W 1921 roku liczył ponad 96 tys. ludności, w tym 9 tys. m ieszkało w sa
m ym Lubartow ie. Powiat należał do terenów typow o rolniczych.
Terror hitlerow ski w tym m ieście uw idocznił się ju ż w pierw szych dniach okupacji niem ieckiej. We w rześniu 1939 roku w okolicach m iasta
poległo 150 żołnierzy Wojska Polskiego. Ich m ogiłą upam iętnia tablica ufundowana przez m ieszkańców Lubartowa.
Z inspiracji nacjonalistów ukraińskich 23 grudnia 1939 roku Niem cy rozstrzelali 48 Polaków. W latach następnych aresztow ano liczną grupę j e go m ieszkańców, z których wielu rozstrzelano na m iejscu, a pozostałych w yw ieziono do obozów koncentracyjnych w kraju i w N iem czech.
Podczas okupacji w m ieście i okolicach rozw inęły szeroką działalność oddziały A rm ii Krajowej i B atalionów Chłopskich.
M iasto zostało zajęte przez Sowietów 23 lipca 1944 roku przy udziale 27 dyw izji A K pod dow ództw em Jana Kotowicza.
M iejscow ości w pow iecie lubartowskim , w których dokonano ludobój
stwa Polaków.
JAMY, gm ina Spiczyn
W dniach 7 i 8 m arca 1944 roku oddziały hitlerow skie, złożone głów nie z nacjonalistów ukraińskich w służbie niem ieckiej, zatrzym ały się we wsi. Zajęli kwatery, żądając od m ieszkańców posiłku z alkoholem . Po kola
cji w ypędzili m ężczyzn z m ieszkań, a sami zaczęli napastow ać kobiety i dziew częta. N a drugi dzień palili zabudow ania w raz z inw entarzem ży wym i m artwym , a ludzi wyciągali z dom ów i rozstrzeliw ali, w rzucając cia
ła do palących się budynków. M ałe dzieci chw ytali za nogi i żyw cem w rzu
cali w płom ienie. K obiety i dziew częta były najpierw gw ałcone, zabijane, a ich zw łoki w rzucane do ognia.
Łącznie w dniu 8 m arca 1944 roku hitlerow cy w spólnie z U kraińcam i zam ordow ali praw ie 200 Polaków. Ustalono 177 ofiar. Szczątki pom ordo
wanych pochow ano na cm entarzu parafialnym w O strow ie Lubelskim . Tego dnia śm ierć ponieśli: Adam A bram ik (lat 9), A leksandra A bram ik, A polonia A bram ik, B ronisław a Abram ik, Eugeniusz A bram ik, Franciszka Abram ik (lat 49), Franciszka Abram ik, G rzegorz A bram ik (lat 71), Ignacy Abram ik (lat 37), Janina A bram ik (lat 57), Józefa A bram ik (lat 60), Józefa Abram ik, Leon A bram ik, Ludwika Abramik, M arianna A bram ik, Stanisła
wa A bram ik (lat 30), Stanisława Abram ik, Stanisław a A bram ik, Teodora Abram ik, Teresa A bram ik (lat 78), Ignacy Artym ko (lat 59), A gata Bazeła, A gnieszka B liźniak (lat 38), A niela Bliźniak (lat 38), A nna B liźniak (lat 57), Antoni B liźniak, Em ilia B liźniak (lat 10), Feliksa B liźniak (lat 4), Francisz
ka Bliźniak, H ieronim a B liźniak (lat 7), Ignacy B liźniak (lat 62), Janina Bliźniak, Jó ze f B liźniak, Józefa Bliźniak, K arolina B liźniak, K atarzyna Bliźniak (lat 56), M arianna Bliźniak (lat 60), M arianna B liźniak (lat 5), Sta- niaslawa Bliźniak, druga Stanisława Bliźniak, Wojciech B liźniak, Zenona Bliźniak, M arianna B ryk (lat 31), Jadw iga C hocyk (lat 18), Józefa Chocyk (lat 56), M ikołaj C hocyk (lat 70), R ozalia C hocyk (lat 64), Stefania Chocyk, W iktoria C hocyk (lat 53), Leon Chudzik, M ikołaj C hudzik, Szym on C hu
dzik, K atarzyna Ciopcia, Stanisława Ciopcia (lat 16), Teodora C iopcia (lat
65), Ignacy Czopik, Stanisław a C zopik (lat 43), Zdzisław a G ryguła (lat 7), Eugeniusz H araszczuk, H enryka Haraszczuk, Jan H araszczuk, K azim iera Haraszczuk, K azim ierz Haraszczuk, Leokadia H araszczuk, M arceli H arasz
czuk, M arianna H araszczuk, Stanisław a Haraszczuk, A nna Jachim ow icz, M arianna Jachim ow icz, A lbina Jarmoń, A nna Jarm oń, A ntoni Jannoń, Fran
ciszka Jarm oń (lat 33), Jan Jannoń, Janina Jarm oń (lat 5), Jó ze f Jan n o ń (lat 65), Józefa Jarm oń (lat 79), Józefa Jannoń, Ludw ika Jarm oń (lat 32), M a
rianna Jarm oń (lat 64), Rom an Jannoń (lat 9), R ozalia Jannoń, Stanisław a Jarm oń, W ładysław a Jarm oń (lat 11), Zdzisław a Jarm oń, Jó ze f K am iński, Helena K apitan, K arolina Kapitan, K azim ierz K apitan, M arianna Kapitan, Stanisław a Kapitan, M aria Kotus (lat 51), M arianna Kotus (lat 74), Adela K ulik (lat 7), Eudoksja Kulik, Jan Kulik, K atarzyna Kulik, K azim iera K u
lik (lat 9), R ozalia Kulik, Stanisława Kulik (lat 42), K atarzyna Kuźmicz, Andrzej Łysko, Franciszek Łysko, Jan Łysko, Józefa Łysko, K azim iera Ł y
sko, W eronika Łysko, Filip M arkiew icz (lat 74), Leon M arkiew icz (lat 41), M arceli M arkiew icz (lat 73), Piotr M arkiew icz (lat 71), Stanisław a M azu
rek, G rzegorz M eluch, Jadw iga M eluch (lat 4), Józefa M eluch, Prakseda M eluch, Tekla M eluch, Tomasz M eluch (lat 55), W eronika M eluch, W łady
sław a M eluch, A ntoni M onist (lat 60), Feliks M onist (lat 55), B ronisław M ycka (lat 52), Józefa M ycka (lat 43), Janina O niszczuk (lat 4), Józefa O niszczuk (lat 43), Prakseda O niszczuk (lat 75), A leksandra Oseńko, M a
rianna O seńko (lat 47), Eugenia Piwko (lat 64), Józefa Piw ko (lat 70), Jani
na Piw ko (lat 7), Franciszka Sam polska (lat 35), Jan Sam polski (lat 39), A dela Sidorczuk (lat 39), M ikołaj Sidorczuk, Serw ina Siergiejuk, W awrzy
niec Siergiejuk, B arbara Szknat (lat 69), B arbara Szknat, Janina Szknat (5 m iesięcy), Jó z e f Szknat (lat 26), Józefa Szknat (lat 26), K atarzyna Szknat (lat 49), M arceli Szknat (lat 43), M arceli Szknat (lat83), M arianna Szknat (lat 64), M arianna Szknat (lat 36), M arianna Szknat (lat 37), M ichał Szknat, R ozalia Szknat (lat 26), Stanisław a Szknat (1 rok), Stanisław a Szknat (lat 4), W awrzyniec Szknat (lat 65), W iktoria Szknat (lat 39), K atarzyna Teligaj (lat 43), K arolina Teligaj (lat 16), Franciszka Trocyk (lat 47), K atarzyna Trocyk (lat 62), Teodora Trocyk (lat 37), W acława Trocyk, W ładysław a Tro
cyk (lat 34), G enow efa W iśniewska, K azim iera W iśniew ska (7 m iesięcy), M arianna W iśniew ska (lat 17), Janusz W iśniewski, W awrzyniec W iśniew ski (lat 60), B olesław a W itkowska, Leonora W itkowska, R ozalia W itkow
ska, Eugeniusz W itkowski, Janina Wolska, Salw ina W olska (lat 22), M ichał Wolski, Adam W róbel (lat 47), Genowefa Wróbel, Uliana Wróbel (lat 52 )'.
Of. 177 P
O STR Ó W LU B ELSK I - kolonia, wieś, m iasto, siedziba gm iny
M iejscow ość położona nad rzeką Tyśm ienicą na pograniczu Równiny Lubartow skiej i Polesia Lubelskiego.
M iejscow ość tę zam ieszkiw ała w yłącznie ludność polska, która w m ar
cu 1943 roku liczyła 1715 osób.
162
Podczas okupacji O strów był ośrodkiem ożyw ionej działalności A K i BCh. Posiadał dobrze zorganizow aną samoobronę.
Już w 1939 roku pow stały tu pierw sze oddziały ZW Z-A K . M iejscow y cm entarz kryje prochy pom ordow anych przez UPA m ieszkańców i party
zantów.
Po w ojnie w O strow ie postaw iono pomnik.
W nocy z 21 na 22 lutego 1944 roku oddział upow ców pod dow ódz
twem herszta Sycz-Sajenki - Iwana Jahody, w spierany przez grupę m iejsco
wych bandytów ukraińskich, a także przybyłych z Zabcza, Lisek, K oście
rzyna i innych m iejscow ości, w ym ordow ał w iększą część polskich m iesz
kańców wsi.
Dnia 30 kw ietnia 1944 roku banda UPA dokonała kolejnego napadu na wieś. M ieszkańcy sąsiednich wiosek twierdzą, że w tej wsi upow cy zam or
dowali około 300 osób. Poniew aż zginęli praw ie wszyscy, nie było m ożli
wości ustalenia nazw isk ofiar2.
Of. 300 P
O STR Ó W EK - kolonia, wieś, gm ina Brzezina, wcześniej Liszaw a Wieś i kolonię zam ieszkiw ała w yłącznie ludność polska - 634 osoby.
Dnia 9 kw ietnia 1944 roku SS, gestapo i oddziały policji ukraińskiej do
konały zbrojnego napadu na wieś. Zam ordow ano 23 osoby, w tym 8 dzieci w wieku od półtora roku do 15 lat, 6 kobiet, pozostali to m ężczyźni, m iej
scowi rolnicy. Po ludobójstw ie napastnicy spalili całą wieś. Zw łoki i reszt
ki zw ęglonych ciał pochow ano na cm entarzu w Łańcuchow ie. Zdołano ustalić tylko 12 nazwisk: Waleria Bereza (lat 73), H elena C hapuła (lat 44), Jan C hapuła (lat 15), M ichał C hapuła (lat 50), Jan C ieślik (lat 76), Józefa C ieślik (lat 3), K rystyna C ieślik (1 rok), Jan Jaroszek (lat 32), Franciszek K asprzyk (lat 34), A leksander Kot (lat 29), A ntonina K ot (lat 31), W łady
sław K ot (lat 22)3.
Of. 23 P
W Ó LK A ŁA Ń CU C H O W SK A , gm ina B rzeziny
Wieś polska, zam ieszkała przez 372 Polaków i 2 Rusinów.
Z początkiem m arca 1944 roku oddział niem iecki w spólnie z oddziałem ukraińskim zam ordow ali 4 osoby (3 Polaków i 1 Żyda). Zw łoki pochow a
no na cm entarzu w Łańcuchowie.
W tym sam ym m iesiącu napastnicy ukraińscy w raz z N iem cam i napa
dli na wieś m ordując 6 osób (3 Polaków, Żydów kę i 2 jeń có w rosyjskich za
trudnionych u m iejscow ych rolników). Zwłoki w szystkich zam ordow anych zakopano w polu4.
Of. 9 P
Razem: Of. 509 P
PRZYPISY
1 AGKBZH w Polsce 646/z Pacyfikacja wsi Jamy i Bójki a także J. Fajkowski, J.
Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa 1981, s. 197-199.
2 Jerzy Markiewicz: Partyzancki kraj. Lublin 1985, s. 174, a także T. Tamogórski:
Zarys genezy Batalionów Chłopskich. „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1952, nr 2.
3 Biuletyn GKBZH w Polsce. T. 9. W arszawa 1957, s. 203, poz. 443, a także A OKBZH w Lublinie, Ds 174/65.
4 Biuletyn GKBZH w Polsce. T. 9. Warszawa 1957, s. 203, p. 448.