Przedsiębiorczość ekologiczna jako przejaw odpowiedzialnych zachowań firmy

Przedsiębiorczość jest w literaturze przedmiotu opisywana z różnych

punk-tów widzenia, mianowicie jako:

1. Postawa życiowa, określana jako zestaw cech objawiających się wiarą w siebie, posiadaniem wewnętrznej motywacji, samodzielności czy kre-atywności, a także umiejętności wyznaczania sobie celów i priorytetów. Kreatywność polega na kojarzeniu i wykorzystaniu wiedzy z różnych od-rębnych dziedzin do tworzenia nowych, oryginalnych myśli68. Przejawem przedsiębiorczości jest sposób działania, który cechują elastyczność czy wykorzystywanie okazji. Przedsiębiorczość jest kojarzona z podejmo-waniem ryzyka, a także z innowacyjnością, dynamicznością czy zmia-ną. Może się przejawiać jako umiejętność dostrzegania pojawiających się szans. Jest zaprzeczeniem powtarzalności, działań normatywnych czy na-śladownictwa.

2. W odniesieniu do działalności gospodarczej przedsiębiorczość (okre-ślana jako przedsiębiorczość ekonomiczna, biznesowa) jest rozumiana jako organizowanie zasobów ekonomicznych w zyskowne przedsięwzię-cia. Często działaniom tym towarzyszą nierutynowe decyzje, same zaś przedsięwzięcia obarczone są ryzykiem i mają charakter innowacyjny. Przedsiębiorczość indywidualna w znacznej części dotyczy właśnie two-rzenia nowych przedsiębiorstw. Niezależnie od tego, czy podmioty dzia-łają indywidualnie, czy zespołowo, w ramach istniejących organizacji lub poza nimi i podejmują określony rodzaj przedsięwzięcia, nazywa się je przedsiębiorcami. Cechą konstytutywną przedsiębiorcy jest to, że inicjuje on określone przedsięwzięcie, uczestniczy w jego realizacji oraz

partycy-66 J.J. Davies, Strategies for environmental advertising, „Th e Journal of Consumer Market-ing” 1993, Vol. 10, 2, s. 19–37.

67 E. Alcañiz, R. Cáceres, R. Pérez, Alliances between brands and social causes: Th e infl u-ence of company credibility on social responsibility image, „Journal of Business Ethics”

2010, Vol. 96, 2, s. 169–186.

puje w osiąganych efektach69. Warto jednak podkreślić, że prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu prawa nie oznacza dokładnie przedsiębiorczości w rozumieniu ekonomicznym. W ujęciu prawa przed-siębiorca to osoba (także prawna), która podejmuje i wykonuje działal-ność gospodarczą we własnym imieniu. Nie akcentuje się zaś wyraźnie aspektu innowacyjności przedsiębiorcy i wykorzystywania szans70. Jed-nak jest niezwykle pożądane, aby przedsiębiorca posiadał cechy orien-tacji przedsiębiorczej, a więc odznaczał się umiejętnością wyprzedzania sytuacji problemowych, a także przewidywania występujących potrzeb i koniecznych lub pożądanych zmian. Powinien się również cechować agresywnością wobec poczynań konkurencji, co może się przejawiać w tworzeniu odpowiedniej oferty produktowej czy budowie odpowied-niego wizerunku lub form współdziałania z innymi podmiotami rynko-wymi. Powinien również być innowatorem, czyli wprowadzać nie tylko nowe produkty, ale także nowe sposoby wytwarzania i realizować nowe formy organizacji biznesu. Rośnie rola tzw. przedsiębiorczości intelek-tualnej, której twórcami są intelektualiści czy uczeni, komercjalizujący wysiłki własnego intelektu.

3. W odniesieniu do działalności o charakterze niekomercyjnym zwraca się uwagę na przedsiębiorczość społeczną i administracyjną. O ile forma przedsiębiorczości związana z działalnością gospodarczą jest nastawio-na nastawio-na uzyskiwanie korzyści ekonomicznych, o tyle nastawio-na korzyści niema-terialne są ukierunkowane formy przedsiębiorczości pozaekonomicz-nej (pozagospodarczej). Są one realizowane przez organizacje sektora publicznego (dotyczy to organów państwa, samorządu terytorialnego i tworzonych przez nie organizacji) lub społecznego, obywatelskiego (organizacje trzeciego sektora)71. Przedsiębiorczość sektora publicznego może się przejawiać w tworzeniu nowych organizacji, obniżce kosztów działalności, realizacji nowych rozwiązań i form działalności (np. nowe procedury wsparte innowacjami technologicznymi) w celu lepszego za-spokajania potrzeb obywateli lub też polega na wprowadzaniu innowacji albo odnowie organizacji. Na poziomie regionalnym i lokalnym przed-siębiorczość wiąże się z zamierzeniami rozwoju regionalnego i lokalnego, budową konkurencyjności regionów oraz tworzeniem lokalnego środo-wiska przedsiębiorczości. Uniwersalne przesłanki wspomagające rozwój przedsiębiorczości wewnątrz organizacji publicznych są takie same jak w przypadku przedsiębiorstw. Odnoszą się one bowiem do zmian w oto-czeniu, nacisku konkurencji i innowacji, są związane z ciągłym

doskona-69 T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej,

Wyd. AE, Katowice 2002, s. 127.

70 Podstawy nauki o przedsiębiorstwie..., 2007.

leniem strategii zarządzania w celu uniknięcia stagnacji lub upadku oraz wiążą się z brakiem doskonałości metod rozwiązywania problemów stra-tegicznych72. Przedsiębiorczość społeczna (sektora społecznego) może polegać na tworzeniu nowych projektów, zaspokajających potrzeby spo-łeczne, a także na zakładaniu i odnowie organizacji trzeciego sektora czy na wprowadzaniu innowacji. Realizacja przedsiębiorczości społecznej może się wiązać z wykreowaniem określonych potrzeb i dostosowaniem się do wymogów nie tylko odbiorców (benefi cjentów), ale także donato-rów. Realizacja przedsiębiorczości pozaekonomicznej może mieć wpływ na kształtowanie i realizację zamierzeń przedsiębiorstw.

Ze względu na sytuacyjny charakter przedsiębiorczości jej źródła mogą tkwić w obserwacji rzeczywistości, poznawaniu czy technologii. Istotną rolę mogą odgrywać tradycja, presja otoczenia, konieczność życiowa lub ekono-miczna. Przedsiębiorczości może sprzyjać zwykły przypadek. Źródłem in-spiracji mogą być posiadany kapitał intelektualny i wiedza.

Warto zwrócić uwagę, że aspekty ekologiczne dotyczące działań przed-siębiorczych odnoszą się zarówno do działalności komercyjnej, jak i nieko-mercyjnej.

Historycznie rzecz ujmując, rozwój poglądów dotyczących

przedsiębior-czości przebiegał w kilku etapach. Poniżej omówiono ważniejsze z nich73: 1. W 1912 roku J. Schumpeter zaproponował pięć kombinacji czynników

produkcji, realizowanych przez przedsiębiorców, które stanowiły in-nowacje: wytworzenie nowego produktu (towaru) lub wprowadzenie produktu o nowych właściwościach, nowa metoda produkcji, otwarcie nowego rynku, zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów, wprowadzenie nowej organizacji. Schumpeter był twórcą takich pojęć, jak: inwencja jako fakt naukowo-techniczny, innowacja jako przejaw wykorzystania inwencji i imitacja jako upowszechnianie się innowacji (triada Schumpetera). Innowacje mają charakter zmian nieciągłych, bu-rzą istniejącą równowagę, są przejawem twórczej destrukcji, stąd ich wy-jątkowość. Współcześnie P. Drucker traktuje innowację jako specyfi czne narzędzie przedsiębiorczości. Równocześnie przedsiębiorczość stanowi podstawę i źródło innowacji74.

2. W pracach I. Kirzera pojawia się traktowanie przedsiębiorczości jako po-strzegania i wykorzystywania szans przedsiębiorczych, co przejawia się wprowadzaniem nowych produktów, usług, surowców czy metod orga-nizacyjnych.

72 M. Bednarczyk, Organizacje publiczne..., s. 136.

73 Podstawy nauki o przedsiębiorstwie..., 2007; A.K. Koźmiński, Zarządzanie w warunkach

niepewności. Podręcznik dla zaawansowanych, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2005.

3. Tworzy się modele przedsiębiorczości, w tym zintegrowany model M. Morrisa, P. Lewis i D. Sextona oparty na istnieniu procesu przedsię-biorczego75.

Można wyróżnić przedsiębiorców indywidualnych, którzy sami podej-mują decyzje, i wewnętrznych, którzy w ramach większej organizacji działają w warunkach rozproszenia decyzji. Warto zwrócić uwagę, że występujące w literaturze przedmiotu pojęcie zrównoważonych przedsiębiorców (sus-tainable entrepreneurs) głównie indywidualnych, kojarzone jest z działaniami przedsiębiorczymi (sustainability entrepreneurship) dla całościowego

równo-ważenia elementów ekonomicznych, społecznych i ekologicznych76. Stanowi to przejaw odpowiedzialnych działań przedsiębiorczych. Przedsiębiorcze kreo-wanie wartości (entrepreneurial value creation) w organizacji może się od-nosić również do działań dotyczących aspektów zarówno ekonomicznych, społecznych, jak i ekologicznych.

Stosowane w literaturze przedmiotu pojęcie przedsiębiorczości

ekolo-gicznej (environmental entrepreneurship)77 odnosi się do aktywności przed-siębiorczej przynoszącej korzyści środowisku naturalnemu78. W tym ujęciu, o charakterze marketingowym, podkreśla się, że realizacja działań przedsię-biorczych organizacji komercyjnych powinna uwzględniać oddziaływania regulacyjne państwa (compliance-based environmentalism), proekologiczne oddziaływanie rynku (market-driven environmentalism) oraz bazowanie na ekologicznych wartościach, wyznawanych przez konsumentów (value-driven environmentalism). Zwraca się uwagę, że „zielona przedsiębiorczość” (green entrepreneurship) może być wykorzystywana w licznych niszach rynkowych, które w sposób przedsiębiorczy (entreprising) osoby indywidualne i fi rmy mogą z sukcesem zidentyfi kować. Identyfi kacja może się opierać między in-nymi na tworzeniu nowych produktów i usług, a także nowych metod

mar-75 Model ten zawiera: kluczowe czynniki przedsiębiorczości na wejściu (szanse w otocze-niu, istnienie osób przedsiębiorczych, uwarunkowania organizacyjne, zasoby, a także unikatową koncepcję fi rmy); na wyjściu zaś: działanie przedsiębiorstwa, tworzenie war-tości, nowe produkty i usługi, osiągnięte efekty fi nansowe, aktywa, jak również ewen-tualne niepowodzenie. W centrum modelu pomiędzy wejściem i wyjściem znajduje się proces przedsiębiorczy, będący realizacją kolejnych kroków osiągania wyznaczonego celu, obejmujący identyfi kację szans, opracowanie i doprecyzowanie koncepcji, pozy-skiwanie zasobów oraz implementację.

76 F. Tilley, B. Parish, From poles to wholes: Facilitating an integrated approach to

sustain-able entrepreneurship, „World Review of Entrepreneurship. Management and

Sustain-able Development” 2006, Vol. 2, 4, s. 281–294.

77 Pojęcie environment może oznaczać zarówno środowisko biznesowe, jak i środowisko

naturalne – ocena znaczenia zależy od kontekstu, w jakim to pojęcie zostało przywo-łane.

78 E.U. Hendrickson, D.B. Tuttle, Dynamic management of the environmental enterprise:

A qualitative analysis, „Journal of Organizational Change Management” 1997, Vol. 10, 4,

ketingowych79. Prezentowane są poglądy, że ekoprzedsiębiorca (eco-entrepre-neur) najpierw rozważa wpływ na środowisko naturalne, a dopiero potem rozpatruje opłacalność podejmowanych przedsięwzięć80. Przedsiębiorczość ekologiczna stwarza szanse na tworzenie wyróżniających się ścieżek rozwoju przedsiębiorstw81. Stanowi przejaw odpowiedzialnych zachowań przedsię-biorstwa, uwzględniających aspekty ekologiczne.

4. Przedsiębiorczość a współczesne poglądy na zarządzanie