Budowa bezpieczeństwa narodowego demokratycznego państwa
7. Pomiędzy bezpieczeństwem państwa a bezpieczeństwem narodowym
W ramach analizy problematyki należy rozważyć, czy często używane zamiennie pojęcia bezpieczeństwa państwa i bezpieczeństwa narodowego można w każdym przypadku uznać za synonimiczne. Według Stanisława Kozieja słowa te nie stano-wią tej samej kategorii pojęciowej, aczkolwiek na obecnym etapie rozwoju państw można traktować je jako znaczące to samo [Koziej 2010: 2]. Wynika to z faktu, że państwo nie jest tylko instytucją formalną, lecz przesiąknięte jest czynnikiem ludzkim, kulturowym, materialnym czy instytucjonalnym, dlatego nie tylko chroni i broni siebie jako instytucji politycznej, lecz chroni wartości i zaspokaja potrze-by szczególnie ważne dla grup społecznych [Kitler, Czuryk i in. 2013: 19-21]. Powyższe rozważania dotyczą demokratycznego państwa prawa i zapewniania bezpieczeństwa narodowego w korelacji z potrzebami i pragnieniami społeczeństwa. Czyniąc to zastrzeżenie, można przyjąć, że pojęcie bezpieczeństwa narodowego może być używane zamiennie z bezpieczeństwem państwa. Krzysztof Drabik zazna-cza, że „Ogólnie rzecz ujmując, bezpieczeństwo narodowe określa pewność trwania i rozwoju narodu w jego instytucjonalno-politycznej strukturze. […] W praktyce sprawiania bezpieczeństwa pozostaje znalezienie równowagi między bezpieczeń-stwem podmiotu narodowego a bezpieczeńbezpieczeń-stwem jego politycznej osnowy” [Drabik 2013: 158]. Wymienność i duża dowolność stosowania powyższych pojęć znajduje odzwierciedlenie w polskich aktach prawnych oraz dokumentach strategicznych.
Konstytucja z jednej strony stanowi, że Prezydent RP stoi na straży bezpieczeństwa państwa, z drugiej ustanawia Radę Bezpieczeństwa Narodowego jako organ doradczy Prezydenta do spraw zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa4.
Należy jednak rozważyć, czy państwa autorytarne i totalitarne, państwa w stanie rozkładu, państwa upadłe bądź państwa komunistyczne realizują bez-pieczeństwo w identyczny sposób jak państwa demokratyczne. Nie ulega wąt-pliwości, że państwa niedemokratyczne zapewniają lub starają się zapewniać bezpieczeństwo w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym. Największą różnicę stanowi jednak fakt, że wymienione podmioty w procesie zapewniania bezpie-czeństwa nie przykładają należytej staranności do tworzenia warunków rozwoju społeczeństwa i nie kształtują otoczenia sprzyjającego zapewnianiu ich pomyśl-ności. Niejednokrotnie niestabilność tych podmiotów powoduje, że główna część wysiłków służy utrzymaniu władzy, określonego ładu politycznego i społecznego w akceptowanych przez władzę granicach. Co więcej, w niektórych przypad-kach można stwierdzić, że to obywatele stanowią kluczowe narzędzie realizacji bezpieczeństwa w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym, są więc instrumentem realizacji celów państwa, z drugiej strony nie otrzymują od państwa należytego wsparcia dla własnego rozwoju. Dlatego też w sytuacjach tych nie powinno się stawiać znaku równości pomiędzy bezpieczeństwem państwa a bezpieczeństwem narodowym, gdyż działania nakierowane są głównie na przetrwanie państwa oraz tworzenie środowiska sprzyjającego realizacji jego interesów i celów, bez uwzględniania potrzeb, wartości i interesów obywateli i grup społecznych [Kitler 2011: 27-30]. Jak stwierdza Jan Czaja, bezpieczeństwo narodowe jest pojęciem zawierającym w sobie bezpieczeństwo państwa, jednakże bezpieczeństwo pań-stwa np. autorytarnego nie jest zbieżne z bezpieczeństwem narodu, nad którym państwo sprawuje władzę (np. eksterminacja własnych obywateli, by utrzymać władzę lub z powodów ideologicznych) [Czaja 2015: 131-133]. Warto przytoczyć także pogląd Mariana Lutostańskiego, który zaznacza, że preferuje używanie określenia „bezpieczeństwo państwa i narodu”, gdzie inaczej niż w określeniu „bezpieczeństwo narodowe” jasno określone są podmioty podlegające ochronie [Lutostański 2015a: 311].
Biorąc pod uwagę powyższe fakty, należy stwierdzić, że konieczne jest two-rzenie odpowiednich zastrzeżeń, gdyż w przeciwnym razie może wystąpić bałagan pojęciowy. Dlatego mówiąc o synonimiczności pojęć bezpieczeństwa narodowego i bezpieczeństwa państwa, konieczne jest doprecyzowanie, do jakiego podmiotu się odnosi.
4 Art. 126 ust. 2 i art 135 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483.
8. Wnioski
Podsumowując, to państwo jest instytucją, która najpełniej może zapewniać bez-pieczeństwo własne oraz obywateli. Kierunek działań w tym zakresie determinują uwarunkowania środowiska strategicznego bezpieczeństwa. Dlatego przyjmuje się, że znaczący wpływ na współczesne rozumienie bezpieczeństwa narodowego miało zakończenie okresu bipolarnego świata. Okres rywalizacji dwóch przeciwstawnych bloków, które dysponowały bronią jądrową, groził obustronną destrukcją, co uza-sadniało skupienie na negatywnym aspekcie bezpieczeństwa. Należy jednak dodać, że rozpad dwubiegunowego świata nie był spowodowany użyciem siły militarnej, lecz niewydolnością ekonomiczną (na to jednak miał wpływ wyścig zbrojeń, co świadczy o wzajemnych powiązaniach). Dlatego bezpieczeństwo narodowe nie dotyczy tylko zapewniania wolności od zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych, ale także tworzenia warunków rozwoju i realizacji celów, gdyż ogólnie rozumiany dobrobyt przekłada się na siłę państwa.
Nowe procesy, jak globalizacja i rozwój społeczeństwa informacyjnego, od-ciskają piętno na postrzeganiu bezpieczeństwa narodowego i skutkują faktem, że dziś podział na zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne zaciera się. Stąd wzrasta zna-czenie współpracy międzynarodowej w zakresie bezpieczeństwa czy konieczność zintegrowanego podejścia do problematyki. Problem starzenia się społeczeństwa, zagrożenia dla społeczeństwa informacyjnego (cyberprzestępczość) lub nielegalna migracja w dobie globalizacji i swobodnego przepływu osób stawia przed takimi państwami, jak Polska (będącymi granicą zewnętrzną UE), konieczność nowego podejścia do procesu zapewniania bezpieczeństwa narodowego [Łebkowska 2011: 39, 46]. Dlatego kategoria przedmiotowa bezpieczeństwa narodowego rozszerza się i państwo demokratyczne stara się łączyć potrzeby swoje oraz mieszkańców, by tworzyć bezpieczeństwo narodowe w ujęciu pełnym i kompleksowym, odpo-wiadając wyzwaniom XXI w. [Kitler, Czuryk i in. 2013: 15-16].
Mnogość podejść i punktów widzenia wskazuje, że wciąż aktualny jest tytuł pracy Arnolda Wolfersa Bezpieczeństwo narodowe jako wieloznaczny symbol [1952] powstałej ponad pół wieku temu.
Literatura
Adamczuk M., 2011, Rodzimy terroryzm jako zjawisko zagrażające bezpieczeństwu w Europie,
Bezpieczeństwo Narodowe, nr 17(I): 61-80.
Babbie E., 2008, Podstawy badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Baldwin D.A., 1997, The concept of security, Review of International Studies, Vol. 23, Issue 1: 5-26. Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 2013, Warszawa: BBN.
Buragwa-Czuma S., Garwol K., 2011, Definicje, właściwości i funkcje społeczeństwa informacyjnego, w: W. Furmanek, A. Piecuch (red.), Dydaktyka informatyki. Problemy i wyzwania społeczeństwa
informacyjnego, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 30-37.
CBOS, 2013, Postawy Polaków wobec niecodziennych zdarzeń losowych, Komunikat badań BS/87/2013, Warszawa.
CERT, 2015, Raport o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w roku 2014, Warszawa. Contest. The United Kingdom Strategy for Countering Terrorism, July 2011, London: HM
Govern-ment.
Czaja J., 2015, Bezpieczeństwo narodowe a bezpieczeństwo państwa. Niektóre aspekty teorii bezpie-czeństwa, w: W. Kitler, T. Kośmider (red.), Metodologiczne i dydaktyczne aspekty bezpieczeństwa
narodowego, Warszawa: Difin, 129-143.
Decyzja ramowa Rady 2002/584/WSiSW w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, Dz.U. L 190 z 18.07.2002.
Drabik K., 2013, Bezpieczeństwo personalne i strukturalne, Warszawa: AON. Doktryna Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, 2015, Warszawa: BBN. Fukuyama F., 2006, The End of the History and the Last Man, New York: Free Press.
Fus K., 2011, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP, w: K. Liedel, P. Piasecka, T. Aleksan-drowicz (red.), Bezpieczeństwo w XXI wieku. Asymetryczny Świat, Warszawa: Difin.
Geers K., 2010, The Challenge of Cyberattack Deterrence, Computer Law & Security Review, No. 26: 298-303.
Gryz J., 2014, Dyrektywy strategiczne doskonalenia systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypo-spolitej Polskiej, w: W. Kitler, K. Drabik, I. Szostek (red.), System Bezpieczeństwa Narodowego
RP. Wybrane Problemy, Warszawa: AON, 57-79.
GUS, 2005, Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach
i gospodarstwach domowych w 2004 r., Warszawa.
GUS, 2014, Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2014 r., Warszawa.
http://technologie.gazeta.pl/internet/1,104530,16885750,Gmina_padla_ofiara_cyberprzestepcow_i_stra--cila_prawie.html [dostęp: 3.11.2015]
Jakubczak R., 2015, Uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego w warunkach globalizacji, w: W. Kitler, T. Kośmider (red.), Metodologiczne i dydaktyczne aspekty bezpieczeństwa
naro-dowego, Warszawa: Difin, 52-65.
Jakubczak R., Flis J., 2006, Bezpieczeństwo narodowe w XXI wieku: wyzwania i strategie, Warszawa: Bellona.
Jakubczak R., Skrabacz A., 2016, Społeczeństwo w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego Polski
w XXI wieku, Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Jakubczak R., Wiśniewski B., 2014, Uwarunkowania wewnętrzne bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, w: W. Kitler, K. Drabik, I. Szostek (red.), System Bezpieczeństwa
Narodowego RP. Wybrane problemy, Warszawa: AON, 140-161.
Jemioło T., Dawidczyk A., 2008, Wprowadzenie do metodologii badań bezpieczeństwa, Warszawa: AON.
Kańciak A., 2013, Problematyka cyberprzestępczości w Unii Europejskiej, Przegląd Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, nr 8: 109-120.
Kitler W., 2011, Bezpieczeństwo Narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, Warszawa: AON.
Kitler W., 2014, Organizacja bezpieczeństwa narodowego RP – zasadnicze wnioski z diagnozy obecnego stanu rzeczy, w: W. Kitler, K. Drabik, I. Szostek (red.), System Bezpieczeństwa
Na-rodowego RP. Wybrane Problemy, Warszawa: AON, 14-34.
Kitler W. i in., 2013, Aspekty prawne bezpieczeństwa narodowego RP. Część ogólna, Warszawa: AON. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483.
Koziej S., 2010, Wstęp do teorii i historii bezpieczeństwa (skrypt internetowy), http://koziej.pl/wp--content/uploads/2015/05/Teoria_i_historia_bezpieczenstwa.doc [dostęp: 2.05.2016].
Koziej S., 2011a, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja,
Bezpieczeń-stwo Narodowe, nr 18(II): 19-39.
Koziej S., 2011b, Triada globalnych zagrożeń asymetrycznych: konsekwencja proliferacji terroryzmu, broni nuklearnej i technologii rakietowych, Bezpieczeństwo Narodowe, nr 13(III): 21-49. Kozub M., 2013, Myśląc strategicznie o bezpieczeństwie przyszłości, Warszawa: AON.
Kuźniar R. 2012, Ewolucja problemu bezpieczeństwa – rys historyczny, w: R. Kuźniar, B. Bal-cerowicz i in. (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 18-39.
Leśniak-Moczuk K., Moczuk E., 2002, Podstawy socjologii i psychologii społecznej, Przemyśl – Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Administracji i Zarządzania w Przemyślu.
Loranty K., 2012, Percepcja zagrożeń, Zeszyty Naukowe AON, nr 3(88): 11-18.
Lutostański M., 2015a, O niektórych problemach epistemologicznych i semantycznych w dydaktyce bezpieczeństwa, w: W. Kitler, T. Kośmider (red.), Metodologiczne i dydaktyczne aspekty
bez-pieczeństwa narodowego, Warszawa: Difin, 300-316.
Lutostański M., 2015b, Podstawy bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Studium
problemów teoretycznych, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Łebkowska J., 2011, Bezpieczeństwo – teoretyczny wymiar ponadczasowej wartości, Przegląd
Stra-tegiczny, nr 1: 37-50.
Marczak J., 2008, Bezpieczeństwo narodowe – pojęcie, charakter, uwarunkowania, w: R. Jakubczak i in., Podstawy bezpieczeństwa narodowego Polski w erze globalizacji, Warszawa: AON, 7-58. Marczak J., Jakubczak R. i in., 2013, Doświadczenia organizacji bezpieczeństwa narodowego Polski
od X do XX wieku. Wnioski dla Polski w XXI wieku, Warszawa: AON.
Maslow A., 2006, Motywacja i osobowość, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Moczuk E., 2009, Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa lokalnego, Rzeszów: Wydawnictwo Uni-wersytetu Rzeszowskiego.
National Security Strategy and Strategic Defence and Security Review 2015. A Secure and Prosperous United Kingdom, November 2015, London: HM Government.
Nowak E., Nowak M., 2015, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego. Zarządzanie bezpieczeństwem, Warszawa: Difin.
Przybyszewski K., 2014, Negatywność ekonomicznych procesów globalizacyjnych, Chorzowskie
Studia Polityczne, nr 8: 13-24.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, 2008, Warszawa: AON.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 2014, Warszawa: BBN.
Szczurek T., 2013, Wojna i pokój w wybranych nurtach europejskiej myśli filozoficznej i społecz-nej, w: K. Drabik (red.), Natura bezpieczeństwa w perspektywie personalnej i strukturalspołecz-nej, Warszawa: AON.
Ura E., Pieprzny S. (red.), 2015, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Winczorek P., 2005, Nauka o państwie, Warszawa: Liber.
Wojnarowski J., 2010, Gotowość systemu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa: AON.
Wolfers A., 1952, „National Security” as a Ambiguous Symbol, Political Science Quarterly, Vol. 67, No. 4: 481-502.
Wróblewski R., 2015, Od nauk wojskowych do nauk o bezpieczeństwie, w: W. Kitler, T. Kośmider (red.), Metodologiczne i dydaktyczne aspekty bezpieczeństwa narodowego, Warszawa: Difin, 17-33.
www.computerworld.pl/news/379523/Strona.premiera.zhakowana.w.protescie.przeciwko.ACTA.html [dostęp: 20.04.2016]
www.iso.org.pl/uslugi-zarzadzania/wdrazanie-systemow/zarzadzanie-ryzykiem/iso-iec-27001/ [dostęp: 16.05.2016]
Zacharski J., 2013, Strategia bezpieczeństwa narodowego: podejście zintegrowane, w: J. Gryz (red.),
Strategia bezpieczeństwa narodowego Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 62-83.
Zapewnienie bezpieczeństwa działania systemów informatycznych wykorzystywanych do realizacji zadań publicznych, 2016, Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli.
Zięba R. (red.), 2008, Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa: Wydawnictwa Naukowe i Profesjonalne.
Zięba R., 2012, O tożsamości nauk o bezpieczeństwie, Zeszyty Naukowe AON, nr 1(86): 7-22. Zięba R., Zając J., 2010, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Polski.
Eks-pertyza, Warszawa.