Protest y wyborcz e, st wierdzanie ważności wyborów

Zgodnie z art. 26 u.SN do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych należy r o z p o z n a w a n i e p r o t e s t ó w w y b o r c z y c h i p r o -t e s -t ó w p r z e c i w k o w a ż n o ś c i r e f e r e n d u m o g ó l n o k r a j o w e g o i r e f e r e n d u m k o n s t y t u c y j n e g o oraz s t w i e r d z a n i e w a ż n o ś c i w y b o r ó w i r e f e r e n d u m. Sprawy z zakresu prawa wyborczego rejestrowane są w repertorium „NSW”.

Do momentu powstania Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych właściwa do rozpoznawania spraw z zakresu prawa wyborczego była Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.

U p r a w n i o n y m d o w n i e s i e n i a p r o t e s t u w y b o r c z e g o j e s t:

w przypadku protestu przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego, radne-go lub wójta – wyborca, któreradne-go nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego; w przypadku protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta RP – wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wy-borców w jednym z obwodów głosowania. Nie jest wymagane uiszczenie opłaty od protestu wyborczego.

W sprawach rozpoznawanych przed SN na podstawie przepisów k.wyb.

– a więc także w sprawach zainicjowanych wniesieniem protestu – n i e j e s t k o n i e c z n e s k o r z y s t a n i e z p o m o c y p r o f e s j o n a l n e g o p e ł n o -m o c n i k a (adwokata lub radcy prawnego). Na ty-m tle w orzecznictwie Sądu Naj-wyższego w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (I NSW 58/19) ukształtował się pogląd, że art. 243 § 1 k.wyb. – w zakresie, w którym określa warunki formalnej dopuszczalności protestu wyborczego, uprawniając wprost do wniesienia tego protestu wyborcę, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania – stanowi lex specialis wobec przepisu art. 87¹ § 1 k.p.c. w tym sensie, że wprowadza wyjątek od zasady obowiązywania przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu nieprocesowym prowadzonym przed SN, w którym rozpatrywane są protesty wyborcze. Jednocześnie, brak jest podstaw do uznania – na co także zwrócono uwagę w orzecznictwie Sądu Najwyższego w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (I NSW 58/19) – że ze względu na treść art. 243 § 1 k.wyb.

należycie umocowany do wniesienia protestu wyborczego profesjonalny pełno-mocnik nie jest podmiotem uprawnionym do wniesienia protestu wyborczego w imieniu uprawnionego wyborcy.

P r o t e s t w y b o r c z y m o ż e z o s t a ć w n i e s i o n y z powodu dopusz-czenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI

k.wyb., mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub naruszenia przepisów k.wyb. dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów.

S ą d N a j w y ż s z y r o z p a t r u j e p r o t e s t w y b o r c z y w s k ł a d z i e 3 s ę d z i ó w w p o s t ę p o w a n i u n i e p r o c e s o w y m (którego uczestnikami są wnoszący protest, przewodniczący właściwej komisji wyborczej albo jego za-stępca i Prokurator Generalny) i wydaje opinię w sprawie protestu w formie posta-nowienia. Opinia, która jest rozstrzygnięciem merytorycznym, powinna zawierać ustalenia co do zasadności zarzutów – ocenę, czy przestępstwo przeciwko wybo-rom lub naruszenie przepisów kodeksu miało wpływ na wynik wyborów.

P r o t e s t m o ż e b y ć r ó w n i e ż p o z o s t a w i o n y b e z d a l s z e g o b i e g u , jeżeli został wniesiony przez osobę do tego nieuprawnioną lub gdy nie odpowiada następującym warunkom: (i) zachowanie formy pisemnej; (ii) za-chowanie siedmiodniowego terminu do jego wniesienia, który to termin bie-gnie od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez PKW w „Dzienniku Ustaw”

– przy czym niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do wniesienia protestu;

(iii) sformułowanie w treści protestu zarzutów – przy czym zarzuty te winny odwoływać się do określonych ustawowo, a wskazanych powyżej powodów, dla których protest może być wniesiony; (iv) przedstawienie lub wskazanie dowodów, na których opierają się zarzuty.

W związku z wyborami do Parlamentu Europejskiego przeprowadzonymi 26 maja 2019 r. do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych wpłynęło 59 protestów wyborczych.

W odniesieniu do 8 protestów Sąd Najwyższy wyraził opinię, że są one zasad-ne – w całości lub w części – lecz stwierdzozasad-ne naruszenia nie miały wpływu na wynik wyborów. Najczęstszą przyczyną, dla której zarzuty protestów były uznawane za uzasadnione, było s t w i e r d z e n i e n i e p r a w i d ł o w o ś c i p o l e g a -j ą c y c h n a w y k o n y w a n i u p r z e z o b w o d o w e k o m i s -j e w y b o r c z e c z y n n o ś c i w z b y t w ą s k i m g r o n i e (I NSW 32/19; I NSW 42/19; I NSW 46/19). Powyższe stanowi naruszenie art. 42 § 3 k.wyb. i art. 71 § 1a k.wyb. – zgodnie z tymi przepisami w czasie głosowania w lokalu wyborczym muszą być równocześnie obecni członkowie obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowa-dzenia głosowania w obwodzie w liczbie stanowiącej co najmniej 2/3 jej pełnego składu, w tym przewodniczący komisji lub jego zastępca, a po zakończeniu głoso-wania wszystkie czynności obwodowej komisji wyborczej ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie powinny być wykonywane wspólnie przez członków ko-misji w liczbie stanowiącej co najmniej 2/3 jej pełnego składu, w tym przewodni-czącego lub jego zastępcy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych ukształtowanym na kanwie owych zasadnych protestów wskazano także na nieprawidłowości związane z k i l k u g o d z i n n y m z a m k n i ę c i e m l o k a l u w y b o r c z e g o w z w i ą z k u z k o n i e c z n o ś c i ą

s k o r z y s t a n i a z u r n y p o m o c n i c z e j – co stanowi naruszenie art. 47 § 1 k.wyb. (I NSW 31/19), oraz n i e z a m k n i ę c i e m i n i e z a p i e c z ę t o w a n i e m o p a k o w a n i a z b i o r c z e g o , z a w i e r a j ą c e g o k a r t y d o g ł o s o w a -n i a, przed przekaza-niem go w depozyt urzęd-nikowi wyborczemu – co -narusza normę art. 79 § 1 k.wyb. (I NSW 62/19).

Zasadniczym powodem uznania przez Sąd Najwyższy, że wszelkie stwierdzo-ne naruszenia nie miały wpływu na wynik wyborów do Parlamentu Europejskiego przeprowadzonych 26 maja 2019 r. było nieprzedstawienie przez osoby wnoszące protesty dowodów na to, aby nieprawidłowości te w jakikolwiek sposób wpłynęły na wadliwe ustalenie wyniku wyborów.

Zarzuty 5 protestów zostały uznane za bezzasadne – z uwagi na ich nieudo-wodnienie (I NSW 17/19; I NSW 48/19) bądź z uwagi na błędną interpretację prze-pisów k.wyb., dokonaną przez wnoszących owe protesty (I NSW 15/19; I NSW 18/19; I NSW 21/19). W praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego w Izbie Kontro-li Nadzwyczajnej i Spraw PubKontro-licznych zwrócono przy tym uwagę, że przedmiotem protestu wyborczego nie mogą być naruszenia hipotetyczne, które mogły się zda-rzyć, ale w rzeczywistości nie miały miejsca (I NSW 18/19).

Bez dalszego biegu pozostawione zostały 43 protesty (w tym jeden protest co do wyboru określonego posła do Parlamentu Europejskiego), co spowodowane było w szczególności: niedotrzymaniem terminu przewidzianego do wniesienia protestu wyborczego; niedochowaniem koniecznego wymogu formalnego w po-staci wniesienia protestu na piśmie; złożeniem protestu przez osobę do tego nie-uprawnioną lub dotyczącego sprawy, co do której w k.wyb. przewidziano moż-liwość wniesienia przed dniem głosowania skargi lub odwołania do sądu lub do PKW; niesformułowaniem zarzutów mieszczących się w zakresie podstaw wnie-sienia protestu; nieprzedstawieniem lub niewskazaniem dowodów, na których oparte zostały zarzuty protestu.

Co do jednego protestu wydano zarządzenie o jego zwrocie – z uwagi na nie-uzupełnienie braków formalnych. Na skutek cofnięcia jednego protestu wydane zostało postanowienie o umorzeniu postępowania wywołanego jego wniesieniem.

W jednym przypadku z kolei sprawa została zakreślona w repertorium „NSW” – z uwagi na wniesienie dwóch protestów o tożsamej treści przez ten sam podmiot.

U c h w a ł a r o z s t r z y g a j ą c a o w a ż n o ś c i w y b o r ó w jest podejmo-wana przez Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych – na podstawie sprawozdania z w yborów przedstawionego przez PKW oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów, nie później niż w 90. dniu po dniu wyborów, na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i Przewodniczące-go PKW. W postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy u.SN.

Mając na uwadze stan prawny istniejący w chwili rozstrzygania o ważno-ści wyborów do Parlamentu Europejskiego przeprowadzonych 26 maja 2019 r., uchwała w tym przedmiocie została wydana przez Sąd Najwyższy w s k ł a d z i e 3 s ę d z i ó w. Na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 2019 r. o zmianie ustawy

– Kodeks wyborczy (Dz.U. 2019, poz. 273) art. 244 § 1 k.wyb. – który w związ-ku z art. 336 k.wyb. stanowi podstawę podjęcia uchwały o ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego – otrzymał brzmienie: „Sąd Najwyższy, na podsta-wie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wybor-czą oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów, rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru posła, przeciwko któremu wniesiono protest.

W postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r.

o Sądzie Najw yższym (Dz. U. 2018, poz. 5, ze zm.)”. Dokonując przedmiotowej zmiany nie wskazano zatem, w jakim składzie Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych – której właściwość w tym zakresie wyni-ka z przytoczonego już art. 26 u.SN – powinien rozstrzygać o ważności wybo-rów. Wobec braku przepisów szczególnych, przy stwierdzaniu ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego przeprowadzonych 26 maja 2019 r., zastosowanie znalazł art. 77 § 1 u.SN, zgodnie z którym o ile ustawa nie stanowi inaczej, Sąd Najwyższy orzeka w składzie 3 sędziów.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że ustawodawca dostrzegł ów błąd legi-slacyjny oraz potrzebę wprowadzenia korekt w regulacjach dotyczących składów Sądu Najwyższego rozpoznających sprawy z zakresu prawa wyborczego – poprzez określenie szczególnego składu Sądu Najwyższego właściwego do rozstrzygania o ważności wyborów. Wobec powyższego, na podstawie ustawy z dnia 31 lipca 2 019 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz ustawy o referendum ogól-nokrajowym (Dz.U. 2019, poz. 1504) dokonano nowelizacji k.wyb. – w art. 244 k.wyb. dodając § 1a. Przepis ten przewiduje, że rozstrzygając o ważności wyborów oraz o ważności wyboru posła, przeciwko któremu wniesiono protest, Sąd Najwyż-szy orzeka w składzie całej właściwej izby.

D o k o n a n a z m i a n a n i e m i a ł a j e d n a k w p ł y w u na skład Sądu Naj-wyższego orzekający w przedmiocie ważności wyborów do Parlamentu Europej-skiego przeprowadzonych 26 maja 2019 r. – ustawa nowelizująca weszła bowiem w życie już po podjęciu przez Sąd Najwyższy uchwały w tym przedmiocie.

Owa uchwała – podjęta z omówionych powyżej względów w składzie 3 sę-dziów – została wydana 2 sierpnia 2019 r. (I NSW 60/19). Na jej podstawie Sąd Najwyższy orzekając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych s t w i e r d z i ł w a ż n o ś ć w y b o r ó w d o P a r l a m e n t u E u r o p e j s k i e g o p r z e p r o w a d z o n y c h 2 6 m a j a 2 0 1 9 r.

W uzasadnieniu uchwały wskazano, że po analizie sprawozdania przedstawio-nego przez PKW i wydanych opinii w przedmiocie protestów, w szczególności zaś stwierdzonych w nich uchybień, nie znaleziono przyczyn do stwierdzenia, że któ-rekolwiek z tych uchybień, jak również wszystkie one łącznie, mogłyby stanowić podstawę kwestionowania ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego prze-prowadzonych 26 maja 2019 r.