Profilaktyka niepowodzeń szkolnych oznacza wczesne wykrywanie za-burzeń rozwojowych, społecznych oraz emocjonalnych. Polega na wcze-snym wykrywaniu nieprawidłowości i czynników ryzyka rozwoju14.
Profesjonalne oddziaływania profilaktyczne wobec dzieci i młodzieży powinny obejmować trzy obszary aktywności:
1) wspomaganie dziecka lub nastolatka w konstruktywnym radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowe-mu trybowi życia;
2) ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka zaburzających pra-widłowy rozwój i dezorganizujący zdrowy styl życia;
3) inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, sprzyjających prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu15.
12B. S k a ł b a n i a, Diagnostyka..., dz.cyt., s. 177.
13E. J a r o s z, E. W y s o c k a, Diagnoza psychopedagogiczna, podstawowe problemy i roz-wiązania, Warszawa 2006, s. 209.
14B. S k a ł b a n i a, Diagnostyka..., dz.cyt., s. 177.
15Z.B. G a ś, Szkolny program profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja, Warszawa 2003, s. 19.
Profilaktyka niepowodzeń szkolnych powinna dotyczyć trzech pozio-mów profilaktyki. Profilaktyka uniwersalna to działania skierowane do całej klasy, społeczności szkolnej. Adresatami tych działań są wszyscy uczniowie. Celem jest zapobieganie niepowodzeniom szkolnym przede wszystkim poprzez wzmacnianie czynników chroniących, które są do-stępne w środowisku szkolnym, oraz promocję zachowań prospołecznych i prozdrowotnych. Oddziaływania profilaktyczne będą skupiały się na:
kształtowaniu nawyków uczenia się, stosowaniu metod aktywizujących w nauczaniu, rozwijaniu kompetencji społecznych uczniów, współpracy z rodzicami, rozwoju zainteresowań dzieci, stworzeniu systemu wsparcia dla nauczycieli i rodziców, współpracy ze środowiskiem lokalnym, a tak-że dbaniu o klimat społeczny szkoły. Realizatorami będą przede wszyst-kim nauczyciele oraz liderzy młodzieżowi.
Profilaktyka selektywna skierowana będzie na uczniów z grup zwięk-szonego ryzyka. Adresatami będą uczniowie, którzy w stopniu większym niż przeciętny narażeni są na problemy związane z niepowodzeniami szkolnymi. Celem oddziaływań zatem będzie zapobieganie problemom poprzez danie tym uczniom możliwości uczestniczenia w zajęciach wy-równawczych, zajęciach terapeutycznych, socjoterapii oraz zindywiduali-zowanie wobec tych uczniów metod nauczania. Realizatorami tych od-działywań będą nauczyciele.
Na poziomie profilaktyki wskazującej oddziaływania będą dotyczyć wyłącznie uczniów, u których pojawiły się już pierwsze symptomy niepo-wodzeń szkolnych. Związane będą z terapią, interwencją, indywidualiza-cją nauczania, a także podjęciem współpracy z poradnią psychologiczno- -pedagogiczną. Realizatorami będą nauczyciele, a także specjaliści, tacy jak psycholog, lekarz.
T a b e l a 2 Oddziaływania profilaktyczne a poziomy profilaktyki
Profilaktyka uniwersalna
• kształtowanie nawyków uczenia się
• stosowanie metod aktywizujących w nauczaniu
• rozwijanie kompetencji społecznych
• współpraca z rodzicami
• rozwój zainteresowań dzieci
• stworzenie systemu wsparcia dla nauczycieli i rodziców
• współpraca ze środowiskiem lokalnym
• dbanie o klimat społeczny szkoły
Profilaktyka selektywna
• zajęcia wyrównawcze
• zajęcia terapeutyczne
• socjoterapia
• indywidualizacja nauczania
Profilaktyka wskazująca
• zajęcia terapeutyczne
• interwencje
• współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną oraz innymi specjalistycznymi placówkami
• indywidualizacja nauczania Ź r ó d ł o: Opracowanie własne.
Podsumowanie
Bardzo ważnym elementem w pracy z dziećmi i młodzieżą ze specy-ficznymi trudnościami w uczeniu się jest postawienie diagnozy, a w szcze-gólności diagnozy pozytywnej. Chodzi przede wszystkim o zwiększenie świadomości kadry pedagogicznej co do tkwiących w środowisku szkol-nym czynników chroniących i ryzyka. W szkole powinna pojawić się świadomość, że zagrożenia dla zdrowia psychicznego członków społecz-ności szkolnej mogą wynikać także ze specyfiki życia szkolnego i/lub nie-prawidłowości jej funkcjonowania, a zasoby szkoły mogą być czynnikiem chroniącym dzieci z grup ryzyka i nauczycieli zagrożonych wypaleniem zawodowym. Ważną kwestią jest również gotowość kadry szkoły do re-alizowania pozytywnej strategii profilaktycznej, z której wynikać powin-na akceptacja czynności diagnostycznych oraz końcowego efektu postę-powania diagnostycznego16.
Bibliografia
D o m a g a ł a - K r ę c i o c h A., Niedostosowania społeczne uczniów a niepowodzenia szkolne, Kraków 2008.
G a ś Z.B., Szkolny program profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja, Warszawa 2003.
J a r o s z E., W y s o c k a E., Diagnoza psychopedagogiczna, podstawowe problemy i roz-wiązania, Warszawa 2006.
J u n i k W., Ewaluacja zasobów szkoły i diagnoza występujących w niej zagrożeń, [w:] Profi-laktyka w grupach ryzyka. Diagnoza, cz. 1, red. M. Deptuła, Warszawa 2009.
K o n o p n i c k i J., Powodzenia i niepowodzenia szkolne, Warszawa 1966.
K u p i s i e w i c z Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1995.
Ł u c z a k B., Niepowodzenia w nauce. Przyczyny, skutki, zapobieganie, Poznań 2000.
S k a ł b a n i a B., Diagnostyka pedagogiczna. Wybrane obszary badawcze i rozwiązania praktyczne, Kraków 2011.
W i a t r o w s k i Z., Powodzenie i niepowodzenia szkolne pracujących, Warszawa 1975.
Ż m u d z k a M., Wybrane aspekty diagnozy i profilaktyki niepowodzeń szkolnych, [w:] Dia-gnostyka i profilaktyka w teorii i praktyce pedagogicznej, red. M. Deptuła, Bydgoszcz 2006.
16W. J u n i k, Ewaluacja zasobów szkoły i diagnoza występujących w niej zagrożeń, [w:] Pro-filaktyka w grupach ryzyka. Diagnoza, cz. 1, red. M. Deptuła, Warszawa 2009, s. 32.
cd. tab. 2
Informacja o autorach
Katarzyna Błońska – mgr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Wojciech Duczmal – dr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Maria Dudek – studentka Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu
Łukasz Fiebich – mgr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Eugenia Karcz – prof. dr hab., Uniwersytet Opolski
Agnieszka Kisińska – studentka Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu
Irena Koszyk – dr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu Krystyna Łangowska-Marcinowska – dr, Wyższa Szkoła Zarządzania
i Administracji w Opolu
Monika Oram – studentka Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu
Lucyna Polzer-Mizio – mgr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Wiesław Sikorski – prof. dr hab., Uniwersytet Opolski
Ewa Smak – prof. dr hab., Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Adam Suchoński – prof. zw. dr hab., Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Anna Śliwa – mgr, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Opolu, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Sławomir Śliwa – dr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu
Barbara Wlaźlik – dr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu, Publiczne Przedszkole Nr 2 w Działoszynie
Andrzej Marek Zemła – dr, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu