Prywatyzacja likwidacyjna

Prywatyzacja likwidacyjna, choć stanowi dom inującą form ę prywatyzacji w polskiej gospodarce, jest niewątpliwie ścieżką mniej spektakularną, niż budząca często wiele społecznych emocji droga kapitałow a. Co ważne, przedsiębiorstw a pryw atyzow ane przy w ykorzystaniu m etod tej właśnie ścieżki m ogą również stać się podm iotam i rynku kapitałowego. Nic nie stoi na przeszkodzie, by akcje czy też obligacje spółki, która pow stała w drodze prywatyzacji bezpośredniej, znalazły się w publicznym bądź też prywatnym obrocie.

Prywatyzacja realizowana w drodze bezpośredniej dotyczy przede wszys­ tkim przedsiębiorstw małych i średnich, znajdujących się zarów no w złej, jak i w dobrej kondycji finansowej. W odróżnieniu od prywatyzacji kapitałowej (realizowanej tylko na podstawie ustawy o p.p.p. oraz kodeksu handlowego), prywatyzacja na drodze likwidacyjnej op arta jest na trzech aktach prawnych:

1) rozporządzeniu Prezydenta RP z 24 października 1934 r. o upadłości przedsiębiorstw;

2) ustawie o przedsiębiorstwach państwowych z 25 września 1981 r.; 3) ustawie o prywatyzacji przedsiębiorstw państw ow ych z 13 lipca 1990 r., zastąpionej 8 kwietnia 1997 r. ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Przesłanki prywatyzacji dokonywanej na podstawie dwóch pierwszych aktów prawnych zostały omówione już wcześniej. M ożna jedynie przypo­ mnieć, że istnieją tendencje, by postępowanie upadłościowe zamienić na likwidacyjne, jako że upraszcza to całą procedurę. N atom iast likwidacja w trybie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych dotyczy zadysponow a­ nia mieniem przedsiębiorstwa i polega na całkowitym zakończeniu jego działalności gospodarczej zarówno w sensie podm iotowym , jak i przed­ miotowym. Prywatyzacja dokonyw ana na podstawie tych dwóch aktów prawnych przeprow adzana jest w przedsiębiorstwach o złej kondycji eko­ nomicznej.

25 Patrz: cykl a rty k u łó w pt. Droga kapitałow a J M . D ąb ro w sk ieg o we w k ład ce R aporty

Do kwietnia 1997 r. dla przedsiębiorstw, które były zbyt małe, aby je sprywatyzować drogą kapitałow ą, a osiągały dobre wyniki ekonom i­ czne, przewidziano postępowanie likwidacyjne w trybie art. 37 ustawy o p.p.p. Likw idacja przep ro w ad zana była przez o rg an założycielski w drodze:

1) sprzedaży przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części m ienia przed­ siębiorstwa26,

2) wniesienia przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części m ienia do spółki,

3) oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części m ienia przedsiębiorstwa.

Należy zauważyć, iż między likwidacją przeprow adzaną w trybie ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych a likwidacją z ustawy o przed­ siębiorstwach państwowych zachodziła istotna różnica. W pierwszym przy­ padku kończyła się działalność przedsiębiorstwa w sensie podm iotowym (jako osoby prawnej), lecz trwała w sensie przedm iotowym (jako zor­ ganizowanej m asy m ajątkow ej). W drugim przypadku przedsiębiorstw o kończyło swą działalność zarówno w sensie podm iotowym , jak i przed­ m iotowym. Inaczej wyglądała również procedura postępow ania likwidacyj­ nego. Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych wym agała, aby przedsię­ biorstwo zostało najpierw postaw ione w stan likwidacji, a następnie dys­ ponow ano jego mieniem. Odmiennie w przypadku ustawy o p.p.p. - tu istniała możliwość wcześniejszego zawarcia umowy wstępnej lub przedw stęp­ nej dotyczącej losów przedsiębiorstwa, a następnie postaw ienia go w stan likwidacji.

Likwidacja z art. 37 ustawy o p.p.p., realizowana m etodą oddania m ienia przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania, m ogła nastąpić jedynie na rzecz spółki utworzonej przez pracowników likwidowanego przedsiębiorstwa (dopuszczalnie inne osoby fizyczne) pod warunkiem , że wysokość kapitału zakładow ego lub akcyjnego nie była niższa niż 20% łącznej wartości funduszu założycielskiego i funduszu likwidowanego przedsiębiorstwa. Wymogi te miały z jednej strony zapobiec reetatyzacji przedsiębiorstw, z drugiej zaś chronić skarb państw a przed konsekwencjami ewentualnego bankructw a spółki. Należy tu dodać, iż spółka m ająca użytkować mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa nie powstawała w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa w tę spółkę, lecz stanowiła nowy, odrębny podm iot gospodarczy zakładany przez osoby, które inwestują środki finansowe w przedsiębiorstwo w celu

26 S p rz e d aż ta p o w in n a zaw sze m ieć c h a ra k te r p u b lic z n y o r a z n a s tę p o w a ć w try b ie p rz e ta rg u o tw a rte g o , p u b lic z n ie ogło szo n ej o fe rty lu b ro k o w a ń p o d ję ty c h n a p o d s ta w ie p u b liczn eg o zaproszenia.

otrzym ania zysków od zainwestowanych kapitałów 27. O ddanie m ienia do odpłatnego korzystania mogło następować na podstawie różnych umów:

1) dzierżawy lub najmu z opcją sprzedaży, 2) dzierżawy lub najmu bez opcji sprzedaży, 3) leasingu.

W przypadku pow stania po likwidacji przedsiębiorstwa zwykłej spółki lub jednoosobow ej spółki skarbu państwa, dalsze postępow anie wytyczały p ostan ow ien ia kodeksu handlow ego o raz rozdziałów 2 i 3 ustaw y 0 p.p.p.

Analiza wniosków prywatyzacyjnych wpływających w latach 1990 1996 do M PW wskazuje, iż właśnie droga prywatyzacji likwidacyjnej cieszyła się największym powodzeniem wśród przekształcanych przedsiębiorstw. Powodów tego stanu rzeczy doszukiwano się w fakcie, że „w sytuacji rozkładu władzy w przedsiębiorstw ach państw owych i silnej pozycji rad pracow niczych 1 związków zawodowych siłą rzeczy m uszą powstawać projekty spółek pracowniczych. Z drugiej strony aktywność przedsiębiorstw jest dowodem żywotności tychże przedsiębiorstw i świadczy o aktywności zatrudnionych w nich pracow ników ” 28.

D ane dotyczące efektów prywatyzacji likwidacyjnej w badanym okresie 1990-1996 zostały zamieszczone w tabeli 2.2. O dnoszą się one zarów no do pryw atyzacji likwidacyjnej realizowanej z art. 37 ustawy o p .p.p ., jak i prywatyzacji likwidacyjnej opierającej się na postanow ieniach art. 19 ustawy o p.p. Pierwszy wniosek nasuwa się sam - pod względem iloś­ ciowym prywatyzacja bezpośrednia zdecydowanie wyprzedzała kapitałow ą. W okresie 1990-1996 na drodze likwidacyjnej zostało sprywatyzowanych 1807 przedsiębiorstw (w porów naniu ze 184 przedsiębiorstwam i spryw aty­ zowanymi na drodze kapitałowej, które stanow ią ok. 10% tej wielkości). D om inow ała likwidacja realizowana z art. 37 ustawy o p.p.p. - 1243 przedsiębiorstwa, natom iast prywatyzacji z powodu złego stanu ekonom icz­ nego (art. 19 ustawy o p.p.) poddano jedynie 564 przedsiębiorstwa. Uderza również całkiem różna efektywność prowadzonych postępow ań likwidacyj­ nych. Na 1318 przedsiębiorstw objętych przekształceniami z art. 37 ustawy o p.p.p. postępowanie prywatyzacyjne zakończono w 1243 (stanowi to 94% ). N atom iast w przypadku likwidacji z przyczyn ekonom icznych, na 1405 złożonych wniosków postępow anie zakończono w przypadku 564 przedsiębiorstw (40%).

11 „P ry w a ty za cja ” 1991, n r 3, s. 1.

W yszczególnienie 1990-1991 1992 1993 1994 1995 1996 R azem w poszczególnych latach

Przedsiębiorstwa w trakcie przekształceń z art. 37 ustawy o p.p.p. 449 270 198 125 107 169 1 318 Przedsiębiorstwa przekształcone z art. 37 ustaw y o p.p.p. 182 293 232 238 109 189 1 243 ---• Przedsiębiorstwa w trakcie przekształceń

z art. 19 ustaw y o p.p. 540 317 225 163 113 47 1 405 Przedsiębiorstwa przekształcone z art. 19 ustaw y o p.p. 19 67 100 117 93 168 5 Ы narastająco Przedsiębiorstwa w trakcie przekształceń

z art. 37 ustaw y o p.p.p.

449 719 917 1 042 1 149 1 318 —

Przedsiębiorstwa przekształcone z art. 37 ustaw y o p .p .p .

182 475 707 945 1 054 1 243 —

Stosunek przedsiębiorstw przekształconych d o przedsiębiorstw przekształcanych z art. 37 ustawy o p .p .p . (% )

41 66 77 91 92 94

Przedsiębiorstwa w trakcie przekształceń z art. 19 ustaw y o p.p .

540 857 1 082 1 245 1 358 1 405

-Przedsiębiorstwa przekształcone z art. 19 ustaw y o p.p .

19 86 186 303 396 564

-Stosunek przedsiębiorstw przekształconych d o przedsiębiorstw przekształcanych z art. 19 ustawy o p.p . (% )

4 10 17 24 29 40

T A B E L A 2.3. Efekty pryw atyzacji bezpośredniej realizow anej n a podstaw ie ustaw y o pryw atyzacji p rzed sięb io rstw p ań stw ow ych, w edług m eto d , w okresie 1990-1995

W yszczególnienie ^{P ro jek ty} złożone* Pro jek ty zaak cep to w an e O d m o w y M P W ** P.p. w ykreślone z rejestru*** S p rzed aż, a rt. 37 p k t 1.1 70 62 1 48 „S zy b k a sp rzed aż” , a rt. 37, p k t 1.1 254 156 2 131 W niesienie d o spółki, a rt. 37, p k t 1.2 81 65 4 52 O d d a n ie m ienia d o o d p łatn e g o k o ­ rzy stan ia, art. 37 p k t 1.3

912 837 33 775

D y spozycja zorganizow anym i częściam i, a rt. 37

72 66 4 52

O gółem 1 389 1 186 44 1 058

* K w alifikacja w edług d a t n a pism ach o rg a n ó w założycielskich d o M P W .

** M ożliw ość zm iany decyzji pod w aru n k iem p o p raw ien ia lu b u zu p ełn ien ia p ro jek tu . *** D a n e niepełne ze w zględu n a opó źn ien ia p rzek azy w an ia in fo rm acji z sąd ó w d o o rg a n ó w założycielskich, a n astęp n ie d o M P W .

Ź ró d ło : S p raw o zd an ie z realizacji K ierunków p ryw a tyza cji m a ją tku państw ow ego tv 1995

roku, stan o w iący ch załącznik n r 12 d o ustaw y budżetow ej z 30 g ru d n ia 1994 r., W arszaw a,

czerw iec 1996, s. 62.

Tabela 2.3 uszczegóławia efekty prywatyzacji bezpośredniej realizowanej na podstawie art. 37 ustawy o p.p.p. (ta opcja charakteryzuje się wieloma wariantami postępowania). Zawarte w niej dane pochodzą z okresu 1990-1995, gdyż wielkości z roku 1996 były jeszcze niedostępne w m omencie zam ykania pracy. Przedstawione dane charakteryzują jednak pewną tendencję, która zarysowała się w okresie 1990-1995 i nie m a przesłanek, by twierdzić, że uległa ona diam etralnej zmianie w roku 1996. Jak widać, największą popularnością cieszył się leasing pracowniczy (oddanie m ienia do odpłatnego korzystania). Tę drogę wybrało 775 przedsiębiorstw, na 1058 wykreślonych z rejestru (ok. 73% )29. Dlaczego droga leasingu jest tak popularna wśród przedsiębiorstw (a ściślej rzecz ujmując - pracowników tych przedsiębiorstw)? Nabywając przedsiębiorstwo w drodze leasingu, pracownicy nie wydają pieniędzy z własnych kieszeni - raty kapitałowe płacone są z bieżących zysków firmy, a opłaty dodatkow e wliczane są w koszty. W ycena spółki nie jest dokonyw ana przez rynek, stąd często cena, k tórą m ają zapłacić za nią pracownicy, jest niższa od ceny rynkowej. Obecnie pojawiły się już

29 N ależy zauw ażyć, iż n ie k tó re d an e zaw a rte w tabeli 2.2 i tabeli 2.3 ró ż n ią się m iędzy sobą. W y n ik a to zapew ne z odm iennej m etodologii zliczania d a n y ch , p rzyjętej przez różne instytucje (G U S i M S P). Je d n ak wydaje się, że ró żn ica ta nie jes t ta k z n aczn a, by w pływ ała n a o gólny o b ra z w ystępującej tendencji.

przypadki spółek, które zostały sprywatyzowane w drodze leasingu, natom iast pracownicy w momencie przejęcia ich na własność bynajmniej nie poczuli się właścicielami, tylko odsprzedali swoje udziały inwestorom zewnętrznym, oczywiście za cenę rynkową. „M ożna więc powiedzieć, że leasing pracowniczy jest prywatyzacją za państwowe pieniądze” 30.

W ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 30 sierpnia 1996 r. przepisy określające postępow anie w przypadku prywatyzacji realizowanej drogą bezpośrednią są zaw arte w dziale V i wy­ kazują podobieństwo do już omawianych.