przed-stawienie stanu małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), ograniczając się do terenu województwa warmińsko-mazurskiego.
W przygotowaniu rozważań wykorzystano materiały zawarte w strategicznych dokumentach województwa warmińsko-mazurskiego, Banku Danych Lokalnych i in-nych źródłach informacji statystycznej. Posłużono się także badaniami ankietowany-mi skierowanyankietowany-mi do przedsiębiorców m.in. z terenu Warankietowany-mii i Mazur, którzy zostali ob-jęci małym ruchem granicznym1.
Przedsiębiorczość i metody jej wsparcia jako zadanie
samorządu lokalnego
Studia literatury dotyczącej istoty przedsiębiorczości eksponują wielorakie koncepcje badań. Należą do nich między innymi powstałe na nurcie ekonomii, psychologiczne czy o charakterze kulturowym. Kategoria przedsiębiorczości funkcjonuje także w różnych wymiarach: w pierwszym – przedsiębiorczość traktowana jest jako cecha ludzka,
w dru-1 Zaprojektowano i zrealizowano badania ankietowe wśród przedsiębiorców Warmii i Mazur, opierając się na projekcie „Mały Ruch Graniczny z Obwodem Kaliningradzkim FR – teoria i praktyka” na zlecenie MSZ RP przy współudziale Stowarzyszenia Gmin RP Euroregionu Bałtyk: Zabielska, Zielińska-Szczepkowska 2013.
159 gim – jako szczególny typ zachowania i aktywności, a w trzecim – jako zjawisko
spo-łeczno-gospodarcze2. Dodatkowo prezentowane przez wielu autorów modele przed-siębiorczości wskazują, że wśród wielu różnorodnych podejść szczególnie obiecujące wydają się te, które mają charakter wielowymiarowy i dynamiczny [Huczek 2009, ss. 88– 98]. Wtedy przedsiębiorczość jest traktowana jako zjawisko złożone, uwarunkowane konfiguracją różnych czynników. Rozważania na ten temat obejmują więc rozumienie zarówno fenomenu przedsiębiorczości, jak i roli przedsiębiorcy. Pojęcia te są bowiem organicznie ze sobą związane, ponieważ nie ma przedsiębiorczości bez przedsiębiorcy i odwrotnie. Podkreśla się w nich głównie, że przedsiębiorczość to „uwarunkowany spo-łecznie proces tworzenia szans na kreowanie bogactwa oraz ich twórcze wykorzystanie poprzez użytkowanie zasobów […] i kapitałów w sposób innowacyjny” [Klasik 2006, s. 279]. Z kolei zdaniem J. Schumpetera [1995, s. 162] przedsiębiorczość to wariant dzia-łalności, który reformuje lub wprowadza nowe kombinacje czynników produkcji oraz wykorzystuje nowe metody, przy czym zdobywa rynki zbytu i źródła zaopatrzenia. Nie-zbędne są do tego systemy wartości i przekonań, tradycje, a przede wszystkim zaufanie oraz odpowiedni klimat społeczny [Kraśnicka 2002, s. 115].
Podążając za różnymi poglądami na ten temat, można przyjąć za Hisrichem i Pe-tersem [1992], że przedsiębiorczość to proces kreowania odmienności, głównie ze względu na jego wartość. To pewien nurt, któremu towarzyszy społeczne, psychiczne i finansowe ryzyko z jednej strony oraz osobista satysfakcja i nagroda finansowa – z drugiej strony.
Kontynuując zatem postrzeganie istoty przedsiębiorczości, można sklasyfikować wyżej wymienione w płaszczyznach takich jak [Dropek 2014, ss. 39–40; Westlund 2011, ss. 2–3]:
• polityczna – postrzega przedsiębiorczość w aspekcie wykorzystania jej przez przedsiębiorcę w relacjach z otoczeniem zewnętrznym,
• ekonomiczna – analizuje za pomocą wskaźnika przedsiębiorczości,
• innowacyjna – ocenia poprzez wykorzystanie możliwości wynikających z po-tencjału komercjalizacji wynalazków (jej miarą jest liczba patentów),
• społeczna – traktuje jako działalność osób tworzących wartość społeczną, • cywilna – odnosi przedsiębiorczość do społeczeństwa obywatelskiego, • akademicka – to prowadzenie działalności gospodarczej na zasadzie spin-off.
2 Ponadto na kategorię przedsiębiorczości można także spojrzeć z punktu widzenia ścisłego związku pomiędzy pojmowaniem tej kategorii jako cechy i jako funkcji. Szerzej na ten temat w: Bojewska 2002, ss. 107–142].
160
Podkreślenia wymaga fakt, że współcześnie analizuje się przedsiębiorczość w kontekście sektora publicznego. W odniesieniu do władz lokalnych oznacza odpo-wiednią politykę lokalną, otwartość na innowacje czy partnerstwo, a także inicjaty-wy, które usprawnią standardy społeczne. Władze lokalne, realizując swoje zadania, wspierają działalność gospodarczą. Jej rozwój odbywa się wówczas za pomocą do-stępnych instrumentów i uwzględnia zarówno czynniki lokalne – charakterystyczne dla danej gminy – jak i te o charakterze zewnętrznym. W tym kontekście ważne stają się możliwości infrastrukturalne, prawno-administracyjne, finansowe i o charakterze miękkiego wsparcia.
I tak, odnosząc się do kwestii stymulowania przedsiębiorczości przez samorząd lokalny i składowe wpływające na podjęcie działań, wyróżnić należy [Krajewski, Śliwa 2004, s. 49; Langer 2001; Matuszko 1998, s. 12; Okrasiński 2007; Słonimska 2007, s. 45]: • stosunek władz do kreowania przedsiębiorczości, tj. stosowanie preferencyj-nych stawek podatkowych i opłat, ułatwienia w dostępie do terenów inwe-stycyjnych i w uzgodnieniach dotyczących powoływania biur obsługi klienta czy udostępnianie baz danych tworzonych przez gminy;
• tworzenie strategii, planów i programów zadań publicznych o charakterze przestrzennym, finansowym i gospodarczym,
• realizację przedsięwzięć i innowacji gospodarczych korzystnych z perspekty-wy harmonizacji rozwoju,
• zasoby gminy: bogactwa naturalne, zasoby leśne, walory turystyczne, zbior-niki wodne i kapitał ludzki oraz lokalizację gminy;
• jakość i koszty środków produkcji obejmujące istnienie przemysłów związa-nych z działalnością inwestora (z zaznaczeniem jakości jego obsługi);
• infrastrukturę gminy, tj. drogi, połączenia komunikacyjne, uzbrojenie terenu, bazę turystyczno-wypoczynkową czy odległość od rynków zbytu;
• wsparcie miękkie: szkolnictwo zawodowe, ośrodki szkoleniowe i doradcze, infrastrukturę informacyjną oraz działalność promocyjną3 czy posiadanie wi-tryny internetowej;
• pobudzanie kooperacji przedsiębiorców, instytucji otoczenia biznesu, orga-nizacji itp.
Należy przy tym zaznaczyć, że w literaturze akcentuje się także wspieranie przed-siębiorczości za pomocą norm prawnych. Dzięki nim władze stwarzają korzystne
wa-3 Owe stymulanty można także sklasyfikować w następujące grupy, tj. instrumenty o charakterze infrastruk-turalnym, prawno-organizacyjnym i promocyjnym [Skica 2008, s. 45].
161 runki do podejmowania i prowadzenia swobodnej działalności gospodarczej sektora
MSP oraz mikroprzedsiębiorstw [Kondratowicz-Pozorska 2006, s. 44; Zacharko 2002, s. 338]. Poprzez infrastrukturę o charakterze doradczym i organizacyjnym samorząd oddziałuje na strukturę, tempo i kierunki ewolucji zbiorowości podmiotów gospodar-czych, co zostało przedstawione na rysunku 1.
Rysunek 1. Istota przedsiębiorczości
Źródło: Opracowanie własne.
Polityka samorządu lokalnego wobec sektora MSP uwzględnia także uczestnic-two w programach Unii Europejskiej. Programy te obejmują pomoc przy uczestnic-tworzeniu przedsiębiorstw oraz zaplecze naukowe: wspieranie badań nad wprowadzanymi in-nowacjami, technologiami czy szkolenia.
Należy podkreślić, że współpraca samorządu i sektora MSP w nurcie aktywizowa-nia i ukierunkowaaktywizowa-nia na wsparcie przedsiębiorczości niesie ze sobą wiele ograniczeń. Badania przeprowadzone wśród przedstawicieli samorządu lokalnego potwierdzają, że istotnym utrudnieniem jest brak kapitału, czego efektem staje się niedorozwój sze-roko rozumianej infrastruktury technicznej. Ponadto bierność lokalnej społeczności czy obawa przed ryzykiem związanym z działaniem innowacyjnym bądź brak spraw-nego systemu informacji, punktów kontaktowych, baz danych itp. to poważne prze-szkody w podejmowaniu działań. Z kolei z punktu widzenia przedsiębiorców funda-mentalną trudnością są czynniki prawne, organizacyjne i związane z kwalifikacjami pracowników czy słaby dostęp do wszelkiego rodzaju informacji, a także niestabilno-ści prawa i jakość obsługi interesantów4.
162