Identyfikowanie uczuć (indywidualnie lub w grupie)
1. Wyobraź sobie co czuje John. Opisz używając pojedynczych słów (np. sfrustrowa-ny, smutsfrustrowa-ny, bezradny) uczucia, które przychodzą ci na myśl.
2. Zanotuj szczególnie konfliktujące uczucia – np. „spokojny” i „wściekły”.
3. Powtórz to samo dla Helen. W jaki sposób ona może przeżywać pomieszanie toż-samości męża?
4. Jak te uczucia oddziałują na tożsamości Johna i Helen?
5. Jak wymienione zmiany osobowościowe mogą wpłynąć na relacje między nimi?
Ogólne wnioski jakie warto wyciągnąć z tego przypadku i ćwiczenia są takie, że wielu ludzi zostaje klientami pracowników socjalnych, ponieważ ich tożsamości nie wy-kształciły się w odpowiednim stopniu lub zostały poważnie osłabione przez społecz-ne i psychologiczspołecz-ne traumy. To może być prawdą w odniesieniu do osób, które były w dzieciństwie zaniedbywane, lub narażone na przemoc. Podobnie dorośli, szukający pomocy w instytucjach zajmujących się zdrowiem psychicznym, mogą odczuwać symptomy towarzyszące lękom społecznym i depresji. Potrzebujemy tożsamości do poczucia wewnętrznej integracji, ale każdego dnia jest ona narażona na niebez-pieczeństwa. Ćwiczenie pomoże ci dotrzeć do wewnętrznych, emocjonalnych świa-tów Johna i Helen, a następnie je zbadać przy pomocy empatii. Relacje pracownik – klient oparte na empatii, to serce pracy socjalnej (patrz rozdział 6).
Erikson podkreślał, że poszukiwanie zintegrowanej tożsamości, to zadanie na całe życie. Opisał to jako nasze wewnętrzne zbiorowisko uczuć i obrazów, w interakcji z naszym zewnętrznym zbiorem znajomych, przewidywalnych rzeczy i osób (Erikson 1995 [1950]: 222). Tożsamość wzmacnia się gdy nasz „zbiór zewnętrzny” działa w zgodzie z wewnętrznymi przewidywaniami. Odwracając sytuację, słabnie (czasem prowa-dząc aż do rozpadu) gdy zewnętrzne i wewnętrzne jest w konflikcie. Każdy z nas jest uwikłany w niekończący się proces kreatywnego zarządzania przemianami zacho-dzącymi w naszej seksualności, zdolnościami z którymi przychodzimy na świat i tymi
pochodzącymi z ról społecznych. Erikson był liczącym się analitykiem w dziedzinie nazwanej później „psychologią ego”, a jego wpływ jest zauważalny u późniejszych teoretyków, np. u Heinz’a Kohut’a (1984).
Poniższe ćwiczenie umożliwi ci zgłębienie własnej tożsamości. Zadaje ci w nim py-tanie kim jesteś i jakimi projekcjami posługujesz się w swoich relacjach z innymi. Spróbujesz także wczuć się w osobowość innej osoby i przy pomocy empatii spoj-rzeć na pewne wydarzenia z jego perspektywy.
Ćwiczenie 1
Kim jesteś? (przeprowadzane samemu lub/i w parach)
Przeprowadzono wiele badań nad kształtowaniem się tożsamości u dzieci i osiąganiem przez nie konkretnych zespołów cech charakterystycznych dla danego wieku (patrz część 5 Bee i Boyd 2007). Dorastając, dzieci zazwyczaj zwiększają swoje zdolności odkrywania kolejnych warstw swojego życia badając swoje najskrytsze uczucia.
Pracownicy socjalni, którzy chcą w pracy posługiwać się relacjami, mają szczególny obo-wiązek, (patrz Rozdział 4) by rozwijać swoją świadomość wpływu, jaki wywierają na nich doświadczenia i relacje. To ćwiczenie pomoże ci pogłębić swoją samoświadomość. Poniżej znajduje się krótki i opisowy przypadek samoświadomości wyimaginowanego studenta nauk społecznych. Możesz wykorzystać go jako wzór do ćwiczenia.
Samoświadomość Adama
Mam na imię Adam. Jestem dwudziestoletnim Anglo-Hindusem. Zanim w zeszłym roku rozpocząłem naukę na uniwersytecie, mieszkałem z moją matką i szesnastoletnią siostrą. Mój ojciec ożenił się ponownie i ma dwójkę innych dzieci w wieku siedmiu i dziewięciu lat. Nie widziałem ojca odkąd skończyłem siedem lat. W zeszłym roku napisał do mnie, że chciałby ponownie nawiązać ze mną kontakt. Jak na razie nie odpowiedziałem. Cieszę się, że się ze mną skontaktował, ale nie wiem co mam mu odpowiedzieć. Moja matka jest nauczycielką. Jesteśmy bardzo zżyci i prawie codziennie sms-ujemy. Mam koleżanki, ale z żadną nie jestem blisko. Jestem osobą przyjacielską, przy czym łatwiej dogaduję się z kobietami niż z mężczyznami. Jestem biegaczem i przygotowuję się do pierwsze-go maratonu. Bieganie pomaga mi w nauce. Bardzo chciałbym zająć się pracą socjalną, a zwłaszcza pracą ze starszymi ludźmi.
Część 1
Opisywanie i analiza twojej tożsamości
Î Zastanów się przez parę minut nad swoją tożsamością, a jak już dojdziesz do ja-kichś wniosków, spisz je w podobny sposób jak w powyższym przykładzie lub w podpunktach.
Î Teraz postaraj się wyjść poza opis i zadaj sobie pytanie „czemu” jesteś jaki jesteś. Pomyśl o Freudzie i o obronie „jaźni” przed popędami, o Cooley’u i Meadzie i kształ-towaniu się „ja” tak, by było (do pewnego stopnia) do zaakceptowania przez innych oraz o ideach Erikson’a dotyczących poważnych konfliktów psychologicznych, do których może doprowadzić pielęgnowanie prawdziwej tożsamości.
Î Jaki wpływ (pozytywny i negatywny) mają relacje z rodziną i przyjaciółmi w kształ-towaniu twojej tożsamości?
Część 2
Opowiadanie o sobie drugiej osobie i ćwiczenia w empatii
To ćwiczenie odbywa się w parach – jedna osoba mówi, druga słucha.
Słuchający powinien starać się słuchać uważnie bez przerywania mówiącemu, obser-wować jego „język ciała” gdy ten opisuje „kim jest”.
Mówiącego, ćwiczenie ma oswoić z opowiadaniem innym o sobie i zarazem pomóc w budowaniu jego samoświadomości, przez naświetlanie jego uczuć, dotyczących roż-nych aspektów życia.
Ćwiczenie podzielone jest na dwie części:
6. Porozmawiaj ze swoim partnerem o wnioskach, jakie wyniosłeś z rozmyślań nad swoją tożsamością (zdradzając o sobie tylko tyle ile chcesz). Opowiedz swojemu partnerowi o tym, kim jesteś i o czynnikach, które cię ukształtowały.
7. Gdy skończysz, twój partner powinien spróbować wczuć się w pewne aspekty twojego życia. Może to zrobić w prosty sposób, mówiąc jak według niego czułeś się w danej sytuacji. Może to wyglądać tak: Zastanawiam się, czy nie czułeś ulgi gdy…
Po zakończeniu drugiej części zadania zamieńcie się rolami.
Wnioski z Ćwiczenia 1
Trudno przewidzieć przebieg tego ćwiczenia, ponieważ opowieści każdego z uczestni-ków mogą być różne. Prawdopodobnie jednak odkryłeś, że nie jest łatwo opowiedzieć „kim” jesteś, by wyrazić swoje „wewnętrzne ja”, swoją „jaźń”, nie odnosząc się do innych osób lub statusu (w obu przypadkach są to czynniki zewnętrzne): np. „Jestem siostrą Sary”, „Jestem studentem”, „Jestem muzułmaninem”…
Często definiujemy siebie przez relacje z innymi ludźmi. Oznacza to, że zasadniczo je-steśmy istotami relacyjnymi, a odbiór naszych „wewnętrznych światów” jest zależny od świata zewnętrznego.
Ćwiczenia pomagają też dowiedzieć się czegoś o sobie i swojej „jaźni”, twoim najbardziej użytecznym w pracy socjalnej narzędziu (i temacie przewodnim następnego rozdziału). Mam nadzieję, że na tym etapie rozumiesz już w pełni, w jakim stopniu inni przyczyniają się do budowy twojej psychospołecznej konstrukcji.
Otrzymałeś także sposobność do nawiązania relacji z drugą osobą w emocjonalnie inte-ligentny sposób (dokładniejsze omówienie problemu znajdziesz w Rozdziale 5).