Bizantyński etap w życiu Symeona
2. Powrót do Bułgarii
2. Powrót do Bułgarii
Symeon po opuszczeniu Konstantynopola i powrocie do Bułgarii osiadł w monastyrze. I znów źródła, a raczej ich brak, nie pozwalają na określenie, o jaki obiekt chodzi. Być może był to arcybiskupi monastyr przy Wielkiej Bazylice w Plisce, w którym znajdowało się skryptorium i szkoła41. Do roku 886 w monastyrze przeważali greccy mnisi. Sytuację zmieniło pojawie-nie się uczniów Konstantyna i Metodego, zarówno tych, którzy przybyli bezpośrednio z Moraw, jak i tych, którzy dotarli tutaj przez Wenecję i Konstantynopol. Spośród nich najistotniejszą rolę odgrywali początko-wo Klemens i Naum. Oprócz uczniów Apostołów Słowian zaczęli pra-cować tu intelektualiści miejscowego pochodzenia, wśród których, jak się wydaje, znajdował się Doks, brat Borysa-Michała i być może Gabriel, brat Symeona42. Zmiana w obliczu językowym43, a szerzej rzecz ujmując etniczno-kulturowym monastyru, była również konsekwencją pojawie-nia się nowego pasterza bułgarskiego Kościoła. Został nim, jak chcą nie-którzy badacze, przed sierpniem 886 r. Józef-Stefan44. Właśnie pod jego
41 Na temat tego monastyru – P. G e o r g i e v, S. V i t a l j a n o v,
Archiepiskopijata – manastir v Pliska, Sofija 2001; B. N i k o l o v a, Monašestvo, manastiri i manastirski život v srednovekovna Bălgarija, t. I, Sofija 2010, s. 13–40.
42 P. G e o r g i e v, S. V i t a l j a n o v, op. cit., s. 209.
43 Wzrost znaczenia języka słowiańskiego nie oznaczał jednak całkowitego wyparcia greki. Oba języki współistniały obok siebie, o czym świadczą dwujęzycz-ne napisy (tak np.: Ch. Tr e n d a f i l o v, op. cit., s. 36).
44 P. G e o r g i e v, Bălgarskijat..., s. 47–50; i d e m, S. V i t a l j a n o v, op. cit.,
s. 208. Józef/Stefan (arcybiskup bułgarski występuje zarówno pod imieniem Józefa, jak i Stefana; wzmianka o nim znajduje się w tekście Cudu św. Jerzego z Bułgarem, s. 225, 228; w jednym z rękopisów tego dzieła występuje imię Stefan
zamiast Józef) był być może następcą Jerzego na stanowisku bułgarskiego
arcybisku-pa. Konstantynopol zaakceptował jego wyniesienie pod koniec 886 lub w począt-kach 887 r. Paweł Georgiew sądzi, że wzmiankowany Józef (Stefan), to najmłodszy syn Borysa-Michała – Jakub. Józef byłoby jego imieniem monastycznym, zaś imię Stefan przyjąłby już jako arcybiskup bułgarski, w czasie zabiegów o uznanie go
40 I. Bizantyński etap w życiu Symeona
kierownictwem zaczął się proces tworzenia słowiańskiego ośrodka lite-rackiego i edukacyjnego. Już w początkach roku 887 powstały na miejscu pierwsze dzieła hymnograficzne Klemensa i Konstantyna Presławskiego45. W to środowisko być może trafił również Symeon46.
Istnieje także hipoteza, według której Symeon mógł osiąść w innym rozwijającym się wówczas nader dynamicznie ośrodku monastycznym. Chodzi mianowicie o kompleks klasztorny pod wezwaniem Bogurodzicy w pobliżu wsi Rawna47. Znajdował się on stosunkowo niedaleko Pliski (dwadzieścia pięć kilometrów na południowy wschód). Jego pozostałości zostały odkryte w 1978 r. W czasie badań archeologicznych znaleziono tutaj około dwustu osiemdziesięciu napisów w różnych językach: greckim (zdarzają się napisy grecko-słowiańskie), łacińskim, słowiańskim (w gła-golicy i cyrylicy) oraz protobułgarskim. Wiadomo, że istniało tu skryp-torium i didaskalion. Świadczy to o funkcjonowaniu w Rawnie prężnego i różnorodnego pod względem etnicznym środowiska intelektualnego. Uważa się, że kompleks rawneński, znajdujący się tak blisko centrum buł-garskiego państwa, był pod opieką samego Borysa-Michała, który zapewne powołał go również do życia48. Nie można wykluczyć, że, jak wspomnia-no powyżej, w tym ośrodku życia monastycznego, literackiego i edukacyj-syn Bazylego I. Bułgarski hierarcha przyjął jego imię jako wyraz swojego duchowe-go związku z konstantynopolskim patriarchatem (P. G e o r g i e v, Bălgarskijat…,
s. 50). Trzeba przyznać, że jest to koncepcja interesująca, ale oparta jedynie na domysłach jej autora.
45 G. P o p o v, Novootkriti chimnografski proizvedenija na Kliment Ochridski i Konstantin Preslavski, BE 32.1, 1982, s. 3–26; P. G e o r g i e v, Za načaloto na sla-vjanskata prosvetna i knižovna dejatelnost v Bălgarija (886–893), KMS 4, 1987, s. 301,
przyp. 52.
46 Tak np. P. G e o r g i e v, S. V i t a l j a n o v, op. cit., s. 209.
47 P. G e o r g i e v, Istorijata na Ravnenskija manastir, Ep 1.2, 2003, s. 57–68;
K. P o p k o n s t a n t i n o v, Ravnenski manastir, [in:] KME, t. III, s. 423–428;
B. N i k o l o v a, op. cit., s. 188–255.
48 K. P o p k o n s t a n t i n o v, op. cit., s. 425. Zachował się fragment napisu,
dotyczącego wyświęcenia kościoła św. Bogurodzicy. Miało to miejsce 23 kwiet-nia. Kwestia, w którym roku to się zdarzyło, jest dyskutowana, a to ze względu na fakt uszkodzenia inskrypcji w miejscu, gdzie znajdowała się ta informacja. Uczeni
41
2. Powrót do Bułgarii
nego przebywał po swoim powrocie do kraju Symeon49. Kompromisowe rozwiązanie kwestii miejsca jego pobytu proponuje Christo Trendafiłow, który uznaje za możliwe przemieszczanie się przyszłego władcy Bułgarii z jednego monastyru do drugiego50. Pełniłby on w ten sposób rolę organi-zatora, czy też swego rodzaju koordynatora życia duchowego, naukowego i pedagogicznego tych klasztorów. Jest to niewątpliwie kusząca hipoteza, ale zawieszona w próżni źródłowej.
Jak wynika z powyższych rozważań nasza wiedza o losach Symeona po powrocie do kraju jest niezbyt bogata. Można przypuszczać, że jako człowiek dobrze wyedukowany i mający zacięcie intelektualne zaangażo-wał się on w proces rozwoju piśmiennictwa słowiańskiego.
Do roku 893 r. nie mamy żadnych śladów uczestnictwa Symeona w życiu politycznym Bułgarii. Nie musi to specjalnie dziwić. Jego droga jako człowieka, najogólniej rzecz ujmując, Kościoła wydawała się jasno i na trwałe wytyczona. W roku 889 r. Borys-Michał zrezygnował ze spra-wowania władzy nad państwem i przekazał ją Włodzimierzowi, swoje-mu najstarszeswoje-mu synowi, a sam rozpoczął mniszy żywot. Nie było więc powodu sądzić, że w najbliższym czasie dojdzie do jakiegoś zawirowania wokół tego, kto ma sprawować władzę.
Z pewnością Symeon nie był przygotowywany do objęcia rządów. Pamiętać jednak należy, że najpewniej przebywał on w monastyrze w Plisce albo w pobliskiej Rawnie i nie był odcięty od informacji, dotyczących spraw państwowych. Utrzymywał zapewne ścisłe kontakty z ojcem, który mógł dzielić się z nim informacjami dotyczącymi różnych spraw związa-nych ze sferą polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej Bułgarii. Znał wielu ludzi z kręgów dworskich i najważniejszych przedstawicieli hierarchii kościelnej. W 893 r., kiedy został postawiony na czele państwa bułgarskie-go nie był człowiekiem kompletnie niezorientowanym w polityce, ani kimś nieznanym dla tych, którymi i przy pomocy których przyszło mu rządzić. wskazują na rok 889, 897, a nawet 799 czy 589 – dyskusję na ten temat streszcza B. N i k o ł o w a (op. cit., s. 188–190).
49 K. P o p k o n s t a n t i n o v, op. cit., s. 425.
R o z d z i a Ł