CSR jest potwierdzeniem przez przedsiębiorców, że poddają oni publicznej ocenie nie tylko swoje wyniki

fi nansowe, ale także wyniki odnoszące się do działań społecznych i środowiskowych.

2. CSR obejmuje problemy: zdrowia i bezpieczeństwa, praw człowieka, zarządzania zasobami ludzkimi, nad-zoru korporacyjnego, etyki biznesu, rozwoju społecz-ności, praw konsumenta, ochrony siły roboczej. Od-nosi się także do relacji z dostawcami, nawiązuje do praw interesariuszy oraz do problematyki ochrony środowiska

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa oznacza podejmowanie decyzji i prowadzenie działań, które: − mają wpływ na społeczeństwo i środowisko

(natu-ralne),

− realizowane są przez działania etyczne i trans parent ne, − realizowane są zgodnie z rozwojem zrównoważonym

i dobrobytem społecznym,

− wykazują zgodność z prawem i międzynarodowymi normami zachowań,

− są integrowane przez organizację i stosowane w dzia-łaniach,

ływanie odpowiedzialności ekologicznej ujawnia się w szczególności wtedy, gdy rozpatruje się nie tylko pojedyncze przedsiębiorstwa, ale także tworzo-ne struktury działalności gospodarczej, powiązania oraz łańcuchy wartości, z udziałem różnych przedsiębiorstw oraz organizacji niekomercyjnych. Na problematykę ekologicznej odpowiedzialności można patrzeć z punktu wi-dzenia głównych wartości przedsiębiorstwa83. Wartości te są wyznawane przez większość uczestników organizacji i mają istotne znaczenie dla jej trwania i rozwoju. Mogą nimi być zarówno ekologia, jak i odpowiedzialność84. Poję-cie odpowiedzialności jako wartości oznacza, że należy poznawać oczekiwa-nia klienta i wypełoczekiwa-niać na czas zobowiązaoczekiwa-nia, okazywać szacunek pracow-nikom i ich ideałom, wypełniać zobowiązania wobec udziałowców, a także zachęcać pracowników do prac na rzecz społeczności. Łączne respektowanie dwóch z wymienionych wartości: ekologii i odpowiedzialności prowadzi do realizacji założeń odpowiedzialności ekologicznej.

Według dokumentu Green Paper. Promoting framework for Corporate So-cial Responsibility CSR ma dwa wymiary: wewnętrzny i zewnętrzny85. Wy-miar wewnętrzny dotyczy:

− zarządzania zasobami ludzkimi,

− zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, − przystosowania do zmian,

− zarządzania odnoszącego się do środowiska naturalnego i zasobów natu-ralnych.

Wymiar zewnętrzny dotyczy:

− aspektów związanych ze społecznością lokalną i partnerami biznesowymi, − prawami człowieka,

− troski o środowisko (naturalne) w skali globalnej.

Warto zwrócić uwagę, że problematyka CSR, jeśli rozpatrywać jej aspekty etyczne w odniesieniu do strategii przedsiębiorstwa, polega na wyborze spo-śród przeciwstawnych możliwości, takich jak:

− wartości (value): sprawiedliwość (justice) vs efektywność (effi ciency), − etyka (ethics): praktyczność (utilitarian) vs zamiana (exchange),

− racjonalność (rationalities): nieuchwytność (elusive) określana także jako refl eksyjność (refl ection) vs możliwość zdobycia (captured) lub wykorzy-stania (utility),

− ograniczenia (Mkt.Limits): kompensacyjność (compensate) vs możliwość wyzyskiwania (exploit),

83 J. Collins, J. Porras, Built to last: Successful habits of visionary companies, Harper Busi-ness, New York 1997.

84 A. Stachowicz-Stanusch, Potęga wartości. Jak zbudować nieśmiertelną fi rmę, Helion,

Gliwice 2007, s. 47, 66 i 98–99.

85 Green Paper. Promoting framework for Corporate Social Responsibility, Commission of the European Communities, Brussels 2001.

− agencyjność: indywidualna vs zbiorowa, − czynnik czasu: etyka już vs etyka później, − kapitał: zróżnicowany vs fi nansowy, − systemy: stakeholders vs shareholders86.

3.2.3. Społeczna i ekologiczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa w dokumentach międzynarodowych

Założenia dotyczące odpowiedzialności przedsiębiorstwa, także ekologicznej, znajdują oparcie w wielu dokumentach międzynarodowych. W 2002 roku rezolucję w sprawie upowszechniania odpowiedzialnych działań przedsię-biorstw (biznesu) przyjął Parlament Europejski. Z kolei Komisja Europejska uznała, że społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa (biznesu) – CSR, z zaznaczeniem aspektów ekologicznych, cechuje się:

− dobrowolną działalnością przedsiębiorstwa,

− troską o społeczeństwo i środowisko (naturalne) w prowadzonych przez przedsiębiorstwo operacjach i relacjach z interesariuszami,

− wyjściem ponad ofi cjalne wymagania i nieograniczaniem się tylko do przestrzegania prawa, inwestowaniem w kapitał ludzki, środowisko (na-turalne) i relacje z interesariuszami.

Szczególna rola przypada jednak przedsiębiorstwu w zakresie odpowie-dzialności ekologicznej. Za punkt zwrotny w kierunku dbałości o środowi-sko naturalne przyjmuje się zaprezentowanie w 1969 roku przez ówczesnego sekretarza generalnego ONZ światowego raportu o stanie tego środowiska. Istotną rolę odegrał także dorobek światowej konferencji ONZ na temat „Środowisko życia człowieka”, która odbyła się w Sztokholmie w 1972 roku. Kolejnym działaniem ONZ był tzw. Raport Brundtland z 1987 roku, zaty-tułowany Nasza wspólna przyszłość. Zawarto w nim zasady rozwoju zrów-noważonego, które stały się podstawą ładu międzynarodowego w oparciu o ustalenia Szczytu Ziemi na II Międzynarodowej Konferencji ONZ w Rio de Janeiro w 1992 roku. Na Światowym Szczycie ONZ w Sprawie Zrówno-ważonego Rozwoju w 2002 roku w Johannesburgu dokonano między innymi analizy możliwości realizacji tych założeń przez korporacje transnarodowe. Równocześnie należy zwrócić uwagę, że założenia rozwoju zrównoważonego weszły do wytycznych polityki rozwojowej szeregu państw i polityki Unii Europejskiej jako całości.

Zasady postępowania przedsiębiorstwa (biznesu) w zakresie społecz-nej odpowiedzialności, z uwzględnieniem aspektów ekologicznych, zostały określone w postaci ogólnych standardów postępowania (kodeksów). Przy-kładami mogą być87:

86 A.S. Singer, Integrating ethics and strategy, „Journal of Business Ethics: A Pragmatic

Ap-proach” 2010, Vol. 92, 4, s. 479–491.

87 J. Nakonieczna, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw międzynarodowych, Difi n,

1. Manifest z Davos z 1973 roku, w którym określono rolę kierownictwa w realizacji zasad odnoszących się do klientów, współpracowników, daw-ców kapitału, społeczeństwa; poruszono także problematykę równowa-żenia spornych interesów, zasad rozwoju zrównoważonego i humanizacji pracy.

2. Zasady Sullivana, stanowiące początek międzynarodowej kampanii na rzecz zniesienia apartheidu w Afryce Południowej, które po aktualizacji odnoszą się między innymi do praw człowieka, rozwoju zrównoważone-go, godziwych warunków pracy, ochrony zdrowia i środowiska, wynagra-dzania i zrzeszania się.

3. Zasady prowadzenia działalności biznesowej wypracowane podczas ob-rad okrągłego stołu w Caux z udziałem spółek z Europy, Japonii oraz USA; proponują one realizację koncepcji odpowiedzialności wobec in-teresariuszy, podkreślając rolę działań innowacyjnych, zaufania, a także konieczność poszanowania środowiska (naturalnego).

Interesująca jest inicjatywa skierowana do inwestorów instytucjonalnych o nazwie United Nations Principles for Responsible Investment (PRI)88. PRI ma służyć integracji aspektów środowiska naturalnego i społecznego oraz współdziałaniu rządów w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych i praktyk właścicielskich89.

Przeciwnicy poglądów o społecznej odpowiedzialności biznesu (przed-siębiorstwa) podkreślają, że działania te mogą podnosić koszty działalności fi rmy. Zwraca się uwagę, że wychodzenie przedsiębiorstw poza ich kom-petencje może być dla nich wręcz szkodliwe. Podkreśla się, że mamy do czynienia z przeznaczaniem środków pochodzących od akcjonariuszy na działalność skierowaną na cele niezwiązane z głównym celem działalności przedsiębiorstw, jakim jest zysk. Cele społeczne według tych poglądów pań-stwo powinno realizować przez odpowiednie wykorzystywanie podatków. Prezentuje się pogląd, że realizacja zasad CSR zniekształca zasady gry ryn-kowej. Jednak realizacja koncepcji społecznej, w tym ekologicznej odpowie-dzialności oznacza w praktyce nowy sposób myślenia, który zwraca uwagę na konieczność uwzględniania przez przedsiębiorstwo pozaekonomicznych skutków swojej działalności. Podkreśla się, że przedsiębiorstwo jako orga-nizacja społeczna i służąca społeczeństwu powinno dokonywać wyborów, przedkładając nawet interes społeczny nad interes własny.

Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa (biznesu) wo-bec internacjonalizacji przedsiębiorstw ma wymiar globalny. Aby móc rea-lizować jednolite standardy odpowiedzialności społecznej, należało odejść od zasad relatywizmu kulturowego zakładającego stosowanie w

poszczegól-88 Dokument ten podpisało ponad 450 organizacji z około 40 krajów.

89 N. Eccles, UN principles for responsible investment signatories and the anti-apartheid SRI movement: A thought experiment, „Journal of Business Ethics” 2010, Vol. 95, 3,

nych krajach odmiennych standardów ze względu na występowanie w nich zróżnicowanych norm moralnych i systemów etycznych. Jednak w ramach procesów internacjonalizacji przedsiębiorstw obserwuje się zachowania pozwalające na dostosowywanie się w miarę niezależnych fi lii korporacji ponadnarodowych do lokalnych potrzeb społecznych. Równocześnie ob-serwuje się zjawisko wzajemnego oddziaływania kultur narodowych i kul-tur przedsiębiorstw (korporacji). Miejsce wartości ekologicznych w tych kulturach będzie mieć wpływ na realizację odpowiedzialności ekologicznej przedsiębiorstwa.

Mając na uwadze głównie rozwój korporacji transnarodowych na glo-balnym rynku i ich społeczną odpowiedzialność, akcentuje się konieczność zapewnienia sprawozdawczości społecznej (raportowania społecznego), skierowanej do obecnych i przyszłych interesariuszy fi rm. Postulat ten jest wspierany między innymi przez inicjatywy: Coalition for Environmentally Responsible Societies (CERES) oraz Global Reporting Initiative (GRI). GRI proponuje tworzenie międzynarodowych standardów sprawozdawczości uwzględniających zarówno ekonomiczny, społeczny, jak i ekologiczny wy-miar działalności korporacji. W tworzonych raportach przedsiębiorstwo powinno się odnosić do problematyki ochrony środowiska naturalnego, po-kazując wielkość i strukturę zużycia zasobów (surowce, materiały, energia, woda), emisję gazów, ścieków i odpadów. Należy również podawać do pub-licznej wiadomości przypadki naruszania zasad ochrony środowiska natu-ralnego.

Odpowiedzialność korporacji transnarodowych znajduje odbicie w ogło-szonej w 1999 roku inicjatywie ONZ pod nazwą Global Compact. Inicjatywa ta stanowi płaszczyznę dialogu przedstawicieli rządów, organizacji między-narodowych i biznesu, opartą na dokumentach międzymiędzy-narodowych odno-szących się do praw człowieka (Powszechna deklaracja praw człowieka), praw pracy (Deklaracja fundamentalnych zasad prawa pracy – Internatio-nal Labour Organization Declaration on Fundamental Principles on Rights at Work), ochrony środowiska naturalnego (Deklaracja z Rio – Rio Princi-ples on the Environment and Development) i walki z korupcją (Konwencja ONZ przeciwko korupcji – United Nations Convention against Corruption). W obszarze środowiska naturalnego podkreśla się podejście prewencyjne, podejmowanie inicjatyw promujących odpowiedzialność ekologiczną, ko-nieczność stosowania technologii przyjaznych dla środowiska naturalnego. Z kolei respektowanie możliwości stowarzyszania się, zbiorowych negocjacji, eliminowanie wszelkich form pracy przymusowej, eliminacja pracy dzieci, zwalczanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia to główne założenia wyni-kające z Deklaracji fundamentalnych zasad prawa pracy. Działania w ob-szarze zatrudnienia, ale na tle realizacji celów społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, są podejmowane przez Międzynarodową Organizację Pra-cy. Global Compact stanowi w istocie zbiór dobrych praktyk, a deklaracja

przystąpienia przedsiębiorstwa do tej inicjatywy oznacza realizację założeń społecznej odpowiedzialności biznesu. Global Compact jest międzynarodo-wą siecią interesariuszy, z przodującą rolą fi rm uczestniczących i z udziałem różnego typu organizacji biznesowych i pozarządowych. Rządy poszczegól-nych państw pełnią jedynie rolę wspierającą.

Odpowiedzialność przedsiębiorstw dotyczy w znacznej mierze kor-poracji. Państwa członkowskie OECD przyjęły, a następnie zmodyfi kowa-ły wytyczne, które stakowa-ły się komplementarne z zasadami Global Compact. Wytyczne te zawarto w załączniku do Deklaracji o inwestycjach międzyna-rodowych i korporacjach wielonamiędzyna-rodowych (Declaration on International Investment and Multinational Enterprises). W dokumencie zawarto zalece-nia dotyczące między innymi jawności informacji, zatrudniezalece-nia i stosunków pracy, ochrony środowiska naturalnego, korupcji, interesów konsumenta, nauki i technologii, konkurencji i podatków. Jednak coraz częściej podnosi się postulat przestrzegania zasad działań o charakterze ekonomicznym, spo-łecznym i ekologicznym, nie tylko przez wielkie organizacje, ale także fi rmy małe i średnie.

4. Proekologiczny rozwój przedsiębiorstwa