Znaczenie inwestorów indywidualnych

G ru p a inwestorów indywidualnych składa się z osób fizycznych oraz prawnych, które nie korzystają z pośrednictwa wyspecjalizowanych instytucji finansowych i dokonują samodzielnie inwestycji na rynku kapitałowym. Inwestorami indywidualnymi są obywatele przeznaczający część zgromadzonych oszczędności na takie inwestycje oraz firmy, które lokują na rynku kap itało­ wym część swoich zysków.

Jak wspom niano już w tym rozdziale, skłonność inwestorów indyw idual­ nych do samodzielnego inwestowania pieniędzy na rynku kapitałowym zależy od bardzo wielu czynników, wśród których m ożna wyróżnić czynniki o charakterze ekonomicznym i pozaekonom icznym .

W śród czynników o charakterze ekonomicznym m ożna wymienić: - realną wysokość dochodów;

- skłonność do oszczędzania, która nie tylko odzwierciedla stosunek danej osoby do konsumpcji, ale także stosunek rozporządzalnych dochodów do kosztów utrzym ania oraz poziom dochodowości z poczynionych lokat;

- opłacalność inwestowania na rynku kapitałow ym w porów naniu z al­ ternatyw nym i możliwościami lokow ania oszczędności (lokaty bankow e, lokaty walutowe, nieruchomości, kruszce, dzieła sztuki itp.);

- system podatkow y, preferujący lub nie inwestowanie na rynku k a­ pitałowym;

- ogólną sytuację ekonomiczną w kraju.

Nie mniej istotne są czynniki o charakterze pozaekonom icznym , ja k np.: - postaw a inwestora wobec ryzyka (niechętnie podejm uje ryzyko, chętnie lub m a stosunek obojętny);

- preferencje konsumpcyjne;

- dostępność informacji na tem at rynku kapitałowego;

- panująca opinia na temat rynku kapitałowego (pewność, bezpieczeństwo, stabilność rynku);

- sytuacja polityczna w kraju;

- tradycje związane z inwestowaniem środków finansowych.

Panuje powszechne przekonanie, że kluczem do sukcesu gospodarczego rozwijającego się kraju jest wysoka stopa oszczędności, preferow ana przez większość jego obywateli. K raj taki może finansować swój rozwój z oszczęd­

ności wewnętrznych - przykładem służą kraje azjatyckie, gdzie oszczędności w roku 1994 wyniosły łącznic 27,7% PKB, natom iast inwestycje - 30,1% PKB (w Ameryce Łacińskiej odpowiednio - 18,6% i 22,3% ; w krajach Europy Wschodniej - 15,6% i 20,5 % )18. W Polsce stopa oszczędności utrzymuje się od kilku lat na poziomie występującym w krajach wysoko rozwiniętych - 14-16% .

N a jakie zyski m ogą liczyć oszczędzający i inwestujący Polacy?

W tabeli 3.5 przedstawiona została opłacalność różnych lokat poczynionych przez inwestorów na rynku finansowym w roku 1996 (dla porów nania zaprezentowano również dane za rok 1995).

A naliza danych zaw artych w tabeli 3.5 przynosi ciekawe wnioski. W roku 1995 praktycznie najwyższe zrównoważone zyski przynosiły inwes­ tycje czynione za pośrednictwem banków (w cyklu rocznym stopa zwrotu z akcji była wyższa, ale po pierwsze: przedstaw iona w tabeli dochodowość akcji pokazuje dochodowość portfela składającego się z akcji kilku losowo wybranych spółek, po drugie: lokaty w akcje czynione w krótszych okresach przynosiły straty). W roku 1996 sytuacja uległa zmianie. D ochodow ość inwestycji w akcje i jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych wy­ przedziła (licząc okres 12 miesięcy) zyskowność lokat bankowych. W idać wyraźne w ahania owej dochodowości na przestrzeni roku, gdy tymczasem lokaty bankowe dawały cały czas zyski. W tej sytuacji tru dn o się dziwić, iż większość inwestorów indywidualnych preferow ała i nadal preferuje lokowanie środków finansowych w bankach, gwarantujących im uzyskanie pewnego dochodu, niż inwestowanie na rynku kapitałow ym , które jest dużo bardziej ryzykowne. Znaczna część obywateli w ogóle nie przejawia potrze­ by zwiększania poziom u oszczędności, przeznaczając posiadane pieniądze na bieżące potrzeby konsumpcyjne. Coraz częściej m ożna spotkać opinie, iż prawdziwym przewrotem, który z jednej strony zrewolucjonizuje społeczny stosunek do oszczędzania, z drugiej zaś wpłynie na rozwój rynku kap itało­ wego, stanie się reform a ubezpieczeń społecznych i pojawienie się w jej efekcie kapitałowych funduszy emerytalnych. Obecnie bardzo niewiele osób podejmuje jakiekolwiek działania, służące zabezpieczeniu m aterialnego bytu na starość. D ane skłaniają do refleksji. Około 16% gospodarstw domowych lokuje oszczędności na kontach bankowych, 2% - w papierach w artoś­ ciowych, 7% - inwestuje w dobra m aterialne, natom iast 56% nie robi zupełnie nic19! Pojawienie się nowych możliwości zabezpieczenia dochodów na ,jesień życia” może więc spowodować ważną zmianę na polskim rynku kapitałowym.

18 I. R yniew icz, N a k ró tk ą m etę, „ G a z e ta B a n k o w a ” 1995, n r 53, s. 10. 19 Tam że.

W yszczególnienie 1996 1995

In stru m e n t/s to p a zw ro tu 12 m -cy 6 m -cy 3 m -ce 1 m -c 12 m -cy 6 m -cy 3 m -ce 1 m -c

inflacja 18,69 6,45 4,05 1,30 22,56 7,80 5,19 2,00 złotów ki 21,43 9,71 4,34 1,38 29,18 12,01 5,31 1,50 1 U S D 25,58 6,36 1,51 -0 ,8 9 4,90 7,23 1,81 -2 ,1 2 D E M 16,53 3,62 -0 ,7 6 -2 ,6 3 15,83 3,28 0,64 -2 ,4 2 b o n y skarbow e 24,68 10,54 4,64 - 26,35 12,99 6,06 obligacje jed n o ro c z n e 20,06 8,57 4,39 1,86 20,19 4,97 3,68 -0 ,3 5 obligacje trzyletnie 22,20 7,23 2,21 0,38 29,03 11,19 3,15 -0 ,9 8 P ioneer P P F P 42,97 3,87 -0 ,3 3 -0 ,6 7 10,56 -1 ,0 5 -5,51 -4 ,9 9 P io n eer F P P W 17,05 6,27 1,90 -0,81 - 9,15 3,22 -0 ,4 4 P ioneer F P A I - 3,35 -2 ,1 5 0,72 - - -K o ro n a 51,02 8,39 -2 ,6 3 -2 ,2 1 - - -5 ,8 0 -6,21 A kcje 181,14 7,09 -4 ,3 5 -1 ,6 6 31,70 -1 4 ,0 7 -1 5 ,6 3 -5,01 W IG (zm iana) 75,89 -2 ,6 7 -9 ,5 0 -3 ,2 4 1,51 -1 2 ,8 2 -13,41 -3 ,5 4

U w aga: P rzy zak u p ie akcji i obligacji u w zg lęd n io n o p ro w izję m ak le rs k ą w edług staw ek D M P e n e tra to r SA ; p o z y cja „ ak c je ” o zn acza portfel akcji złożony z losow o w y b ran y ch w a lo ró w p ięciu spółek (tzw . „p o rtfel m a łp y ” ), np. w ro k u 1995 były to a k cje spółek: B R E , E lek trim , K ro s n o , R a fa k o , R olim pex.

Przykładowo, przeprowadzenie reformy ubezpieczeń społecznych w Chile spowodow ało wzrost wskaźnika oszczędzania z 10-12% PKB do 26% , ponadto z oszczędności gromadzonych w funduszach emerytalnych finan­ sowane jest aź 90% chilijskich inwestycji20.

Pewne wydaje się tylko jedno - to dochody osób fizycznych (w małej części prawnych, które zwykle je rcinwestują) tworzą pierwotne źródło możliwych do zagospodarow ania nadwyżek finansowych. Wszelkie pośred­ niczące w ich przepływie instytucje finansowe są jedynie ogniwami łączącymi posiadaczy kapitału i podm ioty, które go wykorzystują. Rynek kapitałow y może się zatem rozwijać pod warunkiem istnienia odpowiedniego poziomu oszczędności w gospodarce, które zostaną na nim ulokow ane, np. za pom ocą wyspecjalizowanych instytucji pośredniczących.

W chwili obecnej Polska znajduje się w okresie transformacji gospodarczej. T rudno wymagać, by kilka lat funkcjonowania gospodarki rynkowej ukształ­ towało ostateczny model zachowań inwestorów indywidualnych. Należy mieć na względzie, iż działają oni w określonym otoczeniu ekonom iczno- -politycznym, które także nie jest jeszcze stabilne. Czy przemiany własnościowe przebiegające w polskiej gospodarce oddziałują na grupę inwestorów in­ dywidualnych?

W przypadku osób prawnych, dokonujących samodzielnych inwestycji na rynku kapitałowym, odpowiedź wydaje się prosta. Przekształcenia włas­ nościowe „tw orzą” zarów no inwestorów, którzy jak o pryw atne, niezależne przedsiębiorstwa m ają pełną swobodę dysponowania wypracowanymi zyskami - m ogą je inwestować za pośrednictwem rynku kapitałow ego (choć nie jest to typow a działalność przedsiębiorstw produkcyjnych, które zwykle zyski reinwestują), jak i podm ioty będące biorcami kapitałów - funkcjonowanie na rynku kapitałowym wymaga wypełnienia przez firmę wielu wymogów ekonomicznych i formalnych, niemożliwych do spełnienia w systemie gos­ podarki rozdzielczo-nakazowej.

W przypadku osób fizycznych odpowiedź na wyżej postaw ione pytanie nie jest już tak jednoznaczna. O soba fizyczna jako podm iot nie może podlegać przekształceniom własnościowym, nic jest bowiem niczyją własnością. Należałoby więc raczej szukać związków między przekształceniami własnoś­ ciowymi realizowanym i w gospodarce a zachow aniam i i preferencjam i inwestycyjnymi tej grupy inwestorów indywidualnych.

Jak już wcześniej wskazywano, prywatyzaq'a przedsiębiorstw państwowych m a doprowadzić do realizacji określonych celów, m.in. zwiększyć efektywność ich działania. Inwestor indywidualny - osoba fizyczna, jest często pracow ­ nikiem prywatyzowanej spółki, stąd wzrost efektywności jej gospodarow ania może dla niego oznaczać popraw ę własnej sytuacji m aterialnej - wzrost

realnych dochodów. Jedną z możliwości ulokow ania powstałych nadwyżek finansowych jest dokonanie inwestycji na rynku kapitałow ym . W gospodarce okresu transform acji obywatele wciąż m ają bardzo ograniczoną znajom ość zasad inwestowania na tym rynku, dlatego należy położyć niezmiernie duży nacisk na prowadzenie szerokich działań edukacyjnych, nic zaś reklamowych, które wypaczają właściwe rozumienie procesów zachodzących na rynku kapitałow ym 21. Jeśli potencjalny inwestor, dokonawszy świadomego wyboru, zainwestuje oszczędności na rynku kapitałowym i zrealizuje spodziewane zyski, m ożna zakładać, że będzie to czynił nadal.

Opisany schemat postępow ania jest wariantem optymistycznym. Rze­ czywistość niestety od niego odbiega. Dostępne dane wskazują, że Polacy wciąż nie przejawiają dużego zainteresowania inwestowaniem w papiery w artościow e. Przeciętna polska ro d zin a deponuje oszczędności przede wszystkim na rachunkach bankowych (ok. 80% gospodarstw dom owych), lokat w obligacje dokonuje się w 4 -7 % dom ów, w jednostki funduszy powierniczych inwestuje ok. 1% gospodarstw, w akcje i udziały - ok. 4 % 22. Trudno się dziwić takiej sytuacji, skoro, ja k podaje Dem oskop, ponad połowa respondentów nie potrafi ocenić opłacalności inwestowania w papiery wartościowe23.

Inwestowanie na rynku papierów wartościowych wymaga wiedzy, czasu i pieniędzy. M ożna zaryzykować twierdzenie, że inwestor indywidualny rzadko dysponuje tymi wszystkimi atutam i. W łaśnie dlatego pow stały instytucje, które za odpowiednim wynagrodzeniem pośredniczą w dokonywaniu inwestycji, wyręczając tym samym drobnych inwestorów i zmniejszając ponoszone przez nich ryzyko.