M iasto Łuków w 1921 roku zam ieszkiw ało 12 511 osób, w tym 6363 Polaków, 6131 Żydów, 9 R usinów i 8 Niemców.
M iejscow ość położona jest nad rzeką Krzną, dopływ em Bugu. M iejsco
wy cm entarz je st lekcją historii lat wojny i okupacji. Z najdują się tu m ogi
ły 63 żołnierzy Wojska Polskiego, poległych w e w rześniu 1939 roku, groby 63 jeńców rosyjskich zam ordow anych przez N iem ców w roku 1942 oraz 18 partyzantów AK, którzy zginęli w walkach o w yzw olenie m iasta i okolic.
W 1942 roku w yw ieziono z Łukow a na zagładę do Treblinki około 10 000 Żydów.
W w yniku eksterm inacyjnej polityki okupanta liczba ludności z prawie 13 tys. w 1939 roku spadła do 8500 tuż po w yzwoleniu.
Na cm entarzu znajdują się także m ogiły funkcjonariuszy m ilicji (MO), poległych w latach 1945-1947 w walce z nacjonalistam i u kraiń sk im i1.
JÓ ZEFÓ W - kolonia, wieś, gm ina Serokom la
Wieś położona je st w odległości 30 km od Łukowa. M ieszkało tu 122 Polaków i 96 Niemców.
W czasie II wojny światowej (18-28.06.1944) w okolicach Józefow a doszło do w ielkiej bitw y oddziałów partyzanckich AK z N iem cam i. Zginę
ło w ów czas kilkuset partyzantów.
W cześniej, 14 kw ietnia 1940 roku policja ukraińska w spólnie z gestapo zastrzeliła 189 osób narodowości polskiej. Zidentyfikow ano 170 nazwisk.
Oto lista osób zam ordow anych:
M ieszkańcy Bielan: Feliks Gryglicki (lat 14), Stanisław G ryglicki (lat 43), Feliks K aczorkiew icz (lat 30), W ładysław K aczorkiew icz (lat 70), B ro
nisław M agnuszew ski (lat 49), Franciszek M azurkiew icz (lat 55), Stefan M azurkiew icz (lat 22), W incenty Pytlik (lat 43), Jakub Stachniak (lat 54),
Wacław Stachniak (lat 16), W ojciech Stachniak (lat 48), Franciszek Warpas (lat 47).
M ieszkańcy Bronisławowa: Antoni Blicharz (lat 64), Jó ze f B licharz (lat 32), Jó ze f B luszcz (lat 80), Selwin Budziszew ski (lat 15), B ronisław B ur
dach (lat 32), Franciszek D udek (lat 20), D ionizy G m urkow ski (lat 46), R o
m an G m urkow ski (lat 32), Franciszek G rądek (lat 32), Jan G ruba (lat 66), Kazim ierz G ruba (lat 27), K azim iera G ruba (lat 31), R egina G ruba (lat 25), Bolesław Jarząbek (lat 41), Edw ard Jarząbek (lat 32), Stanisław K arasek (lat 56), Jó ze f K opeć (lat 56), Karol Krasucki (lat (lat 33), A ntoni K ulęty (lat 22), M arianna Leszczyńska (lat 65), Teofil Leszczyński (lat 45), Franciszek Lew andowski (lat 44), R om an M aciejewski (lat 39), Piotr M iński (lat 60), Franciszek N aw rocki (lat 70), Tadeusz N aw rocki (lat 39), Jakub N icpoń (lat 49), B olesław Pajdow ski (lat 44), Leon Sitarski (lat 45), Tadeusz Sitarski (lat 22), W ładysław Siw ek (lat 26), Stolarczyk, W ładysław Skom orowski (lat 37), Piotr Skorupski (lat 45), Antoni Stolarczyk (lat 56), Jan Stolarczyk (lat 60), Jó z e f Stolarczyk (lat 24), Jan Szym anek (lat 16), Stefan Szym anek (lat 39), Stefan Trykacz (lat 30), Antoni W ęgielek (lat 45), R om an W ęgie
lek (lat 18), W ojciech W ojcieszek (lat 65), A leksander W iśnicki (lat 48), Jan W ojcieszek (lat 33), A leksander Żem ła (lat 41), Stanisław Stefaniak z C zół
na (lat 15), Stanisław Ligęza (lat 30) z Lipniaka, Stefan G ybula (lat 25) z Zawitał.
M ieszkańcy z H ordzieży: Florian Filip (lat 18), Stanisław C ąkała (lat 43), Jan G osek (lat 45), Stanisław G osek (lat 21), Andrzej G rzesiak (lat 65), Leopold K abaciński (lat 17), Leon Latek (lat 48), A poloniusz M atysek (lat 50), Jan Paduch (lat 17), W ładysław Paduch (lat 36), Julian Sokołow ski (lat
17), Jan Szym anek (lat 30), Eugeniusz Żem ła (lat (18), Jan Żm uda (lat 48).
M ieszkańcy z Józefowa: Bronisław Czapski (lat 27), Jó z e f Czyżo (lat 36), Edm und Frydrych (lat 43), Edw ard Kołodziej (lat 17), K azim ierz K o
łodziej (lat 17), C zesław Leszczyński (lat 20), Jan Leszczyński (lat 55), Szczepan Pajer (lat 58), Stanisław Piętas (lat 50), Szym on Piętocha (lat 34), Jan R aczyński (lat 50), W acław Sokołowski (lat 48), W acław Sokołowski (lat 14), W ładysław W ojtaszek (lat 33).
M ieszkańcy z Leonardowa: Józef Kowalewski (lat 56), Paw eł K ow a
lewski (lat 55), Karol Osiński (lat 52) z Krzówki, A leksander Sekita (lat 47) z Krzówki.
M ieszkańcy z Nowinek: Czesław C ąkała (lat 30), Izydor O stroga (lat 45), Jan W oźniak (lat 28), W awrzyniec Żm uda (lat 35),
M ieszkańcy z Rudy: Piotr B ącik (lat 24), Antoni C ybulski (lat 26), Fe
liks Cybulski (lat 50), Ignacy K om orowski (lat 28), Jó ze f K om orow ski (lat 25), Stefan M itura (lat 35), Leon Rom ański (lat 45), Stanisław Rom ański (lat 34), Antoni W itek (lat 36).
M ieszkańcy z Serokomli: Antoni Antecki (lat 38), Andrzej D ylew ski (lat 60), W ładysław G ęgała (lat 43), Andrzej Gosek (lat 40), Antoni G osek (lat
60), Edw ard Kociel (lat 30), Antoni Kopciński (lat 46), Stanisław Kopciński (lat 16), Ryszard Kozarski (lat 27), Leon Krasucki (lat 58), Feliks M azur (lat 55), Franciszek M azur (lat 60), W ładysław M azur (lat 41), Stefan Ponikow ski (lat 32), Rom an Rogoża (lat 19), Tomasz Szym anek (lat 46), D om inik Zwoliński (lat 43), Seweryn Zw oliński (lat 44), H enryk Parzyszek (lat 17) z Woli Blizeckiej, W ładysław Parzyszek (lat 53) z Woli Blizeckiej.
M ieszkańcy z W ólki: C zesław Chlipalski (lat 22), Rom an D elczuk (lat 31), W ładysław Kopański (lat 5), Jan K orzeniew ski (lat 60), Stefan Zukie- wicz (lat 54).
M ieszkańcy z Zakępia: Tadeusz Basak (lat 26), Tadeusz C ieślak (lat 28), W ładysław G ontarz (lat 46), W ojciech G osek (lat 45), Elian G ontarz (lat 15) Stanisław G ontarz (lat 37), Andrzej G ryglicki (lat 50), D om inik Gryglicki (lat 45), H enryk Gryglicki (lat 29), Feliks Gryglicki (lat 55), Leopold G ry
glicki (lat 14), Ludw ik Gryglicki (lat 45), M ichał G ryglicki (lat 70), Stani
sław G ryglicki (lat 50), Sylw in Gryglicki (lat 17), Jan G rzyw acz (lat 55), Tomasz Kamiński (lat 46), Józef Kalinowski (lat 40), Bolesław K azim ier- czak (lat 31), H enryk K azim ierczak (lat 16), W iktor K azim ierczak (lat 47), A leksander K opański (lat 40), Jan M achnio (lat 28), Stanisław Piotrow ski (lat 36), Jan S zym anek (lat 35), Jó ze f Warpas (lat 70), A leksander W itek (lat 21), N ikodem W itek (lat 24), K azim ierz W itek (lat 30), W ładysław W itek (lat 47), Eliasz W ołek (lat 15), Leon W ołek (lat 40), A leksander W rzosek (lat 35), D om inik W rzosek (lat 45), Jó ze f W rzosek (lat 50), Sew eryn W rzosek (lat 16) Stefan W rzosek (lat 18) [2].
O przebiegu akcji w Józefow ie m ówi naoczny św iadek W ładysław Stachniak, który zbiegł spod kul niem ieckich i ukraińskich.
W niedzielę 14.04.1940 roku o godz. 19.00 przyszli po m nie trzej N iem cy, abym szedł zeznaw ać. M yślałem , że to pew nie w spraw ie zabójstw a po
pełnionego na 5 osobach rodziny niem ieckiej. Przyprow adzono m nie do grupy kobiet, dzieci i wielu m ężczyzn stojących w otoczeniu N iem ców uzbrojonych w karabiny maszynowe. N iem cy popędzili nas biegiem bez tchu na Józefów w pole, niedaleko domu kolonisty niem ieckiego. Ustawili nas po 10 osób w szeregach. Znajdow ali się tam ksiądz z Serokom li Norw id Paweł, organista Jóźw ik, R aczyński i inni, których znałem lub nie znałem.
Inni N iem cy przygnali ludzi z podniesionym i rękam i z Zakępia i też usta
wili w dziesiątki - szereg za szeregiem . Sprawdzili jeszcze osoby z Hor- dzieży, z Józefow a i z innych okolic. Kogo tylko spotkali n a drodze, łapali i pędzili na m iejsce ustaw iając w szeregi. Ludzie błagali rozpaczliw ie Boga i N iem ców o życie, pokazyw ali książeczki, że niew inni, że z kościoła. B ła
gali w ójta N iem ca o ratunek, lecz on sam był w szystkim przerażony.
N adjechał sam ochód z rozkazem, aby zw olnić kobiety i dzieci. Zrobił się straszny krzyk, kobiety nie chciały opuszczać m ężczyzn, chciały się z nim i żegnać lub razem ginąć, lecz N iem cy odryw ali je od nich siłą, kolba
mi, gum am i i strzelali. K obiety krzyczały przeraźliw ie, chcąc przedostać się
do swoich, lecz nic nie pomogło. M usiały z rozdartym sercem i rozpaczą opuścić sw oich najbliższych.
Po ich odejściu zrozum iałem , że czeka nas śmierć. N iem cy kazali zdjąć grubszą odzież i czapki, odłożyć na bok i rozpiąć się. Starszy SS-tnan obli
czał szeregi po 10 osób, za nim szedł żołnierz z karabinem w poprzek i roz
suwał ludzi. W szyscy m usieli stać na baczność. Nadjechał sam ochód z pra
wej strony i św iecił prosto w oczy. Naokoło stały posterunki niem ieckie.
I znów rozkaz, by m ężczyźni od 17 do 20 lat odeszli na tyły. N agle zaczęli strzelać do ludzi odw róconych tyłem z karabinów m aszynow ych. U w olnio
no księdza i organistę.
U słyszałem głos K alinow skiego, kierow nika szkoły w Z akępiu »H ura - do ucieczki«. Zrobił się zam ęt i wielu m ężczyzn rozproszyło się w różne strony. N iem cy gw izdnęli, w arty ściągnęli do tyłu i zaczęli strzelać z różnej broni. Sprężyłem się w sobie i zrobiłem skok do ucieczki. B iegnąc w idzia
łem padających ja k m uchy od strzałów napastników. Przebiegłem ze 30 m i poczułem , że zostałem ranny w praw ą rękę, nie zatrzym ałem się jednak ani na chw ilę, nie zw ażając na ból. Po około 100 m kula trafiła m i w plecy.
Przedostałem się na kolonię Hordzież, gdzie kobieta zaopatrzyła ranę i udzieliła mi pom ocy”3.
Of. 170 P Razem: Of. 170 P
PRZYPISY
1 Biuletyn GK BZH w Polsce. T. 9. Warszawa 1957, s. 213, poz. 575
2 AGKBZH w Polsce, 564/z i 649 - Wykaz osób zam ordow anych w Józefowie w dniu 14.04.1940 r.
3 Józef Fajkow ski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi p olskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa 1972, s. 85-90 i 341.