzez
10
l a t n a tz w . „F u n d u s z ż y c z k i ty to n io w e j o b o w ią z a n y y yP ■ C o m m erc iale, s u m y p o b iera n e R e z e rw o w y “ , u lo k o w a n y w w ło s k im ^ fu nd ug z re z e rw o w y u lo k o w a n yz d ochodów M o n o p o lu T y on h p a ń s tw o w y c h w ło s k ic h , ja k o do
b y ł w bonach s k a rb o w y c h lu b P * P \ P o dczas g d y p o ż y c z k a p o lsk a d a tk o w e zabezpieczenie rz ą u p rz y n o s iła 7%>, to o b lig a c je w os z o s ta ła e m ito w a n a P ° £ £ £ * 5 * 'p rz y n o s iły
5»/,-k ie b y ły z a 5»/,-k u p y w a n e po . 4 p o le g a ła n a ty m , że nastę-O ry g in a ln o ś ć t e j tr a n z a k c ji P ^ y u lo k o w a n ych p rzez rz ą d p o lsk i p o w a ł m o m e n t, w k t o r y m s i P nieSp laco nej części p o ży c zk i. A le b o n y w b o n ac h w ło s k ic h ró w n a ła Ç P. Qd sw ych o b lig a c ji. W o w w ło s k ie p rz y n o s iły « I n iz r z ą d ^ ja k k o lw ie k fa k ty c z n ie m c m e czas rz ą d p o ls k i p ła c ił rozm ce P
b y ł w in ie n . , q k a r b P a ń s tw a z d łu ż n ik a za m ie n ia W re s z c ie n a s tę p o w a ł m om elJ ’ g s k a rb u w ło sk ie g o , a m im o to n a d a l m u - l w Wp S d ” f b y ! eS a T S o w a n y u c ią ż liw y m i w a ru n k a m i u m o w y ty t o
-n io w e j.
„
fa u tv c z n ie n a s k u te k cię żaró w s k a rb o -O f ic ja ln y p ro c e n t w yn o s ząc y ^ k ty d no s. gię do 8i5j a po d oliczen iu w y c h , ciążących n a r z ^ m e od bon ó w w ło sk ic h , a p ro cen ta-ró ż n ic y m ię d z y od o b lig a c ji b y ł jeszcze zn aczn ie w y zs zy . m i p ła c o n y m i p rzez r ą P„Lwowski Kurier Poranny“ 2 2 .V II. 1929 r.
75
Do tego dochodziła różnica kursu w alut. Tak np. w r. 1931/32 Polska otrzym ała 14,1 m iln. dolarów, zapłaciła 19,1 m iln. dolarów, a była jeszcze
„w in n a “ 8 m ilionów dolarów w złotych.
Przedstawiciel posiadaczy obligacji m iał prawo wglądu do ksiąg Mo
nopolu i do ich k o n tro li; koszty utrzym ania tego przedstawiciela ponosił Monopol Polski.
Nie na ty m jednak kończył się haracz pożyczkowy.
Równocześnie z zawarciem um owy pożyczkowej w łoskiej i na je j pod
stawie Monopol Tytoniow y zawarł umowę, niesłychanie krępującą jego działalność.
D yrekcja Monopolu Tytoniowego przyznała koncesjonowanej grupie w łoskiej w osobach panów Hugo i Polco Pecchioli tytu łe m wynagrodzenia za usługi oddane przy zaciąganiu pożyczki zagranicznej przyw ile j, na zasa
dzie którego w ciągu 20 lat, t j. do roku 1944, Polski Monopol zobowiązywał się do nabywania od nich surowego ty to n iu w ilościach równych 6 0 % swe
go zapotrzebowania w zakresie ty to n iu zagranicznego.
Z pozostałych 40% zapotrzebowania surowego ty to n iu zagranicznego Monopol obowiązany b ył połowę, t j. 20% , nabyć z przetargu, a ty lk o co najw yżej 2 0 proc. m iał prawo nabyć w form ie swobodnego zakupu. O prze
targach, na któ rych Monopol nabywał 20% swego zapotrzebowania, winna była być zawiadomiona firm a Pecchioli, k tó ra również mogła wziąć udział w przetargu, a zatem mogła być dostawcą 80% ty to n iu zagranicznego.
Cena ty to n iu była ustalana na przetargu. Ale ty to ń surowy je st towa
rem niesłychanie indyw idualnym i określenie jego klasy je s t rzeczą bar
dzo trudną. F irm a Pecchioli ofiarow yw ała zazwyczaj gatunek ty to n iu znacznie gorszy ja ko gatunek, k tó ry Monopol nabył na przetargu, i po te j samej cenie. Monopol przepłacał w ten sposób za surowiec.
Ponadto w ilości stanowiącej 60% zapotrzebowania Polskiego Mono
polu rząd w łoski m iał prawo dostawy pewnej ilości ty to n iu surowego pro
du kcji w łoskiej, k tó ra w pierwszych trzech latach b yła ustalona w maksy
m alnej ilości 2 m ilionów k g rocznie, a w latach następnych wzrastała.
Ceny sprzedaży tego ty to n iu określał rząd w łoski. Rząd w łoski m iał rów nież prawo odstąpienia tego p rzyw ile ju jakiem uś prywatnem u konsorcjum włoskiemu, któ re wówczas samo dyktow ało cenę.
Oddzielny p u n k t um owy przewidywał, że rząd p o lski zobowiązuje się do prowadzenia Monopolu w ten sposób, ażeby jego czyste dochody b yły co n a jm niej trz y razy większe, niż wynoszą sumy potrzebne do obsługi pożyczki tyto n io w e j w łoskiej. Postanowienie to wyznaczało pewną m in i
malną cenę ty to n iu i papierosów, poniżej k tó re j Monopol T ytoniow y nie m iał prawa sprzedawania swych wyrobów. W idom ym symbolem wywłasz
czenia Polski z m a ją tku i ograniczenia je j suwerenności b y ł p u n kt umowy przewidujący w wypadku działań wojennych na terenie Polski— prawo w y
wieszania na gmachach należących do Monopolu fla g i w łoskiej.
Reasumując:
Tytoniow a pożyczka włoska nakładała na polski organizm gospodar
czy olbrzym ie ciężary w p o sta ci: