Prawo dostępu do sądu w Ustawie Zasadniczej RFN

Konstytucja RFN zawiera szeroki katalog norm odnoszących się do postępowań sądowych. Wskazać można tu przede wszystkim na art.

19 ust. 4 zd. 1 UZ, art. 101 ust. 1 zd. 2³, art. 103 ust. 1 UZ⁴. Unormowania te tyczą ukształtowania samych postępowań sądowych, praw stron postępowania, ale przede wszystkim badanego tu prawa dostępu do sądu.

W niemieckim prawie konstytucyjnym wyróżnia się dwie podstawy prawa dostępu do sądu. Pierwsza z nich wynika z wyraźnej regulacji art. 19 ust. 4 zd. 1 Ustawy Zasadniczej, który stanowi, iż „jeżeli władza publiczna naruszy czyjeś prawa, przysługuje tej osobie droga sądowa” ⁵. Przepis ten stanowi prawo podstawowe o charakterze procesowym (niem. Verfahrensgrundrecht), którego celem jest praktyczna realizacja ochrony prawnej wobec działań władzy publicznej.

Stanowi on również podstawę gwarancji możliwie najbardziej efektywnej ochrony⁶ we wszystkich przewidzianych w ustawach zwykłych

2 Regulacje te określano nawet pojęciem „ukoronowanie ochrony prawnej” – niem. Krönung des Rechtsschutzes - por. A. Steger, Überlange Verfahrensdauer bei öffentlich-rechtlichen Streitigkeiten vor deutschen und europäischen Gerichten, Berlin 2008, s. 231.

3„Nikt nie może być sądzony inaczej niż przez sędziego właściwego na mocy ustawy” - tłumaczenie za: S. Bożyk, Konstytucja Niemiec, Warszawa 1993, s.

99.

4„Każdy ma prawo być wysłuchany przez sąd zgodnie z prawem” - tłumaczenie za: S. Bożyk, Konstytucja Niemiec, Warszawa 1993, s. 45.

5Tłumaczenie za: S. Bożyk, Konstytucja Niemiec, Warszawa 1993, s. 45.

6C. Steinbeiß-Winkelmann, Rechtsschutz bei überlangen Gerichtsverfahren.

Kommentar zu dem Gesetz über den Rechtsschutz bei überlangen Gerichtsverfahren und strafrechtlichen Ermittlungsverfahren, Köln 2013, s. 5-6.

115

cjach⁷. Zakres przedmiotowy art. 19 ust. 4 UZ obejmuje naruszenia prawa dokonane przez organy władzy publicznej. Pod pojęciem tym rozumiane są przede wszystkim działania władzy wykonawczej⁸. Nie należą do niej natomiast, według orzecznictwa⁹, działania władzy ustawodawczej, gdyż kontrola tychże należy do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, a nie do sądów¹⁰. W orzecznictwie wyrażany jest także pogląd odmienny, dopuszczający bezpośrednią skargę przeciwko rozporządzeniu¹¹. Problematyczna pozostaje natomiast subsumpcja - pod pojęcie władzy publicznej - szeroko rozumianych czynności sądowych. Wskazuje się, iż kwalifikacja taka jest możliwa w odniesieniu do tych decyzji sądowych, które nie należą do sfery orzeczniczej¹². Jako przykład wskazuje się np. złożenie do depozytu sądowego¹³, czy też rozstrzygnięcia zapadłe w ramach policji sesyjnej - § 177 GVG¹⁴.

Problematyczna jest natomiast kwestia, czy rozstrzygnięcia zapadłe w postępowaniu przed sądem mogą być kwalifikowane jako rozstrzygnięcia władzy publicznej. Problem ten budzi daleko idące wątpliwości. Zgodnie z pierwszym poglądem na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej¹⁵. Uzasadniane jest to

7C. Fallak, Rechtsschutz bei lückenhafter Begründung des zivilgerichtlichen Urteils, s. 21. Por. także art. 103 Ustawy Zasadniczej.

8H. Sodann, Grundgesetz, Beck‘scher Kompakt-Kommentar, München 2009, art.

19, nb. 28; D. Lorenz, Der Rechtsschutz des Bürgers und die Rechtsweggarantie, München, 1973, s. 152.

9Przeważająca część doktryny zajmuje stanowisko przeciwne - por. O. Dörr, Der Europäische Rechtsschutzauftrag deutscher Gerichte, Artikel 19 Absatz 4 GG unter dem Einfluß des europäischen Unionsrechts, Tübingen 2003, s. 24 wraz z cyt. w przypisie 112 orzecznictwem.

10BVerfGE 24, 33, 50 i nast.

11BVerwG, wyrok z 28. 6. 2000 – 11 C 13.99.

12Por. Obszerny, kazuistczny katalog zamieszczony w: O.Kissel/H.Mayer, Gerichtsverfassungsgesetz. Kommentar, München 2009, § 23 EGGVG, nb. 101 i nast .

13 Niem. Hinterlegungsordnung - por. O.Kissel/H.Mayer, Gerichtsverfassungsgesetz. Kommentar, München 2009, § 23 EGGVG, nb. 131.

Akt ten został uchylony z dniem 1 grudnia 2010 r.

14O.Kissel/H.Mayer, Gerichtsverfassungsgesetz. Kommentar, München 2009, § 177 GVG, nb. 28.

15BVerfG 11, 263, 265. W orzecznictwie FTK wyrażane jest także stanowisko, zgodnie z którym art. 19 ust. 4 zd. 1 UZ, zapewniający efektywną ochronę

B. Łukańko: Prawo dostępu do sądu jako element prawa do sądu w Konstytucji RP a prawo do sądu w rozumieniu Ustawy Zasadniczej RFN - porównanie rozwiązań

116

mentem, że art. 19 ust. 4 UZ zapewnia „ochronę przez sędziego, a nie przed sędzią” (niem. Rechtsschutz durch den Richter, nicht gegen den Richter). Wskazuje się, iż pod pojęciem drogi sądowej w rozumieniu art. 19 ust. 4 zd. 1 należy rozumieć ochronę w ramach nowej sprawy, a nie w ramach toku danej sprawy¹⁶. Z art. 19 ust. 4 zd. 1 UZ, nie można wyprowadzić prawa do kolejnej instancji¹⁷.

W orzecznictwie sądów powszechnych podkreślono także, że dodatkową kontrolę orzeczeń sądowych zapewnia możliwość złożenia skargi konstytucyjnej na orzeczenie w oparciu o art. 93 ust. 1 nr 4a UZ i § 13 Nr 8a, § 90 i nast. BVerfGG¹⁸.

Według drugiego stanowiska pojęcie władzy publicznej w rozumieniu art. 19 ust. 4 zd. 1 UZ obejmuje wszystkie akty orzecznicze¹⁹. Za tym poglądem przemawia przede wszystkim wykładnia gramatyczna omawianej normy konstytucyjnej²⁰. Podnosi się także argument, iż UZ zna przykłady praw podstawowych takich jak uregulowane w art. 101 ust. 1 zd. 2 i 103 ust. 1, w których to przypadkach organem naruszającym może być tylko sąd²¹. W kon-sekwencji przyjmuje się, iż wprawdzie nie można dopuścić ochrony sądowej ad infinitum, tym niemniej pewność prawa musi w wielu przypadkach ustąpić zasadzie efektywności ochrony prawnej.

Federalny Trybunał Konstytucyjny²² podkreślił, iż istnieje kon-stytucyjny obowiązek zapewnienia ochrony sądowej przed naruszeniami sądową, może uzasadniać uchylenie postanowienia o odrzuceniu środka zaskarżenia – por. np. BVerfGE 40, 272, 274 i nast.; BVerfGE 44, 302 i nast.;

BVerfGE 46, 166 i nast.

16 W innym wypadku może zagrażać powstanie drogi odwoławczej „ad infinitum” – por. B. Pieroth/B.Schlink, Grundrechte-Staatsrecht II, Heidelberg 1985, s. 255 i nast.

17Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2007, art. 19, nb. 120;

J. Lücke, Begründungszwang und Verfassung, Tübingen 1987, s. 60.

18OLG Celle NJW 1973, 863.

19C. Fallak, ibidem, s. 22, przypis 148.

20C. Fallak, ibidem, s. 23.

21 A. Voßkuhle, Rechtsschutz gegen den Richter: zur Integration der Dritten Gewalt in das verfassungsrechtliche Kontrollsystem vor dem Hintergrund des Art. 19 Abs. 4 GG, München 1993, s. 155.

22 Federalny Trybunał Konstytucyjny, dalej FTK.

117

prawa²³. Z art. 103 ust. 1 UZ w związku z zasadą państwa prawnego wynika dla ustawodawcy krajowego obowiązek zapewnienia drogi sądowej dla badania domniemanego naruszenia prawa do wysłuchania przez sąd²⁴. Rozwiązaniem jest jednak według FTK nie regulacja art. 19 ust. 4 UZ, a tzw. „ogólne roszczenie o udzielenie ochrony prawnej przez sądownictwo” (niem. allg. Justizgewährungsanspruch²⁵)²⁶. W zakresie w jakim prawo dostępu do sądu nie wynika z art. 19 ust. 4 UZ²⁷, czyli nie odnosi się do działań władzy publicznej, wynika ono z zasady państwa prawnego (niem. Rechtsstaatsprinzip) - art. 20 UZ w zw. z art. 2 ust. 1 UZ. Roszczenie to, niemające bezpośredniej konstytucyjnej, ani ustawowej podstawy, ale powszechnie uznawane²⁸, uzasadnia się monopolem państwowym na stosowanie środków przymusu (niem.

Gewaltmopol)²⁹ i wskazuje, że państwo zobowiązane jest do zapewnienia osobom fizycznym i prawnym możliwości sądowego rozstrzygnięcia ich sporu³⁰. Z obowiązku tego płynie zakaz wprowadzania nadmiernych ograniczeń w dostępie do sądu³¹, które mogą mieć np. postać zbyt wysokich opłat sądowych lub nadmiernych wymogów formalnych³².

23BVerfGE 107, 398.

24Por. np. postanowienie FTK z 7 października 2003, 1 BvR 10/99, BVerfGE 108, 345 i nast. Zob. także A. Voßkuhle, Bruch mit einem Dogma - Die Verfassung garantiert Rechtsschutz gegen den Richter, NJW 2003, 2193 i nast.

25Obszernie na ten temat Ch. Dorn, Justizgewähranspruch und Grundgesetz, Berlin, 2005. Zob. także np. V. I. Langer, Die Funktion des Prozessvergleichs im Zivilprozessrecht. Im Spannungsfeld zwischen Privatautonomie und Justizgewährungsanspruch, Marburg 2014, s. 12 i nast. Pojęcie to obejmuje nie tylko sam dostęp do sądu, ale także prawo do żądania zbadania przez sąd przedmiotu sporu pod względem faktycznym i prawnym oraz obowiązek wydania wiążącego rozstrzygnięcia - por. np. postanowienie BVerfG z 12 lutego 1992, Az 1 BvL 1/89.

26BVerfGE 107, 398.

27Przepis ten ma charakter lex specialis BVerfGE 81, 356. Por. także Ch.

Enders, [w:] Grundgesetz. Kommentar, V. Epping/Ch. Hillgruber, München 2009, art. 19, nb. 57.

28J. Braun, Lehrbuch des Zivilprozessrechts: Erkenntnisverfahren, Tübingen, wyd. Mohr Siebeck 2014, s. 21.

29Wyjątki od tej zasady są nieliczne, także w prawie polskim - por. art. 343 k.c.

30BVerfGE 93, 107.

31Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2007, art. 20, nb. 162.

32Por. BVerfGE 107, 403.

B. Łukańko: Prawo dostępu do sądu jako element prawa do sądu w Konstytucji RP a prawo do sądu w rozumieniu Ustawy Zasadniczej RFN - porównanie rozwiązań

118

W orzecznictwie³³ i doktrynie ³⁴ akcentuje się, iż zakres przedmiotowy ochrony wynikającej z art. 19 ust. 4 zd. 1 Ustawy Zasadniczej i z ogólnego roszczenia o udzielenie ochrony prawnej przez sądownictwo są identyczne. Zauważyć trzeba, iż prawo określone w art.

19 ust. 4 Ustawy Zasadniczej podlega ograniczeniom ³⁵. Przede wszystkim zgodnie z art. 19 ust. 4 zd. 3 Ustawy Zasadniczej ograniczenia te zawarte są wyraźnie w treści UZ. Pierwsze z nich, wymienione w art. 19 ust. 4 zd. 3 w zw. z art. 10 ust. 2 zd. 2 Ustawy Zasadniczej, tyczy tajemnicy korespondencji, poczty i telekomunikacji. Art. 10 UZ brzmi: „1) Tajemnica korespondencji oraz tajemnica poczty i telekomunikacji jest nienaruszalna. 2) Ograniczenia mogą nastąpić jedynie na podstawie ustawy. Ustawa może postanawiać, o wyłączeniu osoby zainteresowanej i o tym, że zamiast zwykłej drogi sądowej sprawa zostanie zbadana przez specjalnie przez naród do tego celu powołane organy, gdy ograniczenie służy ochronie wolnego porządku demokratycznego lub ochronie istniejącego stanu posiadania lub bezpieczeństwu państwa lub jednego z krajów związkowych” ³⁶ . Federalny Trybunał Konstytucyjny zaaprobował istnienie tego rodzaju ograniczeń. W wyroku 15 grudnia 1970³⁷, tyczącym wyłączenia sądowej kontroli zastosowania podsłuchów, przyjął, iż w wyjątkowych przypadkach, ze względu na specyfikę materii kontrola może być sprawowana nie przez sądy, a np. przez komisję parlamentarną - art. 10 ust. 2 zd. 2 UZ. Kolejne ograniczenia - tyczące modyfikacji, a nie wyłączenia zakresu ochrony sądowej - nie zostały wymienione w art. 19 ust. 4 UZ, a w art. 16a ust. 2 zd. 3 i ust. 4 Ustawy Zasadniczej i odnoszą się do kwestii zakresu ochrony sądowej w procedurze azylowej. Także te ograniczenia są w ocenie FTK zgodne z Ustawą Zasadniczą³⁸. Kolejne wyjątki tyczą wyłączenia spod kontroli sądowej prac parlamentarnych komisji śledczych - art. 44 ust. 4 zd. 1³⁹ oraz kontroli wyników wyborów

33BVerfGE 107, 403.

34C. Fallak, ibidem, s. 28.

35Wprowadzonym w 1968 roku - Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2007, art. 20 nb. 162.

36 Tłumaczenie E. Schwierskott-Matheson http://www.de-iure-pl.org/gesetze/recht/verfassung/text/1,1,741,DE,PL,.html, dostęp 15.06.2017.

37Sygn. 2 BvF 1/69, 2 BvR 629/68 i 308/69, BVerfGE 30, 1 tzw. Abhörurteil.

38BVerfGE 94, 208.

39„Uchwały komisji śledczej nie podlegają kontroli sądowej” - tłumaczenie E.

Schwierskott-Matheson, ibidem.

119

- art. 41 ust. 1 UZ⁴⁰. Ostatnia z regulacji konstytucyjnych - art. 131 zd. 3⁴¹ - tycząca praw byłych urzędników - ma jedynie znaczenie historyczne. Niezwykle sporna jest natomiast kwestia kontroli sądowej prawa łaski. Według pierwszego ze stanowisk - wyrażonego przez FTK, akty te nie stanowią aktów władzy publicznej i nie podlegają kontroli sądowej⁴². Odmienne stanowisko zajęły natomiast krajowe trybunały konstytucyjne Bawarii⁴³ i Hesji⁴⁴. Kontrola taka może być uzasadniona w przypadku naruszenia przez akt łaski praw podstawowych, np. prawa statuującego prawo do równego traktowania przez władze publiczne art.

3 GG⁴⁵. Kontroli sądowej podlega natomiast bezspornie odwołanie aktu łaski⁴⁶.

Zauważyć także trzeba, że w doktrynie akcentuje się porównywalność rozwiązań art. 19 ust. 4 Ustawy Zasadniczej i art. 6 ust.

1 EKPCz w zakresie prawa dostępu do sądu⁴⁷. III. Prawo dostępu do sądu w Konstytucji RP

Prawo dostępu do sądu w Konstytucji RP z 1997 roku uregulowane zostało w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2. Pierwszy z tych przepisów statuuje prawo dostępu do sądu w znaczeniu pozytywnym, drugi - w znaczeniu negatywnym, tj. jako zakaz zamykania drogi

40„1) Bundestag stwierdza ważność wyborów. Bundestag rozstrzyga również o utracie mandatu poselskiego.

2) Na rozstrzygnięcie Bundestagu można złożyć skargę do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.

3) Bliższe postanowienia określa ustawa federalna” - tłumaczenie E.

Schwierskott-Matheson, ibidem. Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2007, art. 19, nb. 153.

41„Ustawa Federalna określi stosunki prawne dotyczące osób, włącznie z uciekinierami wojennymi i wypędzonymi, które w dniu 8 maja 1945 pozostawały w służbie publicznej, a które opuściły ją z innych powodów niż te opisane w prawie regulującym położenie urzędnika (…)”- tłumaczenie E.

Schwierskott-Matheson, ibidem.

42BVerfGE 25, 357.

43BayVGHE 24, 53.

44StGH Hessen, NJW 1974, 791.

45Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2007, art. 19 nb. 119.

46BVerfGE 30, 108.

47 O. Dörr, Der europäisierte Rechtsschutzauftrag deutscher Gerichte, Tübingen, 2003, s. 56.

B. Łukańko: Prawo dostępu do sądu jako element prawa do sądu w Konstytucji RP a prawo do sądu w rozumieniu Ustawy Zasadniczej RFN - porównanie rozwiązań

120

sądowej. Prawo to uzupełnia⁴⁸ art. 78 zd. 1 Konstytucji RP, gwarantujący uprawnienie do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji⁴⁹. Wyjątki od tej ostatniej zasady są dopuszczalne - art. 78 zd. 2 Konstytucji RP. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, którego dokonywana w orzecznictwie ocena ma fundamentalny charakter dla ukształtowania praktyki kształtowania unormowań ustaw zwykłych przez ustawodawcę, w odniesieniu do prawa do sądu kieruje się dużą dozą pragmatyzmu. Trybunał Konstytucyjny ma bowiem świadomość problemu przewlekłości postępowań sądowych i krytyki polskiej praktyki przez ETPCz⁵⁰. Z tej przyczyny akcentuje brak bezwarunkowego charakteru prawa do sądu, dopuszcza wprowadzanie w tym zakresie różnego rodzaju ograniczeń, w tym postępowań przedsądowych.

Trybunał Konstytucyjny podkreśla: „w doktrynie prawa konstytucyjnego sądowy wymiar sprawiedliwości nie oznacza, aby wszystkie sprawy i spory dotyczące sytuacji prawnej jednostki musiały być od początku rozstrzygane przez sądy (zob. wyrok TK z 8 grudnia 1998 r., sygn.

K. 41/97, OTK ZU Nr 7/1998 r., poz. 117), zawsze jednak sądom musi przysługiwać pozycja nadrzędna, umożliwiająca zweryfikowanie rozstrzygnięcia organu pozasądowego. Nie budzi więc wątpliwości, że prawo do sądu jest zachowane na gruncie takich regulacji, które zapewniają kontrolę sądową rozstrzygnięcia, decyzji czy innego aktu indywidualnego kształtującego sytuację prawną podmiotu – poprzez uruchomienie postępowania przed sądem powszechnym lub sądem administracyjnym”⁵¹.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego akcentuje się jednak konieczność bardzo szerokiego zapewnienia prawa dostępu do sądu, niezależnie od istnienia materialnoprawnych podstaw roszczenia⁵². Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż „z art. 45 ust. 1 Konstytucji, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wynika jednoznacznie wola

48 P. Grzegorczyk/K. Weitz, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Safjan, T. 1 Komentarz do art. 1-86, Warszawa 2016, nb. 59.

49 Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP zawiera gwarancję dostępu do jednej instancji sądowej, a nie do zaskarżenia orzeczenia - tak trafnie K. Weitz/P. Grzegorczyk, ibidem, nb. 59.

50 Wyrok z dnia 26 października 2000 roku w sprawie Kudła przeciwko Polsce (skarga nr 30210/96); wyrok z dnia 7 lipca 2015 r., Rutkowski i inni przeciwko Polsce, skargi nr 72287/10, 13927/11, 46187/11.

51 Wyrok z dnia 2 czerwca 1999 r. sygn. akt K 34/98, OTK ZU 5/1999, poz. 94.

52 Por. wyrok TK z dnia 9 czerwca 1998 roku, K 28/97, OTK-A 1998, nr 4, poz.

50.

121

ustrojodawcy, aby prawem do sądu objąć możliwie najszerszy zakres spraw, z zasady demokratycznego państwa prawnego zaś płynie dyrektywa interpretacyjna zakazująca zawężającej wykładni prawa do sądu. Konstytucja wprowadza domniemanie drogi sądowej, wobec czego wszelkie ograniczenia sądowej ochrony interesów jednostki wynikać muszą z przepisów ustawy zasadniczej. W przypadku kolizji prawa do sądu z inną normą konstytucyjną poddającą pod ochronę wartości o równym lub nawet większym znaczeniu dla funkcjonowania państwa lub rozwoju jednostki i konieczności uwzględnienia obu norm konstytucyjnych, dojść może do wprowadzenia pewnych ograniczeń zakresu przedmiotowego prawa do sądu.

Ograniczenia takie jednak są dopuszczalne w absolutnie niezbędnym zakresie, jeżeli urzeczywistnienie danej wartości konstytucyjnej nie jest możliwe w inny sposób. Trybunał zwrócił na to uwagę w wyroku z 9 czerwca 1998 r. (OTK ZU 1998/4 poz. 50).

Ograniczenia te mogą zostać ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób (Konstytucji RP).

Nie mogą też naruszać istoty tych wolności i praw, które ograniczają. Odwołując się do treści art. 77 ust. 2 Konstytucji oznacza to, że ograniczenia (opisane w art. 31 ust. 3 Konstytucji) nie mogą w ogóle wyłączyć drogi sądowej bowiem byłyby oczywiście sprzeczne z art. 77 ust. 2 Konstytucji, zaś takie ograniczenia, które faktycznie zamykałyby obywatelowi drogę do sądu należałoby uznać za niekonstytucyjne (wyrok z 16 marca 1999 r. OTK ZU 1999/3 poz. 36)”⁵³. Trybunał Konstytucyjny wyklucza zatem dopuszczalność wyłączenia drogi sądowej (do sądu powszechnego lub administracyjnego) w prawie polskim. Pogląd ten aprobowany jest także w doktrynie⁵⁴. Rozwiązywaniu sporów między organem administracyjnym a sądem powszechnym odnoszących się do kwestii właściwości służą regulacje takie jak art. 199¹ k.p.c.

Należy zauważyć, że w orzecznictwie sądowym wskazano - pomimo jednoznacznego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego - na istnienie pewnych kategorii spraw, w których nie przysługuje prawo

53 Wyrok TK z dnia 8 listopada 2001 r., P 6/01.

54 B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012, art. 77, nb. 10.

B. Łukańko: Prawo dostępu do sądu jako element prawa do sądu w Konstytucji RP a prawo do sądu w rozumieniu Ustawy Zasadniczej RFN - porównanie rozwiązań

122

dostępu do sądu⁵⁵. Przykładem takiej sprawy jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 16/09 w którym powódka domagała się „ustalenia, że przysługuje jej prawo do wykonywania mandatu sędziego Trybunału Konstytucyjnego”. Sąd Najwyższy przyjął w sprawie brak drogi sadowej i zauważył: „Należy zatem przyjąć, że dla powstania prawa do sądu nie jest wystarczające samo odpowiednie ukształtowanie strony podmiotowej sporu (udział w sporze podmiotu prawa prywatnego). O powstaniu prawa do sądu decyduje również przedmiot tego sporu. Skarżąca ograniczając się do stwierdzenia, że powódka jest podmiotem prawa prywatnego pominęła też, że domagając się ustalenia istnienia prawa do wykonywania mandatu sędziego wytoczyła powództwo w tym zakresie, jako były funkcjonariusz publiczny, co również miało znaczenie dla oceny zagwarantowania jej w tym zakresie prawa dostępu do sądu, szczególnie w oparciu o przepisy powołanych w skardze kasacyjnej umów międzynarodowych. (...).

Domaganie się ustalenia istnienia prawa do wykonywania mandatu sędziego Trybunału Konstytucyjnego odnosi się do stosunku publicznoprawnego i nie ma cech realizacji prawa podmiotowego. Osobie dochodzącej takiego żądania nie przysługuje zatem prawo do sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 i 77 ust. 2 Konstytucji. W konsekwencji należy przyjąć, że wyklucza to spory dotyczące powierzenia lub pozbawienia mandatu sędziego Trybunału Konstytucyjnego z zakresu drogi sądowej także w oparciu o powołane wyżej przepisy Konstytucji.

Podobne stanowisko jest prezentowane w literaturze w odniesieniu do sędziów sądów powszechnych i sędziów Sądu Najwyższego”.

W niezwykle istotnym postanowieniu z dnia 19 grudnia 2003 r., III CK 319/03 Sąd Najwyższy trafnie wskazał: „Pojęcie "sprawy" w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji ma charakter autonomiczny i obejmuje również sprawy, które nie są sprawami cywilnymi, sądowoadministracyjnymi lub karnymi; sprawy te rozpoznaje sąd powszechny w postępowaniu cywilnym”⁵⁶. Nie można zatem zawężać pojęcia „sprawy” w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP do spraw cywilnych, karnych, sądowo administracyjnych w rozumieniu k.p.c., k.k. i p.p.s.a. Jak trafnie wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 28 maja 2008 r., SK 57/06⁵⁷:

„(…) jest to pojęcie - w pewnej mierze - generalne i autonomiczne,

55 Por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 16/09.

56 Podobnie już Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 kwietnia 2002, III CK 53/02, OSNC 2003/2/31.

57 OTK Zb. Urz. 2008, nr 4, poz. 63.

123

którego nie można objaśniać wyłącznie poprzez odniesienia do pojęcia sprawy funkcjonującego na tle poszczególnych gałęzi prawa: karnego, cywilnego czy administracyjnego. Wynika to z ogólnej zasady interpretacyjnej, zgodnie z którą normy konstytucyjne muszą być traktowane jako punkt odniesienia do oceny poszczególnych pojęć ustawowych, a nie odwrotnie. Przyjęcie innego założenia musiałoby np. znaczyć, w odniesieniu do analizowanej tu regulacji zawartej w art.

45 ust. 1 Konstytucji, że wąskie ujęcie "sprawy" na tle poszczególnych gałęzi prawa, a więc wąskie ujęcie funkcji wymiaru sprawiedliwości, determinowałoby zakres gwarancji konstytucyjnych i mogłoby skutecznie zablokować urzeczywistnienie prawa do sądu. (…) Analizując pojęcie "sprawy" w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, należy w konsekwencji zauważyć, że urzeczywistnienie konstytucyjnych gwarancji prawa do sądu będzie obejmowało wszelkie sytuacje - bez względu na szczegółowe regulacje proceduralne − w których pojawia się konieczność rozstrzygania o prawach danego podmiotu, a jednocześnie natura danych stosunków prawnych wyklucza arbitralność rozstrzygania o sytuacji prawnej podmiotu przez drugą stronę tego stosunku (…)”.

Zauważyć trzeba, iż na gruncie prawa niemieckiego dopuszczalność postępowań przed sądami administracyjnymi w sprawach tyczących sporów sędziów z danym sądem w którym pełnią służbę sędziowską wydaje się nie budzić wątpliwości⁵⁸.

Przyjąć zatem trzeba, iż na gruncie obowiązujących regulacji Konstytucji RP w każdej „sprawie” istnieje możliwość poddania sporu kontroli sądowej i nie istnieje kategoria „spraw”, w których możliwość taka jest wyłączona. Należy jedynie – w ślad za postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2000 r., I PKN 723/99 - przypomnieć, że oczywistym warunkiem rozpoznania sprawy przez sąd jest to, aby

„sprawa ta nadawała się do rozpatrzenia w drodze postępowania sądowego”. Wbrew stanowisku piśmiennictwa wykluczającemu np. „sprawy o wymiarze żartobliwym”⁵⁹ ograniczenie to oznacza jedynie,

58 Por. np. wyrok VG Düsseldorf z 30 marca 2007, sygn. akt 13 K 3238/06 wraz z obszernie cyt. tam orzecznictwem.

59 Tak natomiast J. Gudowski, Wpływ Konstytucji i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na pojęcie dopuszczalności drogi sądowej, [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, Warszawa 2010, s. 426 z przykładami w przypisie 61. Wniesienie takiego powództwa – jako oczywiście bezzasadnego - może natomiast wywołać skutki, o których mowa w

B. Łukańko: Prawo dostępu do sądu jako element prawa do sądu w Konstytucji RP a prawo do sądu w rozumieniu Ustawy Zasadniczej RFN - porównanie rozwiązań

124

że treścią „rozstrzygania sprawy” jest „rozstrzyganie o prawach lub obowiązkach jakiegoś podmiotu, na podstawie norm prawnych

"wynikających" z przepisów prawnych. Istotą "rozpatrzenia sprawy" jest prawna kwalifikacja konkretnego stanu faktycznego, zawarta w wydanej normie konkretnej i indywidualnej, skierowanej do określonego podmiotu, z której wynikają określone skutki prawne, tzn. uprawnienia

"wynikających" z przepisów prawnych. Istotą "rozpatrzenia sprawy" jest prawna kwalifikacja konkretnego stanu faktycznego, zawarta w wydanej normie konkretnej i indywidualnej, skierowanej do określonego podmiotu, z której wynikają określone skutki prawne, tzn. uprawnienia

W dokumencie Dwudziestolecie Konstytucji RP (Stron 126-143)