Urodzona 6 października 1964 roku w Łodzi. Obecnie mieszka w Ustano-wie pod Warszawą. W 1983 roku ukończyła XXIV Liceum Ogólnokształcące w rodzinnym mieście. Studiowała filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1988 roku po zdobyciu tytułu zawodowego magistra uczyła się w szkole plastycznej w Toruniu, a następnie razem z mężem Cezarym Michalskim wyjechała do Paryża. We Francji studiowała antropologię śre-dniowiecza w École des Hautes Études en Sciences Sociales. Podejmowała się różnych prac, była między innymi sekretarzem Józefa Czapskiego, razem z mężem organizowała transport maszyn drukarskich dla opozycji w Polsce, ma na swym koncie również epizod dziennikarski w Radio France Interna-tionale. W 1991 roku rozstała się z mężem, a w 1993 roku wróciła do kraju.
W latach 1994—1996 pracowała w czasopiśmie „Elle” — najpierw jako zastęp-czyni redaktora naczelnego, potem jako dyrektor literacka miesięcznika. Jest autorką scenariusza do filmu Szamanka w reżyserii Andrzeja Żuławskiego.
W 1997 roku wyjechała do Szwecji. Jej życiowym partnerem został terapeuta i socjolog Piotr Pietucha. W 2001 roku para (razem z nowo narodzoną córką Polą) wróciła do Polski. Razem z Pietuchą była scenarzystką serialu Miasteczko (TVN). Z osobą pisarki związany jest jeden z większych skandali -społecznych — w 2006 roku jej felieton w miesięczniku „Sukces”, którego bohaterami byli bracia Kaczyńscy, został pieczołowicie wycięty z całego na-kładu — stało się to pretekstem do licznych dyskusji dotyczących wolności mediów oraz prób wpływania polityków na dziennikarską i artystyczną wol-ność słowa. Była pomysłodawczynią hasła i ruchu społecznego „Polska jest kobietą”, który w 2007 roku przekształcił się w Partię Kobiet. Partia nie weszła do sejmu, jej powstanie zainspirowało jednak do wielu debat na temat roli kobiet w przestrzeni publicznej. Jest pierwszą przewodniczącą Partii Kobiet.
W październiku 2007 roku pisarka zrzekła się członkostwa i pełnionej funkcji, pozostała natomiast honorową przewodniczącą. Używała pseudonimu Katia Tabor. Debiutowała jako poetka Osip Mandelsztam („bruLion” 1987, nr 2—3) i jako prozaiczka …ątku nic („bruLion” 1990, nr 13). Publikowała między in-nymi na łamach takich czasopism jak: „bruLion”, „Przegląd Polski”, „Elle”,
„Ex Libris”, „Twój Styl”, „Polityka”, „Wprost”, „Cosmopolitan”, „Machina”,
„Cogito”, „Sukces”, „Playboy”, „Czas Kultury”, „Tumult”. Wśród jej odzna-czeń znajdują się: nominacja do Literackiej Nagrody Nike za Polkę (2002), Fenomen 2006 — nagroda przyznawana przez „Przegląd” (2006), Polka Roku 2007 w plebiscycie czytelników „Gazety Wyborczej” (2007), Elle Style Award w kategorii: Obywatelka Roku (2007).
Bibliografia
Książki Manueli Gretkowskiej (z wybranymi głosami krytyki)
My zdies’ emigranty. Kraków, Wydawnictwo X, 1991.
R e c e n z j e: P. Dunin -Wąsowicz: Pejzaż z Olgą i Manuelą. „Życie Warszawy” 1995, nr 214; K.M. Gauss: Jad starego, polskiego rasizmu. „bruLion” 1993, nr 21—22; J. Kop-ciński: Dwa razy Paryż. „Ex Libris” 1993, nr 4; D. Kuziak: Gnoza i anegdota. „Li-teratura” 1992, nr 7; A. Nelicki: To jest młoda pisarka. „Dekada Literacka” 1991, nr 28; B. Smoleń: Maria, Magdalena i myszy. „Polityka” 1992, nr 13; A. Zatorska:
Magistrantka. „Wprost” 1991, nr 43; H. Zaworska: Manuela w krainie czarów. „Gazeta Wyborcza” 1991, nr 227.
Tarot paryski. Kraków, Oficyna Literacka, 1993.
R e c e n z j e: M. Ciupek: W tym szaleństwie jest metoda?. „Dekada Literacka” 1994, nr 1; I. Jarosińska: Gdzie jest ten „emigracyjny skowyt”?. „Nowe Książki” 1993, nr 12;
M. Lengren: Papieros Diogenesa. „Twórczość” 1993, nr 12; D. Nowacki: Tarota stawiać na paryskim bruku. „FA -art” 1994, nr 1; M. Orski: W Paryżu, czyli wszędzie. „Przegląd Powszechny” 1995, nr 2; P. Rodak [bez tytułu]. „Polityka” 1993, nr 8; A. Wiede-mann: Tarot jest światem, a świat jest wariatem. „Czas Kultury” 1993, nr 4.
Kabaret metafizyczny. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 1994.
R e c e n z j e: E. Baset: Metafizyka kabaretowa. „Fronda” 1994, nr 2—3; G. Borkowska:
Cyganeria paryska. „Polityka” 1994, nr 35; A. Franaszek: Panny z Avignonu, z prze-siadką w Bordeaux. „Tygodnik Powszechny” 1994, nr 34; P. Goźliński: Podwójna mistyfikacja. „Życie Warszawy” 1994, nr 262; kid [Kinga Dunin] [bez tytułu]. „Ex Libris” 1994, nr 58; B. Klukowski: Z Manuelą w Paryżu. „Wiadomości Kulturalne”
1994, nr 17; A. Kosińska: Rytm, czyli powinność. „Dekada Literacka” 1994, nr 18—19;
A. Legeżyńska: Albo kicz, albo śmierć. „Polonistyka” 1995, nr 8; M. Lengren: Proza w błazeńskiej czapce. „Twórczość” 1995, nr 1; M. Machnicki: Gadatliwi kochankowie.
„Twój Styl” 1995, nr 1; M. Malessa -Drohomirecka: „Nie kompromitować bytu bełko-tem”. „Topos” 1995, nr 3—4; J. Miliszkiewicz: Łechtaczka stereo. „Szpilki” 1995, nr 19;
D. Nowacki: Jeden Paryż i dwie łechtaczki. „FA -art” 1994, nr 4; R. Praszyński: Cza-kram cipki. „Studium” 1995, nr 1; R. Rychlicki: Paryż na deskach kabaretu. „Strony”
1994, nr 2; T. Szczepański: Post umysłowy. „Magazyn Literacki” 1995, nr 12—13;
T. Szkołut: Metafizyka i pornografia. „Akcent” 1995, nr 2; B. Świderski: Mąż, żona i anioł. „Ex Libris” 1994, nr 59; M. Urbanowski: A la metaphisique… „Arcana” 1995, nr 5; K. Varga: Cierpienia młodego Wolfganga. „Gazeta Wyborcza” 1994, nr 185.
I n n e t e k s t y: A. Mizerska: Płeć jako przebranie. Kamp w „Kabarecie metafizycznym”
Manueli Gretkowskiej. W: Podmiot i tekst w literaturze XX wieku. Warsztaty interpre-tacyjne. Red. H. Gosk, A. Zieniewicz, współpraca: K. Krowiranda, Ż. Nalewajk.
Warszawa 2006; A. Nęcka: Romans postmodernistyczny. O „Kabarecie metafizycznym”
Manueli Gretkowskiej. W: Romans współczesny. Red. A. Nęcka. Katowice 2004; E. Ry-bicka: Tracić siebie z oczu: „Kabaret metafizyczny” Manueli Gretkowskiej. W: Tejże:
Formy labiryntu w prozie polskiej XX wieku. Kraków 2000; P.F. Terradas: Kilka uwag na temat prowokacji erotycznej męskiego podmiotu i polskiej tradycji na przykładzie powieści
„Kabaret metafizyczny” Manueli Gretkowskiej. „Teksty Drugie” 2008, nr 5.
Podręcznik do ludzi. Tom I i ostatni — Czaszka. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 1996.
R e c e n z j e: M. Baczyński: Mętna głębia. „Gazeta Wyborcza” 1996, nr 130; R.W. Choj-nacki: Zupa z gwoździa — o „Podręczniku do ludzi” Manueli Gretkowskiej. „Nihil Novi”
1996, nr 18; M. Duszka: Literatura według Manueli. „Własnym Głosem” 1997, nr 36;
A. Filas: Zrób się sam. „Wprost” 1996, nr 22; A. Franaszek: Udręczona dusza Manueli G. „Książki. Gazeta” 1996, nr 6; Ł. Gołębiewski: Kontra: Podręcznik dla masochistów.
„Rzeczpospolita” 1996, nr 130; A. Górnicka -Boratyńska: Układy duchów nerwowych.
„Ex Libris” 1996, nr 98; J. Inglot: Książki pokupne. „Odra” 1997, nr 1; I. Iwasiów:
Bezpieczne pół kroku. „Nowe Książki” 1996, nr 7; B. Karpowicz: „Podręcznik” nie do użytku szkolnego. „Opcje” 1996, nr 3; K. Kralkowska -Gątkowska: Manuel a aimer?.
„Śląsk” 1996, nr 10; M. Ławrynowicz: Manuela do ludzi. „Magazyn Literacki”
1996, nr 3—4; A. Maksimiuk: Cytaty, lustra i konwencje. „Wiadomości Kulturalne”
1996, nr 23; K. Masłoń: Pro: Meeting z Gretkowską. „Rzeczpospolita” 1996, nr 130;
T. Mizerkiewicz: Wszystkie szamanki świata. „Pro Arte” 1996, nr 3; M. Rabizo -Birek:
Z czym do ludzi. „Twórczość” 1997, nr 1; J. Szaket [Konrad C. Kęder]: Abulafia Gretkowska i jej podręcznik. „FA -art” 1996, nr 3; M. Wiater: „Podręcznik do ludzi. Tom I i ostatni…” wstrząs mózgu. „Pogranicza” 1996, nr 3.
I n n e t e k s t y: A. Nacher: W labiryncie nowej wrażliwości. Na marginesie „Podręcznika do ludzi” Manueli Gretkowskiej. „Ruch Literacki” 1998, z. 1.
Namiętnik. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 1998.
R e c e n z j e: S. Hołownia: Uścisk na mózgu duszy. „Książki” 1998, nr 12; I. Kan-torowski: Sama namiętność to za mało. „Metafora” 1999, nr 39—40; P. Kępiński:
Czy pisarze to spryciarze?. „Czas Kultury” 1998, nr 6; K. Masłoń: Przygody ciała z duszą. „Rzeczpospolita” 1998, nr 301; I. Misiak: Rozkosze zmysłów czy refleksji?.
„Nowe Książki” 1999, nr 2; D. Nowacki: Dowód w sprawie. „Twórczość” 1999, nr 5;
R. Ostaszewski: Rzucone w kąt karty tarota albo w kulturowym ciucholandzie. „Dekada Literacka” 1999, nr 4; S. Pastuszewski: Opisywactwo. „Akant” 1999, nr 4; J. Szaket [Konrad C. Kęder]: Beznamiętnik. „FA -art” 1999, nr 1.
Światowidz. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 1998.
R e c e n z j e: P. Dunin -Wąsowicz [bez tytułu]. „Machina” 1998, nr 7; H. Gosk: Homo café w podróży. „Nowe Książki” 1998, nr 8; A. Górnicka -Boratyńska: Tele -Światowidz.
„Książki. Gazeta” 1998, nr 5; HAM [Jan Zbigniew Słojewski]: Perswazje i wycin-ki. „Polityka” 1998, nr 25; D. Nowacki: Podróż za jeden uśmiech. „Studium” 1998, nr 13—14; R. Nowakowski: Światowidz. „Magazyn Literacki” 1998, nr 4; K. Płoszaj:
Turystka Manuela. „Fraza” 1999, nr 2—3; K. Szumlewicz: Homo Café. „Twórczość”
1999, nr 2.
Silikon. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 2000.
R e c e n z j e: Z. Cytadelska [Bernadetta Darska]: Napisz do Manueli. „Portret” 2001, nr 11; K. Dunin: Feministka z silikonu. „Zadra” 2000, nr 3; Z. Kałużyński: Konto
Gretkowskiej. „Polityka” 2000, nr 26; M. Kamieńczyk: Silikonada. „Opcje” 2000, nr 5;
D. Nowacki: Pisma rozproszone, tom drugi. „Twórczość” 2000, nr 10; A. Woźnicka:
Paryż to ja. „Nowe Książki” 2000, nr 11.
Polka. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 2001.
R e c e n z j e: M. Cichy: Big Mother. „Gazeta Wyborcza” 2002, nr 134; M. Cuber:
Odwaga. „Opcje” 2001, nr 5; P. Czapliński: Taka Polka. „Gazeta Wyborcza” 2001, nr 154; K. Dunin: Ładna Polka. „Res Publica Nowa” 2001, nr 8; A. Kohli: Paw pawio-wi nie dorówna. „Zadra” 2001, nr 3—4; D. Kozicka: Dojrzewanie Albertynki. „Dekada Literacka” 2001, nr 11—12; K. Kubisiowska: Gretkowska w ciąży. „Polityka” 2001, nr 24; P. Michałowski: Dziennik prenatalny Manueli, czyli skandal szczęśliwej miłości.
„Pogranicza” 2001, nr 3; D. Nowacki: Nowy gmach — stare fundamenty. „Twórczość”
2001, nr 12; R. Ostaszewski: Dziennik nieplanowanej ciąży. „Nowe Książki” 2001, nr 9; B. Rzepczyński: Sturm und Gretkowska. Nowy gatunek — Intymnik. „Uniwersy-tet Kulturalny” 2001, nr 10; J. Sobolewska: Poślizg. „Magazyn z Książkami” 2001, nr 6; E. Storczylas [Bernadetta Darska]: Tylko dla ciężarnych, czyli o ciąży, która ciąży.
„Portret” 2001, nr 12.
I n n e t e k s t y: B. Gutkowska: Intymność w „Polce” Manueli Gretkowskiej. W: God-ność i styl. Prace dedykowane Włodzimierzowi Wójcikowi. Red. M. Kisiel, współudział:
P. Majerski i Z. Marcinów. Katowice 2003; B. Gutkowska: Urok niezależności. O „Pol- ce” i „Europejce” Manueli Gretkowskiej. W: Tejże: Odczytywanie śladów. W kręgu dwu-dziestowiecznego autobiografizmu. Katowice 2005; A. Nęcka: Seks bez zahamowań?; Do-świadczenie ciąży. W: Tejże: Granice przyzwoitości. Doświadczanie intymności w polskiej prozie najnowszej. Katowice 2006; D. Nowacki: „Upiększyć swoje położenie”. O tych, co napisały o rodzeniu dzieci i nie zapomniały ich urodzić. „Opcje” 2003, nr 6.
Sceny z życia pozamałżeńskiego. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 2003 [współ-autor Piotr Pietucha].
R e c e n z j e: M. Cuber: „Religijny” romans świeckich. „Twórczość” 2003, nr 7—8;
M. Czubaj: Gównojad i syssanka. „Polityka” 2003, nr 13; H. Gosk: O nic nie chodzi, wszystko uchodzi. „Nowe Książki” 2003, nr 6; A. Nęcka: Pozamałżeńskie igraszki.
„Śląsk” 2003, nr 6; M. Ostrowska [bez tytułu]. „Kultura” 2003, nr 6—7.
I n n e t e k s t y: A. Dudała: Romans z moralitetem. O „Scenach z życia pozamałżeńskie-go” Manueli Gretkowskiej i Piotra Pietuchy. W: Romans współczesny. Red. A. Nęcka.
Katowice 2004.
Europejka. Warszawa, Wydawnictwo W.A.B., 2004.
R e c e n z j e: M. Babecki: Z Polką na szwedzkim stole… „Portret on line” 2005, nr 1;
P.T. Felis: Miny Gretkowskiej. „Gazeta Wyborcza” 2004, nr 133; HOB [bez tytułu]. „Za-dra” 2004, nr 3; K. Malinowski: Zadem o Muńka. „Lampa” 2004, nr 4—5; D. Nowac-ki: Żeby było przyjemnie. „Twórczość” 2004, nr 9; D. Rybicka: Dziennik ex -skandalistki.
„Esensja” 2004, nr 10; R. Sierocińska: Gretkowska zwyczajna. „Nowe Książki” 2004, nr 9; W. Stanowski: Polska oczami Gretkowskiej. „Przegląd” 2004, nr 24.
I n n e t e k s t y: B. Gutkowska: Urok niezależności. O „Polce” i „Europejce” Manueli Gretkowskiej. W: Tejże: Odczytywanie śladów. W kręgu dwudziestowiecznego autobio-grafizmu. Katowice 2005.
Kobieta i mężczyźni. Warszawa, Świat Książki, 2007.
R e c e n z j e: T. Bocheński, T. Stawiszyński: Nudna powieść o miłości. „Dziennik” 2007, nr 59; A. Brzezińska: Bóg stworzył kobietę. „Portret” 2007, nr 24; D. Ciunelis: Homilia z drzwiczek kredensu. „Wyspa” 2007, nr 2; M. Cuber: Gretkowska o papieżu. „Polityka”
2007, nr 8; M. Czerwonka: Bez skarbów. „Tekstualia” 2007, nr 2; B. Darska [bez tytułu]. „Zadra” 2007, nr 1—2; M. Duda: Regres czy wielki powrót?. „Kresy” 2007, nr 1—2; P. Folcholc: Małe dzieci. „Tygiel Kultury” 2007, nr 4—6; A. Gogołkiewicz, D. Norwa, A. Pańko [bez tytułu]. „Przegląd” 2007, nr 17—18; A. Idziak: Ani wesoła, ani smutna, po prostu szczęśliwa. „Pro arte on line” 2007, nr 5; I. Iwasiów: Dwie pary z przyległościami. „Nowe Książki” 2007, nr 4; M. Małkowska: Czytadło z pretensjami do umoralniania. „Rzeczpospolita” 2007, nr 59; D. Nowacki: Uczy, bawi, wychowuje.
„Gazeta Wyborcza” 2007, nr 49; M. Patryas: Banał i depresja pokolenia. „Lampa”
2007, nr 3; A. Pochłódka: Miejska, mieszczańska, melancholijna. „Dekada Literacka”
2007, nr 2—3; A. Poprawa: Proza po macierzyńsku opiekuńcza. „Twórczość” 2007, nr 6.
Na dnie nieba. Warszawa, Świat Książki, 2007.
R e c e n z j e: J. Wierzejska: Dojrzałość buntowniczki. „Nowe Książki” 2008, nr 1.
I n n e t e k s t y: J. Szydłowska: Rejtan, Don Kichot i Kobiałko, czyli felietonowe -da -fé Manueli Gretkowskiej („Na dnie nieba”). „Media — Kultura — Komunikacja Społeczna” 2007—2008, nr 3—4.
Obywatelka. Warszawa, Świat Książki, 2008.
R e c e n z j e: J. Beczek: Narracja jest Kobietą. „Portret” 2008, nr 26; B. Darska: Zapiski z czasów walki i nadziei. „Twórczość” 2008, nr 9; K. Dunin: Wystawione. „Wysokie Obcasy” 2009, nr 220; A. Mateja: Kobieta i Narcyz w polityce. „Tygodnik Powszech-ny” 2008, nr 27; A. Nęcka: Pol(s)ka jest kobietą. „artPAPIER” 2008, nr 14; A. Pańko [bez tytułu]. „Przegląd” 2008, nr 23.
Miłość po polsku. Warszawa, Świat Książki, 2010.
R e c e n z j e: M. Cuber: Gdy mężczyzna jest sterowalny. „Nowe Książki” 2010, nr 9;
K. Dunin: Gretkowska po polsku. „dwutygodnik.com” 2010, nr 32; I. Iwasiów: Roz- szczelnione ciała. „Pogranicza” 2010, nr 3; P. Kępiński: Kosmiczna pustka. „Twórczość”
2010, nr 12; P. Kępiński: Świetna powieść z fatalnym tytułem. „Newsweek Polska”
2010, nr 22; A. Nęcka: A jednak złudzeń żal… „artPAPIER” 2010, nr 14; D. Nowacki:
Kobiety, faceci, kłopoty. „Gazeta Wyborcza” 2010, nr 114; P. Pustkowiak: Wszystko do wymiany. „Dziennik — Gazeta Prawna” 2011, nr 117 (dodatek „Kultura”).
Trans. Warszawa, Świat Książki, 2011.
R e c e n z j e: K. Dunin: Hostia i cipa w jednym stoją domku. „dwutygodnik.com” 2011, nr 59; J. Franczak: Widmo wolności. „Tygodnik Powszechny” 2011, nr 44 (dodatek
„Conrad”); A. Horubała: Wiecznie młoda Manuela. „Uważam Rze” 2011, nr 18; P. Kę-piński: „Trans” Manueli Gretkowskiej, czyli wszystkie świństwa tego świata. „News- week Polska” 2011, nr 18; P. Kowalska: Romans na ostro. „Sens” 2011, nr 8; K. Ma-słoń: Spowiedź dziewczęcia minionego wieku. „Uważam Rze” 2011, nr 17; A. Nęcka:
Gretkowska w „starym” stylu. „Nowe Książki” 2011, nr 8; D. Nowacki: Marysia
i bestia. „Gazeta Wyborcza” 2011, nr 113; J. Sobolewska: Szamanka orgazmu. „Poli-tyka” 2011, nr 22; L. Szaruga: Zaułek Leszka Szarugi [między innymi rec. Transu].
„Borussia” 2011, nr 49; M. Wapińska: Polskie tango w Paryżu. „Dziennik — Gazeta Prawna” 2011, nr 117 (dodatek „Kultura”); R.A. Ziemkiewicz: Herezje wyzwolonej cipci. „Rzeczpospolita. Plus -Minus” 2011, nr 164; R.A. Ziemkiewicz: Wąchanie wy-ziewów, czyli literatura III RP. „Uważam Rze” 2011, nr 15.
Agent. Warszawa, Świat Książki, 2012.
R e c e n z j e: K. Dunin: Manuela Gretkowska. „Agent”. „dwutygodnik.com” 2012, nr 6; W. Górska: Dwie ojczyzny, dwie miłości. „artPAPIER” 2012, nr 17; A. Sobańda:
„Agent” — podwójne życie poczciwego człowieka w powieści Gretkowskiej. „Dziennik
— Gazeta Prawna” z dn. 21.05.2012.
Inne opracowania
K. Batora: Gretkowska Manuela. W: Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku. Słownik biobibliograficzny. T. 1. Red. A. Szałagan. Warszawa 2011; G. Borkowska:
Cyganeria paryska. „Polityka” 1994, nr 8; G. Borkowska: Emigrantki (2). „Kresy” 1994, nr 1; K. Budrowska: Twórczość Manueli Gretkowskiej, czyli deszyfracja stereotypu kobiecej bierności seksualnej; Proza Gretkowskiej, czyli opresyjny charakter nowego wzoru; Gretkow-skiej pretendowanie do miana „pisarki”. W: Tejże: Kobieta i stereotypy. Obraz kobiety w pro-zie polskiej po roku 1989. Białystok 2000; L. Bugajski: Mężczyzna i nadkobieta. „News- week Polska” 2012, nr 17; L. Bugajski: Wśród czasopism. „Twórczość” 1995, nr 1;
J. Bukalczyk: Gretkowskiej sposób na czytelnika. „Portret” 1995, nr 1; S. Burkot: Manu-ela Gretkowska. W: Tegoż: Literatura polska w latach 1986—1995. Kraków 1996;
J. Chłosta -Zielonka: Feminizm jako maska. Kobiece kamuflaże w prozie lat dziewięćdziesią-tych. W: Literackie strategie lat dziewięćdziesiądziewięćdziesią-tych. Przełomy, kontynuacje, powroty. Red.
L. Hul, A. Staniszewski. Olsztyn 2002; J. Chłosta -Zielonka: Gry Manueli. O motywie kobiecości w prozie Manueli Gretkowskiej. „Media — Kultura — Komunikacja Społecz-na” 2007—2008, nr 3—4; U. Chowaniec: Tekst powieściowy jako zapis autentycznego przeżycia i czasu w utworach Izabeli Filipiak, Manueli Gretkowskiej oraz Olgi Tokarczuk.
W: Literatura polska 1990—2000. T. 2. Red. T. Cieślak i K. Pietrych. Kraków 2002;
M. Cieślik: Telenowele z turbodoładowaniem. „Rzeczpospolita. Plus -Minus” 2010, nr 135;
M. Cuber: Eros bez łuku. „Polityka” 2004, nr 46; M. Cyranowicz: Dlaczego von Kleist?
Motyw samobójstwa Heinricha von Kleista w twórczości Marcina Świetlickiego, Jacka Pod-siadły, Stefana Chwina i Manueli Gretkowskiej. W: Literatura polska 1990—2000. T. 2. Red.
T. Cieślak i K. Pietrych. Kraków 2002; P. Czapliński: Immoraliści. W: Tegoż: Ślady przełomu. O prozie polskiej 1976—1996. Kraków 1997; P. Czapliński: 5 próz na koniec pięciolecia. „Nowy Nurt” 1996, nr 13; P. Czapliński: Sztuka prozatorska Manueli Gret-kowskiej. „Kresy” 1997, nr 30; P. Czapliński, P. Śliwiński: Gorszycielka na rynku książki.
O Manueli Gretkowskiej. W: Tychże: Kontrapunkt. Rozmowy o książkach. Poznań 1999;
B. Darska: Ciężarne opowieści. „Zadra” 2006—2007, nr 4; B. Darska: Interwencja, pro-wokacja czy reakcja? Felietony prasowe Kingi Dunin, Manueli Gretkowskiej i Izabeli Filipiak w kontekście zasad komunikacji społecznej. W: Nowe zjawiska w języku, tekście i komuni-kacji. Red. A. Naruszewicz -Duchlińska, M. Rutkowski. Olsztyn 2006; K. Dunin:
Kogu-tek czy kurka?. „Ex Libris” 1995, nr 83; K.E. Filipowicz: Droga do śmierci Sandry K.
(Manuela Gretkowska). W: Człowiek w drodze. T. 1: Droga w świecie literackim. Red. L. Wi-śniewska. Bydgoszcz 2000; U. Glensk: Proza wyzwolonej generacji 1989—1999. Kraków 2002; H. Gosk: Formy wolności człowieka estetycznego. Od intelektualnego dandyzmu Be-renta do kampu Gretkowskiej. W: Modernistyczne źródła dwudziestowieczności. Red.
A.Z. Makowiecki, M. Dąbrowski. Warszawa 2003; A. Górski: Kobieta bez właściwości:
polityczna proteza na literacką niemoc. „Wprost” 2007, nr 8; R. Grupiński, I. Kiec: Piel-grzymem jest także… W: Tychże: Niebawem spadnie błoto, czyli kilka uwag o literaturze nieprzyjemnej. Poznań 1997; A. Horubała: Wiecznie młoda Manuela. W: Tegoż: „Żeby Polska była sexy” i inne szkice polemiczne. Warszawa 2011; I. Iwasiów: Kobieca proza na zmianę. „Zadra” 2005, nr 4; I. Iwasiów: Krytyka feministyczna a kobieca literatura; Rynek.
W: Tejże: Rewindykacje. Kobieta czytająca dzisiaj. Kraków 2002; S. Iwasiów: Manuela Gretkowska: „No i jestem w Europie!”. W: Tegoż: Reprezentacje Europy w prozie polskiej XXI wieku. Szczecin—Zielona Góra 2013; K. Kalbarczyk: „Sandra K.” Manueli Gretkow-skiej, czyli kobiecość uwikłana w popkulturę. W: Kulturowe terytoria literatury. Red. S. So-bieraj, D. Dobrowolska. Siedlce 2006; P. Kempny: Arlekinada i egzystencja — wokół prozy Manueli Gretkowskiej. „Czas Kultury” 1994, nr 5—6; J. Klejnocki, J. Sosnowski:
O Manueli -szamance. W: Tychże: Chwilowe zawieszenie broni. O twórczości tzw. pokolenia
„bruLionu” (1986—1996). Warszawa 1996; M. Kołodziejczyk: Wszystkie wcielenia Manu-eli. „Polityka” 2007, nr 10; K. Kowalska, M. Grabowski: Czytelnik w poszukiwaniu sek-su. „Polska. The Times” z 21.05.2010; M. Krassowski: Apokalipsa według Gretkowskiej.
„Wiadomości Kulturalne” 1995, nr 4; M. Krassowski: Gretkowska jako prowokacja. „Wia-domości Kulturalne” 1996, nr 26; K. Krowiranda: Wizerunek emigranta w prozie polskiej lat dziewięćdziesiątych XX wieku — Natasza Goerke, Manuela Gretkowska. W: Pisarz na emigracji. Mitologie, style, strategie przetrwania. Red. H. Gosk. Warszawa 2005; I. Kuź-mina: Ukrytą kamerą „Światowidza”… Odkrywanie Zachodu — odkrywanie siebie w twór-czości Manueli Gretkowskiej oraz sióstr Tatiany i Natalii Tołstoj. „Slavia Occidentalis” 2002, t. 59; M. Lachman: Gry z „tandetą” w prozie polskiej po 1989 roku. Kraków 2004; M. Łu-kaszewicz: Fenomen pani Manueli. „Literatura” 1996, nr 7—8; M. Maciejewski: Słowo i kicz w prozie Manueli Gretkowskiej. W: Logos i mythos w kulturze XX wieku. Red. S. Wy-słouch, B. Kaniewska, M. Brzóstowicz -Klajn. Poznań 2003; J. Markiewicz: Drabina do nieba. „FA -art” 1997, nr 1; M. Miszczak: Kicz i parodia w prozie Manueli Gretkowskiej.
„Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2001, z. 2; M. Miszczak: Ma-nueli Gretkowskiej zabawy (z) kiczem. „Teksty Drugie” 1998, nr 6; A. Mrozik: Akuszerki transformacji. Kobiety, literatura i władza w Polsce po 1989 roku. Warszawa 2012; M. Nar- butt: Manuela się wciela. „Rzeczpospolita” 2006, nr 299; A. Nasiłowska: Pożegnanie prowincjonalizmu. „Polityka” 1994, nr 48; A. Nęcka: „Artysta ma prawo przekraczać tabu w sobie”. Manuela Gretkowska. W: Tejże: Emigracje intymne. O współczesnych polskich narracjach autobiograficznych. Katowice 2013; A. Nęcka: Pol(s)ka jest kobietą. O tryptyku dziennikowym Manueli Gretkowskiej. W: Tejże: Starsze, nowsze, najnowsze. Szkice o prozie polskiej XX i XXI wieku. Katowice 2010; A. Nęcka: Popfeminizm: Gretkowska, Plebanek, Samson. W: Mody w kulturze popularnej. Red. S. Buryła, L. Gąsowska, D. Ossowska.
Kraków 2011; D. Nowacki: Jak być kochaną. „Nowy Nurt” 1995, nr 23; D. Nowacki:
Manuela mieszczańska. „TIN” z 19.06.2001; D. Nowacki: Odwrót. W: Tegoż: Zawód: czy-telnik. Notatki o prozie polskiej lat 90. Kraków 1999; I. Nyc: Znośna lekkość bytu. „Wprost”
2011, nr 20; D. Pasich: Gretkowska koszmarem pokolenia. „Wiadomości Kulturalne” 1995,
nr 9; M. Płachecki: Dekada szczura. „Polityka” 1996, nr 28; E. Połczyńska: Czytelnik wobec „śmietnika” intelektualnego Manueli Gretkowskiej; Manuela Gretkowska — wtajemni-czona Papieżyca; Gdy wyzwanie zmienia się w prowokację, czyli o wyzwaniu w narracji Manueli Gretkowskiej. W: Tejże: Topos labiryntu w dwudziestowiecznych narracjach seryj-nych. Toruń 2008; R. Praszyński: Tylko dla mężczyzn. „Nowy Nurt” 1994, nr 16; H. Pu-łaczewska: Postmodernizm i polskość w powieściach Manueli Gretkowskiej. „Teksty Drugie”
1998, nr 6; M. Rabizo -Birek: Moje przypadki z Manuelą Gretkowską. „Nowy Nurt” 1995, nr 16; M. Raukuć: Opowiadanie opowieści. Problem fabuły i konstrukcji literackiej w utwo-rach Manueli Gretkowskiej. W: Światy nowej prozy. Red. S. Jaworski. Kraków 2001; J. Re-waj: Manuela, Izabela, Natasza, czyli „baby runęły do literatury”. „Pogranicza” 1997, nr 2;
J. Słaby: Stereotypy macierzyństwa w prozie Anny Nasiłowskiej i Manueli Gretkowskiej.
„Teksty Drugie” 2008, nr 1—2; Ż. Słaby: „Macierzyństwo jest normalne”. Stereotypy do-tyczące roli matki na przykładzie utworów Anny Nasiłowskiej i Manueli Gretkowskiej.
W: Gender w weekend. Red. A. Zawiszewska, współpraca: J. Mielczarek, A. Gieczys.
Warszawa 2006; K. Szczuka: Rewolucja jest kobietą. „Polityka” 2008, nr 50; E. Szybowicz:
Miłość razy cztery. „dwutygodnik.com” 2012, nr 85; M. Urbanowski: Metafizyczna ma-nia. W: Tegoż: Dezerterzy i żołnierze. Szkice o literaturze polskiej 1991—2006. Kraków 2007; K. Varga: Wujkowie Rimbauda. „Książki. Gazeta” 1994, nr 5; K. Varga: Casus Gretkowska, czyli wyjście z getta. „Nowy Nurt” 1995, nr 16; O. Weretiuk: Wchodzimy, wracamy czy wyrzekamy się Zachodu? (Kundera, Gretkowska, Dibrowa). „Akcent” 2003, nr 4; M. Woźniakiewicz -Dziadosz: Literacki „gargamel” Manueli Gretkowskiej. „Język Polski w Szkole Średniej” 2000—2001, nr 1; H. Zaworska: Olga i Manuela. „Wprost”
1999, nr 8; A. Zieniewicz: Babski przełom. „Wiadomości Kulturalne” 1995, nr 29; A. Zie-niewicz: Postmodernizm jako socrealizm, czyli Manuela Gretkowska na tle epoki. „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1996, r. 30 (1995); B. Zwolińska:
Proza kobieca po 1989 roku wobec mitu matki -Polki. W: Polska proza i poezja po 1989 roku wobec tradycji. Red. A. Główczewski, M. Wróblewski. Toruń 2007; Żeńska, męska, nija-ka. Fragmenty burzliwej dyskusji (Kinga Dunin, Jerzy Sosnowski, Aneta -Boratyńska, Anna Nasiłowska). „Ex Libris” 1995, nr 85.