Sprawy z zakresu prz ewlekłości post ępowania

Na mocy art. 4 ust. 2 u.s.p.p. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargi dotyczące przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym w składzie 3 sędziów Sądu Najwyższego. Sprawy z zakresu przewlekłości postępowania rejestrowane są obecnie w repertorium „NSP”. Do utworzenia Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, ta kategoria spraw pozostawała w zakresie właściwości Izby Pracy Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Wszystkie rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego z zakresu omawianej kategorii spraw zapadają w formie postanowień. Opłata od skargi na przewlekłość wynosi 200 zł.

B r a k z a w o d o w e g o p e ł n o m o c n i k a j e s t j e d n y m z n a j c z ę s t -s z y c h p o w o d ó w o d r z u c e n i a -s k a r g i n a p r z e w l e k ł o ś ć. Sąd Najwyższy podtrzymuje w swoim najnowszym orzecznictwie ugruntowaną już linię orzeczniczą, w myśl której w sprawach ze skargi na przewlekłość skarżący zobowiązany jest skorzystać z pomocy zawodowego pełnomocnika (I NSP 8/18;

I NSP 15/18; I NSP 48/18; I NSP 55/18; I NSP 57/18; I NSP 61/18; I NSP 75/18;

I NSP 92/18; I NSP 93/18; I NSP 1/19; I NSP 2/19; I NSP 36/19). Wyjątek w tym zakresie stanowią sprawy dotyczące przewlekłości postępowania w sprawach karnych (I NSP 91/18; I NSP 3/19). Skarga na przewlekłość podlega odrzuceniu, nawet jeśli została złożona przez podmiot profesjonalny, w przypadku nieusunię-cia braków formalnych w postaci niezałączenia pełnomocnictwa (I NSP 46/18;

I NSP 69/18).

N i e d o p u s z c z a l n o ś ć s k a r g i n a p r z e w l e k ł o ś ć p o s t ę p o w a n i a w s p r a w a c h n i e p r z e w i d z i a n y c h w u s t a w i e s t a n o w i g ł ó w n ą p r z y c z y n ę p o z o s t a w i a n i a s k a r g n a p r z e w l e k ł o ś ć b e z r o z -p o z n a n i a. Sąd Najwyższy, odwołując się do dotychczasowego orzecznictwa w tym zakresie (KSP 11/11; WSP 2/16; WSP 1/17), konsekwentnie podkreśla, że skarga na przewlekłość przysługuje jedynie w sprawach wymienionych w art. 3 u.s.p.p. (I NSP 9/18; I NSP 84/18; I NSP 7/19; I NSP 30/19; I NSP 33/19;

I NSP 45/19). Sąd Najwyższy wskazuje w tym kontekście, że postępowanie ze skargi na przewlekłość oraz inne postępowania incydentalne nie są „sprawami”

w rozumieniu art. 2 u.s.p.p. oraz art. 6 EKPCz (I NSP 19/18; I NSP 39/18; I NSP 53/18). Ponadto w postanowieniu z 26 marca 2019 r. (I NSP 94/18) Sąd Najwyższy uznał, że niedopuszczalna jest skarga na przewlekłość postępowania zażaleniowe-go, jako incydentalnego w cywilnym postępowaniu rozpoznawczym, co do istoty sprawy. Pogląd ten nawiązuje do dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyż-szego w tym zakresie (zob. III SPP 227/14). Za niedopuszczalną Sąd Najwyższy uznał także skargę na przewlekłość postępowania dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych, które nie zostało wymienione w żadnym z punktów art. 3 u.s.p.p.

(I NSP 4/19).

W n i e s i e n i e s k a r g i n a p r z e w l e k ł o ś ć p o z a k o ń c z e n i u s k a r ż o n e g o p o s t ę p o w a n i a j e s t i n n ą c z ę s t o w y s t ę p u j ą c ą w p r a k -t y c e p r z y c z y n ą p o z o s -t a w i e n i a s k a r g i b e z r o z p o z n a n i a (I NSP 82/18; I NSP 91/18; I NSP 100/18; I NSP 8/19; I NSP 34/19; I NSP 35/19) albo odpowiednio – w zależności od charakteru skarżonego postępowania – jej odrzuce-nia (I NSP 5/18; I NSP 51/18; I NSP 85/18). Jednocześnie wciąż aktualny pozostaje wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2008 r. (III SPZP 1/07) po-gląd, w świetle którego zakończenie postępowania po wniesieniu skargi nie stano-wi przeszkody do jej rozpoznania (I NSP 59/18).

P o j ę c i e „ n i e u z a s a d n i o n e j z w ł o k i ” w n a j n o w s z y m o r z e c z n i c t w i e S ą d u N a j w y ż s z e g o i n t e r p r e t o w a n e j e s t j a k o w i e l o -m i e s i ę c z n a b e z c z y n n o ś ć s ą d u , co do zasady obej-mująca okres 12 - mie-sięcy (I NSP 1/18; I NSP 13/18; I NSP 18/18; I NSP 40/18; I NSP 58/18; I NSP 62/18; I NSP 9/19; I NSP 28/19; I NSP 39/19). W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy dopuszczał możliwość stwierdzenia przewlekłości w przypadku krótszych okresów bezczynności jedynie w wyjątkowych przypadkach (I NSP 16/18; I NSP 44/18). Stanowisko to stanowi kontynuację dotychczasowej praktyki orzeczniczej Sądu Najwyższego w tym zakresie (III SPP 96/05; III SPP 10/06;

III SPP 13/06; III SPP 123/14; III SPP 55/16; III SPP 6/17). Zaznaczyć jednocze-śnie należy, że w j e d n y m z e s w o i c h n a j n o w s z y c h o r z e c z e ń S ą d N a j w y ż s z y n i e p o d z i e l i ł p o g l ą d u , ż e u s t a w o d a w c a u z n a ł z a p r z e w l e k ł e p o s t ę p o w a n i e , k t ó r e t r w a d ł u ż e j n i ż 1 2 m i e s i ę c y oraz argumentacji, że art. 14 u.s.p.p. stanowi w związku z tym wskazówkę do ta-kiej interpretacji (I NSP 48/19). Sąd Najwyższy wskazał, że ze wskazanego przepi-su w żaden sposób nie wynika, że ustanowione terminy przesądzają o wystąpieniu, bądź nie, w danej sprawie przewlekłości zaznaczając, że art. 14 u.s.p.p. nie odno-si odno-się do kryteriów „przewlekłości postępowania” w rozumieniu tej ustawy. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie podkreśla konsekwentnie, że ocena „rozsądnej długości” postępowania wykracza poza wyłączną ocenę jedynie upływu czasu jego prowadzenia. Przewlekłość jest bowiem pojęciem odnoszącym się do konkretnego zdarzenia, które po wnikliwej analizie należałoby uznać za nadmiernie rozciągnię-te w czasie i niezasadnie przedłużające się (I NSP 16/19).

B r a k i k a d r o w e o r a z p r o b l e m y o r g a n i z a c y j n e w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i od dłuższego czasu traktowane są w judykaturze Sądu Naj-wyższego jako okoliczności nieusprawiedliwiające zaistnienia przewlekłości po-stępowania. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie w Izbie Kontroli Nadzwyczaj-nej i Spraw Publicznych konsekwentnie wskazuje, że z perspektywy podsądnego organizacja i braki kadrowe nie mogą być argumentem usprawiedliwiającym opóź-nienie w rozpoznaniu sprawy (I NSP 40/18; I NSP 59/18; I NSP 62/18; I NSP 68/18; I NSP 74/18; I NSP 78/18; I NSP 29/19; I NSP 37/19). Nawet znaczny i stale wzrastający wpływ spraw, jak również niewystarczająca obsada sędziów nie mogą usprawiedliwiać kilkunastomiesięcznej przewlekłości postępowania

(I NSP 4/18). Obowiązkiem państwa jest bowiem taka organizacja sądownictwa, w tym zapewnienie optymalnej obsady kadrowej sądów, aby prawo do rozpatrze-nia sprawy w rozsądnym terminie nie było iluzoryczne (I NSP 64/18; I NSP 67/18;

I NSP 71/18; I NSP 88/18; I NSP 24/19).

O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a n i e p r a w i d ł o w e l u b o p i e s z a ł e f u n k -c j o n o w a n i e w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś -c i p o n o s i p a ń s t w o. Sąd Najwyższy w swoim najnowszym orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że przewlekłość postępowania często stanowi konsekwencję niewypełnienia przez państwo jego obowiązków, nawet jeżeli wszystkie decyzje dotyczące przebiegu postępowania podejmowane były w sposób prawidłowy (I NSP 68/18). Często stan przewlekłości postępowania nie wynika z zaniedbań organizacyjnych ze strony sądu, lecz z niewywiązywania się przez organy władzy wykonawczej i ustawodawczej z obowiązków nałożonych przez art. 6 ust. 1 EKPCz oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Poszczególne sądy nie mają bowiem wpływu ani na liczbę kierowanych do nich spraw, ani na liczbę orzekających sędziów (I NSP 18/19).

Jednocześnie Sąd Najwyższy podkreśla w swoim orzecznictwie, że postępowanie, w tym praca biegłych oraz innych podmiotów zaangażowanych w postępowanie, nadzorowana jest przez sąd i to on ostatecznie ponosi odpowiedzialność za jego sprawny przebieg (I NSP 13/19).

M i ę d z y n a r o d o w e s t a n d a r d y s p r a w n e g o p o s t ę p o w a n i a o p r a c o w a n e p r z e z E T P C z n a j d u j ą s z e r o k i e o d z w i e r c i e d l e -n i e w o r z e c z -n i c t w i e S ą d u N a j w y ż s z e g o w I z b i e K o -n t r o l i N a d z w y c z a j n e j i S p r a w P u b l i c z n y c h. Sąd Najwyższy konsekwentnie podkreśla, że prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, stanowi element prawa do rzetelnego procesu i jest jednym z podstawowych praw człowieka określonym m.in. w EKPCz (I NSP 68/18; I NSP 74/18; I NSP 18/19).

Zaznacza przy tym, że z art. 6 EKPCz wynika obowiązek takiego zorganizowania systemu jurysdykcyjnego, aby właściwe sądy mogły podołać rozstrzyganiu spraw sądowych w rozsądnych terminach (I NSP 72/18).

N i e d o p u s z c z a l n o ś ć m e r y t o r y c z n e j o c e n y r o z s t r z y g n i ę ć s ą d u p r z y r o z p o z n a n i u s k a r g i n a p r z e w l e k ł o ś ć j e s t k o n s e -k w e n t n i e p o d -k r e ś l a n a w orzecznictwie Sądu Najwyższego w Izbie Kon-troli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (I NSP 43/18; I NSP 45/18; I NSP 49/18;

I NSP 60/18). Sąd Najwyższy zaznacza w tym kontekście, że – poza rażącymi przypadkami naruszenia prawa – nie jest uprawniony do dokonywania oceny pra-widłowości stosowania prawa, w tym wykładni norm prawnych. Powyższe stano-wisko stanowi kontynuację dotychczasowej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego w tym zakresie (III SPP 119/05; III SPZP 2/07).

S u m a p i e n i ę ż n a p r z y z n a w a n a u c z e s t n i k o w i p o s t ę p o w a n i a s k a r g o w e g o w z w i ą z k u z e s t w i e r d z o n ą p r z e w l e k ł o ś c i ą p e ł n i p o c z ę ś c i f u n k c j ę s a n k c j i d l a p a ń s t w a z a w a d l i w e z o r g a n i -z o w a n i e w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i , p o c -z ę ś c i -z a ś p o w i n n a

k o m p e n s o w a ć s k a r ż ą c e m u s z k o d y n i e m a t e r i a l n e w y w o ł a n e z a i s t n i a ł ą p r z e w l e k ł o ś c i ą (I NSP 64/18; I NSP 68/18; I NSP 76/18; I NSP 88/18; I NSP 90/18). Stanowisko to wpisuje się w obecną od dłuższego czasu w ju-dykaturze Sądu Najwyższego linię orzeczniczą, w myśl której suma pieniężna, o której mowa w art. 12 ust. 4 u.s.p.p., uznawana jest za wstępną (tymczasową) rekompensatę z tytułu doznanej przez stronę szkody niematerialnej (III SPP 51/13).

Suma pieniężna w swej istocie ma na celu rekompensatę zaistnienia skutków prze-wlekłości postępowania, a nie poprawę bytu materialnego skarżącego (I NSP 78/18). Jednocześnie Sąd Najwyższy podkreśla, że suma pieniężna, o której mowa w art. 12 ust. 4 u.s.p.p., nie stanowi odszkodowania za poniesione straty i utracone korzyści (art. 361 § 2 k.c.) czy też zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w rozu-mieniu art. 445 lub art. 448 k.c. (I NSP 46/19).

D o p u s z c z a l n o ś ć s k a r g i n a p r z e w l e k ł o ś ć w s p r a w i e o n a d a n i e k l a u z u l i w y k o n a l n o ś c i b y ł a p r z e d m i o t e m r o z b i e ż -n o ś c i w d o t y c h c z a s o w y m o r z e c z -n i c t w i e S ą d u N a j w y ż s z e g o . W związku z powyższym postanowieniem z 13 grudnia 2018 r. (I NSP 41/18) Sąd Najwyższy przedstawił do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Naj-wyższego następujące pytanie prawne:

„Czy w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności dopuszczalna jest skarga na naru-szenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym pro-wadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nie-uzasadnionej zwłoki (art. 781¹ k.p.c. w związku z art. 1 ust. 3 oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy tj Dz.U. z 2018 r., poz. 75)”.

Przedstawiając powyższe pytanie prawne, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na wyraźnie rysującą się w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżność poglą-dów co do tego, czy w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności dopuszczal-na jest skarga dopuszczal-na przewlekłość postępowania. Według pierwszego zapatrywania, które zostało sformułowane po raz pierwszy w postanowieniu Sądu Najwyższego z 18 lutego 2005 r. (III SPP 30/05), skarga jest dopuszczalna. Odmienny pogląd Sąd Najwyższy wyraził w postanowieniu z 4 listopada 2014 r. (III SPP 223/14), przyjmując, że w sprawach należących do przedmiotowej kategorii skarga na prze-wlekłość postępowania nie jest dopuszczalna. Przedstawiając to pytanie prawne, Sąd Najwyższy przychylił się do poglądu o dopuszczalności skargi na przewle-kłość w postępowaniu klauzulowym. Po przedstawieniu wyżej wskazanego zagad-nienia prawnego składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, w wyroku z 3 lip-ca 2019 r. (SK 14/18) TK stwierdził, że art. 1 ust. 2 u.s.p.p. w zakresie, w jakim nie dotyczy postępowania o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu wydanemu w sprawie prowadzonej w trybie k.p.c., jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Wydając powyższe rozstrzygnięcie TK zwrócił uwagę na

sil-ny związek, w jakim pozostaje postępowanie klauzulowe z postępowaniem rozpo-znawczym, wynikający z tego, że w postępowaniu klauzulowym chodzi o zapew-nienie efektywności ochrony prawnej w zakresie oznaczonym w rozstrzygnięciu merytorycznym. Ponadto, powołując się na postanowienie TK z 18 grudnia 2014 r.

(Ts 116/13), Trybunał wskazał, że postępowanie ze skargi na przewlekłość – mimo wpadkowego charakteru – nie jest tylko sui generis postępowaniem nadzorczym, lecz nosi cechy postępowania odrębnego w stosunku do postępowania, którego przewlekłość dotyczy. Zaznaczył, że zaskarżony art. 1 ust. 2 u.s.p.p. nie wyłącza wprost możliwości złożenia skargi na przewlekłość postępowania klauzulowego.

W konkluzji TK uznał, że „aby prawo do rozpatrzenia sprawy bez zbędnej zwłoki nie miało charakteru wyłącznie «fasadowego», jednostka musi dysponować odpo-wiednimi środkami prawnymi, które – w razie zaistnienia przewlekłości postępo-wania – będą działać na sąd stymulująco”.

Konkludując, należy wskazać, że w pierwszym roku działalności Izby Kon-troli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych skargi na przewlekłość postępowania stanowiły jedną z najliczniejszych kategorii spraw rozpoznawanych przez Izbę.

W 2018 r. do Sądu Najwyższego wpłynęło 101 skarg na przewlekłość, z czego:

w 27 sprawach stwierdzono przewlekłość postępowania; 36 skarg odrzucono;

21 oddalono; 10 pozostawiono bez rozpoznania; 1 skargę zwrócono z powodu bra-ków formalnych; 2 skargi przekazano według właściwości do innego sądu; 4 skargi załatwiono w inny sposób (m.in. poprzez zwrot w celu uzupełnienia). Z kolei do 31 sierpnia 2019 r. w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych zareje-strowano 115 spraw ze skargi na przewlekłość, przy czym do ww. dnia 31 spraw pozostawało w toku. We wskazanym okresie uwzględniono 22 skargi; 23 pozosta-wiono bez rozpoznania; 16 odrzucono; 12 oddalono; 6 skarg przekazano według właściwości do innego sądu; 4 skargi załatwiono w inny sposób; w 1 sprawie odro-czono wydanie rozstrzygn ięcia.

4. Sprawy z odwołań od uchwał Krajowej Rady