Sprawy osobowe sędziów i prokuratorów

Kategoria ta obejmuje sprawy dotyczące udzielenia płatnego urlopu dla porato-wania zdrowia, przeniesienia w stan spoczynku oraz zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego lub prokuratora.

Środkiem zaskarżenia we wszystkich wymienionych rodzajach spraw jest odwołanie. Rozpoznając je Sąd Najwyższy stosuje odpowiednio przepisy k.p.c.

o s k a r d z e k a s a c y j n e j (I NO 26/18; I NO 27/18; I NO 34/18; I NO 37/18;

I NO 42/18; I NO 53/18). Wiąże się to z ograniczeniami dotyczącymi m.in. podstaw zaskarżenia i zakresu rozpoznania wnoszonego środka prawnego. W z a k r e s i e wskazanym przez osobę wnoszącą odwołanie Sąd Najwyższy bada wyłącznie za-rzuty dotyczące n a r u s z e n i a p r a w a m a t e r i a l n e g o (polegającego na jego błędnej wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu) oraz n a r u s z e n i a p r z e p i -s ó w p o -s t ę p o w a n i a (jeśli takie uchybienie mogło mieć i-stotny wpływ na wy-nik sprawy). Natomiast nie jest dopuszczalne powoływanie nowych faktów i do-wodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi, które stanowiły postawę zaskarżonej uchwały czy decyzji (I NO 13/18; I NO 14/18; I NO 17/18;

I NO 27/18; I NO 29/18; I NO 34/18; I NO 35/18; I NO 37/18; I NO 39/18; I NO 56/18; I NO 57/18).

Sąd Najwyższy rozpoznaje omawiane sprawy poza tokiem instancji (I NO 27/18; I NO 29/18; I NO 32/18; I NO 34/18; I NO 35/18) i ze względu na ich charakter, w razie uwzględnienia odwołania, nie może orzekać co do istoty spra-wy (I NO 16/18; I NO 35/18; I NO 39/18; I NO 53/18; I NO 57/18). Wymienione sprawy są obecnie rejestrowane w repertorium „NO” (jako „inne sprawy z zakresu prawa publicznego”). Do dnia powołania Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych pozostawały one we właściwości Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecz-nych i Spraw PubliczSpołecz-nych Sądu Najwyższego.

5.1. Sprawy z odwołań od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa oraz decyzji Prokuratora Generalnego w prz edmiocie wyrażenia zgody na dalsze zajmowanie st anowiska sędziego albo prokuratora W ramach kategorii spraw osobowych sędziów i prokuratorów liczną grupę stanowiły sprawy z odwołań od uchwał KRS albo decyzji Prokuratora Generalne-go w przedmiocie wyrażenia zGeneralne-gody na dalsze zajmowanie odpowiednio stanowi-ska sędziego (art. 69 § 1b p.u.s.p.) albo prokuratora (art. 127 § 1 i 2 u.p.p. w zw.

z art. 69 § 1b p.u.s.p.). Wnoszenie odwołań jest możliwe na podstawie art. 44 ust. 1 u.KRS albo art. 127 § 4 u.p.p.

P r z e p i s p r z e j ś c i o w y (art. 11 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw) był podstawą umorzenia licznych postępowań. W trakcie ich trwania (w maju 2018 r.)

został bowiem wyrównany wiek przejścia w stan spoczynku kobiet i mężczyzn zajmujących stanowiska sędziów i prokuratorów (granica wieku przewidziana dla kobiet uległa przesunięciu z 60 do 65 lat – art. 69 § 1 p.u.s.p.), przez co dla części osób wnoszących odwołania nie było konieczne uzyskanie zgody na dalsze zajmo-wanie stanowiska.

D o p u s z c z a l n o ś ć o d w o ł a n i a o d u c h w a ł y K R S była przedmio-tem analiz Sądu Najwyższego. Odwołując się do treści art. 44 ust. 1 u.KRS, rozróż-nienia pojęć „ostateczność” (art. 69 § 1b zd. 2 p.u.s.p.) i „prawomocność”, sposobu ich użycia w p.u.s.p. i u.KRS oraz rozumienia terminu „ostateczny” w prawie ad-ministracyjnym, jak również zasady, zgodnie z którą jeżeli ustawodawca nie nadał innej treści terminowi znanemu w systemie prawa, to nie można mu przypisywać odmiennego znaczenia, w sprawie I NO 57/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że jedy-nie wyraźne wskazajedy-nie w ustawie, iż od uchwały KRS jedy-nie przysługuje odwołajedy-nie (którego w tym przypadku brak) skutkować może wyłączeniem kontroli sądowej takiej uchwały.

W sprawie I NO 13/19, opierając się m.in. na jednoznacznym rezultacie języ-kowej wykładni słowa „ostateczna” (art. 69 § 1b zd. 2 p.u.s.p.), braku przepisu, z którego wynikałaby konieczność rozumienia tego wyrażenia w sposób odmienny, braku zastosowania zakazu rozumienia różnobrzmiących zwrotów w ten sam spo-sób z uwagi na omyłkę ustawodawcy, jak również na tym, że możliwość „dalszego zajmowania stanowiska sędziego” nie jest konstytucyjnym prawem podmiotowym, Sąd Najwyższy uznał „ostateczność” za stan, w którym na uchwałę nie przysługuje żaden środek odwoławczy.

Sąd Najwyższy wskazał, że k r y t e r i a i s t o t n e p r z y p o d e j m o w a n i u u c h w a ł y p r z e z K R S nie pozwalają, aby na zasadzie pełnej uznaniowości Rada decydowała o pozostawieniu sędziego w stanie czynnym, w sytuacji, gdy złożył on przewidziane w ustawie oświadczenie woli, załączył wymagane zaświad-czenia, a bezpośredni przełożony oraz zgromadzenie sędziów jednoznacznie wypowiedziało się za pozostawieniem go w stanie czynnym (I NO 57/18). U z n a n i o -w o ś ć d e c y z j i K R S j e s t o g r a n i c z o n a k r y t e r i a m i -w s k a z a n y m i w art. 69 § 1b p.u.s.p., których treść nie może być ustalana w oderwaniu od art.

69 § 1 p.u.s.p. oraz określonych w Konstytucji RP zasad związanych z istotą wła-dzy sądowniczej, z którą wiąże się nierozerwalnie zasada nieusuwalności sędziów i niezawisłości sędziowskiej. Sąd Najwyższy zaznaczył w tym kontekście, że nie jest dopuszczalne, aby możliwość pozostawienia sędziego w stanie czynnym prowadziła do weryfi kacji sędziów na zasadzie uznaniowości KRS, gdyż Kon-stytucja RP nie przewiduje mechanizmów „weryfi kacji” powołań sędziowskich (I NO 57/18).

K r y t e r i a i s t o t n e p r z y p o d e j m o w a n i u d e c y z j i p r z e z P r o k u -r a t o -r a G e n e -r a l n e g o były p-rzez Sąd Najwyższy inte-rp-retowane z wy-raźnymi odwołaniami do dotychczasowego orzecznictwa w tym zakresie (III AO 25/02;

III PO 60/04; III PO 7/09; III PO 1/10; III PO 3/10; III PO 12/10; III PO 2/11; III PO

3/11; III PO 7/11; III PO 8/11; III PO 9/11; III PO 3/14; III PO 3/15; III PO 6/15).

Sąd wskazywał m.in., że możliwość dalszego pozostawania na stanowisku prokuratora jest wyjątkiem uzasadnionym s z c z e g ó l n y m i o k o l i c z n o ś c i a -m i l e ż ą c y -m i p o s t r o n i e p r o k u r a t o r a b ą d ź -m a j ą c y -m i o p a r c i e w i n t e r e s i e s ł u ż b y, przy czym na względzie należy mieć przede wszystkim ochronę interesu publicznego. We wniosku o dalsze zajmowanie stanowiska pro-kuratora należy wykazać konkretne powody, dla których dalsza służba miałaby być celowa z uwagi na szczególny interes prokuratora (I NO 16/18; I NO 17/18). Stan zdrowia, wiedza i doświadczenie zawodowe, satysfakcja z pracy, mogą okazać się niewystarczające dla uwzględnienia wniosku. Przy jego ocenie podstawowe zna-czenie ma wymiana pokoleniowa prokuratorów w danym okręgu. Okoliczność ta wymaga analizy w odniesieniu do konkretnego stanu faktycznego (I NO 16/18;

I NO 17/18). Sąd Najwyższy podkreślił, że wnioskodawcy nie przysługuje roszcze-nie o przedłużeroszcze-nie stosunku czynnej służby, a w odwołaniu można jedyroszcze-nie podwa-żać legalność oraz zasadność motywów, które były podstawą decyzji (I NO 16/18).

Z a b e z p i e c z e n i a p o l e g a j ą c e g o n a w s t r z y m a n i u s k u t e c z n o -ś c i u c h w a ł y K R S Sąd Najwyższy udzielił w sprawie I NO 57/18. Sąd uznał wniosek o udzielenie zabezpieczenia za zasadny wobec braku w u.KRS przepisu, który wstrzymywałby skuteczność uchwały do czasu rozpoznania odwołania oraz wobec celu postępowania (kontrola zgodności z prawem uchwały KRS) i daleko idących konsekwencji takiej uchwały. Wskazano, że w interesie wymiaru sprawie-dliwości, jak i w interesie odwołującej się jest pozostawienie jej w stanie czyn-nym do czasu rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, czy w związku z zaskarżoną

uchwałą KRS nie doszło do naruszenia prawa.

5.2. Sprawy z odwołań od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa

oraz decyzji Prokuratora Generalnego w prz edmiocie prz eniesienia w st an sp ocz ynku odpowiednio sędziego albo prokuratora

Podstawą zaskarżanych aktów jest art. 70 § 1 p.u.s.p. (stosowany odpowiednio w zw. z art. 127 § 1 u.p.p.). Możliwość wniesienia do Sądu Najwyższego odwo-łania od uchwały KRS oraz decyzji Prokuratora Generalnego przewiduje art. 44 ust. 1 u.KRS (w zw. z art. 127 § 1 u.p.p.).

Sąd Najwyższy podkreśla, że t r w a ł a n i e z d o l n o ś ć d o p e ł n i e n i a o b o w i ą z k ó w to warunek konieczny, którego brak wyklucza przeniesienie w stan spoczynku (I NO 45/18; I NO 56/18). Istotne jest również to, że brak orze-czenia lekarza orzecznika ZUS uniemożliwia prowadzenie dalszego postępowania dowodowego na okoliczność trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków (I NO 52/18). Niemniej jednak orzeczenie lekarza orzecznika podlega weryfi kacji przez organ podejmujący decyzję (I NO 1/18; I NO 9/18). Sąd wskazał, że s t a n d a r d u z a s a d n i e n i a o r z e c z e n i a l e k a r s k i e g o s t w i e r d z a j ą c e g o t r w a -ł ą n i e z d o l n o ś ć d o p e -ł n i e n i a o b o w i ą z k ó w s ę d z i e g o powinien

być wyższy, gdyż w grę wchodzi możliwość naruszenia konstytucyjnej zasady nie-usuwalności sędziów, przekładającej się bezpośrednio na realizację zasady nieza-leżności wymiaru sprawiedliwości (I NO 9/18). W tym kontekście Sąd Najwyższy zaznacza w swoim orzecznictwie, że kryteria oceny stanu zdrowia sędziów ubiega-jących się o przeniesienie w stan spoczynku powinny być jednolite i niedyskrymi-nujące, czemu sprzyja system skoordynowanej kontroli orzeczeń przez komisje le-karskie ZUS (I NO 1/18; I NO 9/18). Warto odnotować, że Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, zgodnie z którym n i e w n i e s i e n i e s p r z e c i w u o d o r z e c z e -n i a l e k a r z a o r z e c z -n i k a Z U S wyklucza możliwość skutecz-nego pod-nie- podnie-sienia zarzutu naruszenia art. 33 u.KRS. W postępowaniu odwoławczym nie może bowiem domagać się ochrony prawnej ten, kto sam świadomie z niej zrezygnował (I NO 1/8).

Przyczynę częściowego uchylenia niektórych decyzji stanowiło n i e p r a w i -d ł o w e o k r e ś l e n i e -d a t y p r z e j ś c i a w s t a n s p o c z y n k u. Są-d Naj-wyższy wskazuje w tym kontekście, że moment przeniesienia w stan spoczynku nie jest tożsamy z chwilą wydania orzeczenia lekarskiego o trwałej niezdolności do pracy. Takie orzeczenie stanowi jedynie materialną podstawę decyzji i nie może jej zastępować. Najwcześniejszą datą jest data wydania decyzji, ale skutki przejścia w stan spoczynku następują z momentem jej doręczenia (umożliwienia zapoznania się z jej treścią) zainteresowanemu. Decyzja ta ma charakter konstytutywny. Je-dynie w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych interesem zainteresowanego, możliwe jest „wsteczne” przeniesienie w stan spoczynku (I NO 28/18; I NO 42/18;

I NO 51/18).

Przedstawione poglądy Sądu Najwyższego oparte są na dotychczasowym orzecznictwie (III CZ 51/98; II CK 358/02; III KRS 3/03; III KRS 1/04; III KRS 9/04; I PK 37/05; III PO 2/06; III KRS 6/06; III KRS 5/07; III KRS 4/08; III PO 7/08; III KRS 8/09; III KRS 29/09; II CSK 454/09; III KRS 15/10; I PK 99/11;

III PO 1/12; III PO 2/12; III KRS 4/12; III KRS 5/12; III PO 7/12; III PO 16/12;

III KRS 97/13; III KRS 72/14; III KRS 18/16; III PO 20/17; III KRS 25/17; III KRS 29/17; III KRS 31/17; II CSK 462/17).

W ramach omawianej tu kategorii spraw należy wyróżnić sprawy dotyczące decyzji w przedmiocie p r z e n i e s i e n i a w s t a n s p o c z y n k u w o b e c n i e -p e ł n i e n i a s ł u ż b y -p r z e z o k r e s r o k u , dla których -podstawą był uchylony w 2017 r. przepis art. 71 § 1 p.u.s.p. (stosowany odpowiednio w zw. z art. 127 § 1 u.p.p.). Sąd Najwyższy opierał się na utrwalonym orzecznictwie w omawianym zakresie, przykładowo w kwestiach: przesłanek i wymogów związanych z podję-ciem przez Prokuratora Generalnego ww. decyzji oraz ograniczeń, jakim podlega swobodne uznanie organu (np. III PO 6/11; III PO 9/15; III PO 5/17; III PO 15/17;

III 22/17); braku roszczenia o przeniesienie w stan spoczynku na podstawie art. 71

§ 1 p.u.s.p. w zw. z art. 127 § 1 u.p.p. i prowadzenia polityki kadrowej przez Pro-kuratora Generalnego (III PO 19/17).

5.3. Sprawy z odwołań od decyzji Minist ra Sprawiedliwości

w prz edmiocie udzielenia płatnego urlopu dla poratowania zdrowia Jest to n o w a kategoria spraw rozpoznawanych przez Sąd Najwyższy. W wy-niku nowelizacji p.u.s.p., która weszła w życie 21 czerwca 2017 r., do przewidu-jącego możliwość udzielenia sędziemu płatnego urlopu dla poratowania zdrowia art. 93 § 1 p.u.s.p. dodano określenie przesłanek decyzji. Ponadto, w przypadku odmowy udzielenia urlopu przez Ministra Sprawiedliwości, ustawodawca stworzył możliwość wniesienia przez sędziego odwołania do Sądu Najwyższego (art. 93

§ 4 p.u.s.p.).

C h a r a k t e r d e c y z j i w p r z e d m i o c i e u d z i e l e n i a u r l o p u sta-nowił przedmiot rozważań już na gruncie obecnego stanu prawnego. Początkowo wyrażano przekonanie, że nie jest to decyzja uznaniowa. W swoich późniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy tego poglądu nie podzielał, zaznaczając, że ustawa wyraźnie rozróżnia sytuacje, w których rozstrzygnięcia mają charakter obligatoryj-ny, a w których fakultatywny (I NO 27/18; I NO 39/18; I NO 53/18; por. III KRS 1/18; I NO 30/18; I NO 35/18; I NO 34/19). Wskazano, że jakkolwiek ustawa przy-znaje Ministrowi Sprawiedliwości swobodę uznania w zakresie udzielenia urlopu, to jej ograniczeniem jest zakaz dowolności (I NO 15/18; I NO 53/18; I NO 12/19).

Ściślej rzecz biorąc, wyznaczona w art. 93 § 1 p.u.s.p. granica uznaniowości to zalecenia leczenia i realizacja tego leczenia w warunkach powstrzymania się od pracy (I NO 34/18).

P r z e s ł a n k i w y d a n i a d e c y z j i , k t ó r e p o w i n n y z o s t a ć s p e ł -n i o -n e k u m u l a t y w -n i e są -następujące: 1) urlop ma -na celu przeprowadze-nie zaleconego leczenia; 2) leczenie wymaga powstrzymania się od pełnienia służby.

Ustawodawca nie określił innych, bardziej szczegółowych warunków (I NO 30/18;

I NO 35/18; I NO 53/18; I NO 12/19). Precyzując wymienione przesłanki, Sąd Najwyższy wskazywał, że nie jest wystarczające samo wskazanie medyczne na konieczność udzielenia takiego urlopu (I NO 29/18). Ponadto leczenie ma na celu poprawę zdrowia chorego, co nie musi oznaczać, że doprowadzi ono do pełnego wyleczenia. Do uznania, że udzielenie urlopu jest zasadne, wystarczająca może być sama perspektywa poprawy stanu zdrowia (I NO 27/18; I NO 29/18; I NO 34/18; I NO 53/18; I NO 12/19; I NO 34/19).

P r o c e d u r a u s t a l e n i a s p e ł n i e n i a p r z e s ł a n e k wymaga więc, aby w pierwszej kolejności lekarz zalecił określone leczenie. Następnie niezbędne jest ustalenie, czy to leczenie wymaga powstrzymania się od pełnienia służby. Osta-tecznie należy ustalić długość koniecznego powstrzymania się od służby – musi to być okres dłuższy niż kilkudniowy, ale nie może on przekraczać 6 miesięcy (I NO 12/19).

Wy m o g i z w i ą z a n e z p o d s t a w ą d o w o d o w ą d e c y z j i w przed-miocie udzielenia urlopu stanowiły podstawę zarysowania się zagadnienia, czy orzeczenie lekarskie powinno pochodzić od niezależnego lekarza (w

szczególno-ści lekarza orzecznika ZUS), czy też może być wystawione przez innego lekarza (np. lekarza prowadzącego). Sąd Najwyższy opowiedział się przeciwko daleko idącemu formalizowaniu sposobu dokonywania ustaleń́ faktycznych, wskazując, że w tym zakresie ustawodawca pozostawił organowi uprawnionemu do wydania tej decyzji istotny margines swobody (I NO 30/18; I NO 34/19, por. I NO 35/18).

Chociaż dokumentacja medyczna (zaświadczenie lekarskie) stanowi podstawowy dowód, organ jest nie tylko uprawniony, lecz nawet zobowiązany do poddania jej wnikliwiej analizie i ocenie (I NO 34/19). Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie podkreśla, że obowiązek wykazania zasadności udzielenia urlopu ciąży na wnio-skodawcy (I NO 27/18; I NO 34/18; I NO 53/18).