Celem regionalnego systemu innowacji (RSI) jest realizacja procesów innowacji, po-prawa pozycji konkurencyjnej firm w regionie i dobrobytu społeczności lokalnej, two-rzenie nowych miejsc pracy.
Rysunek 2. Ogólny model sceny innowacji
181 W skład systemu innowacji w regionie wchodzą organizacje współpracujące ze
sobą w procesach innowacji:
• przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe,
• uczelnie, jednostki naukowo-badawcze, laboratoria, samodzielne ośrodki ba-dawczo-rozwojowe współpracujące z przedsiębiorstwami lub stanowiące ich wewnętrzne zaplecze,
• instytucje wspomagania i transferu innowacji oraz wiedzy: agencje rozwoju regionalnego, lokalnego, inkubatory przedsiębiorczości, regionalne centra transferu innowacji, technologii, parki naukowo-technologiczne, przemysło-we, ośrodki szkolenioprzemysło-we, firmy doradcze, stowarzyszenia twórcze i zawodo-we, kluby innowatorów,
• regionalne władze rządowe i samorządowe, przedstawiciele władz lokalnych z powiatów, gmin, instytucje pośredniczące i uczestniczące w finansowaniu innowacji.
Funkcję podstawy regionalnego systemu innowacyjnego, który integruje współ-pracę jego organizacji, mogą pełnić władze regionu bądź zlokalizowane na jego tere-nie klastry, parki naukowo-technologiczne i przemysłowe.
Współczesne podejście do teorii innowacji i innowacyjności uwzględnia zarów-no złożozarów-ność i dynamikę procesów inzarów-nowacyjnych, jak i istnienie licznych sprzężeń zwrotnych pomiędzy poszczególnymi etapami procesu. Modele te postrzegają dzia-łalność innowacyjną w kategoriach interakcji pomiędzy zapotrzebowaniem oraz szansami stwarzanymi przez rynek i aktywnego klienta z jednej strony a przedsiębior-stwami oraz istniejącą bazą naukowo-techniczną z drugiej. Aktywność klienta jest wspomagana technologią informacyjną. W tej sytuacji kluczowym czynnikiem stają się zasoby i efektywność istniejących sprzężeń zwrotnych, które w dużej mierze są oparte na przepływie informacji, wiedzy i środków finansowych.
Wymienione tendencje stawiają kraje słabiej rozwinięte gospodarczo – w tym i Polskę – w określonej sytuacji, a mianowicie szukania szans rozwoju sfery B+R w wy-branych specjalizacjach badawczych, w realizacji określonych projektów. Zarządzanie organizacjami poprzez innowacje w Polsce w wymiarze regionalnym wymaga także tworzenia sieci relacji o efekcie synergetycznym pomiędzy sferą B+R, organizacjami i rynkiem. Dynamiczny rozwój globalnej współpracy na linii przedsiębiorstwo–przed-siębiorstwo oraz przedprzedsiębiorstwo–przed-siębiorstwo–jednostka badawczo-rozwojowa przyczynił się do wzrostu znaczenia wielostronnych związków partnerskich określonych jako powiąza-nia sieciowe lub częściej – organizacje sieciowe.
182
Sieci innowacji są projektowane na podstawie analizy podmiotów innowacyj-nych i organizacji odpowiedzialinnowacyj-nych za promowanie innowa cji w otoczeniu. W tego rodzaju analizie sieci innowacji traktuje się zazwyczaj jako proces interakcji między różnymi jednostkami i instytucjami o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Zarzą-dzanie innowacjami zostaje wtedy oparte nie tylko na tendencji rosnącego umiędzy-narodowienia, kreowania, stosowania i rozpowszechniania się technologii, lecz także na nowych organizacyjnych formach współdziałania [Pomykalski 2015, ss. 48–56]. Współczesne otoczenie biznesu wymusza więc na przedsiębiorstwach tworzenie róż-nego rodzaju sieci, ponieważ coraz bardziej nie są w stanie pojedynczo uczestniczyć w walce konkurencyjnej.
Przewaga konkurencyjna wynika z kontroli lub posiadania określonych aktywów, to jednak w najlepszej sytuacji kreowania wartości przedsiębiorstwa są te, które zdol-ne będą do pozyskania wiedzy, technologii oraz doświadczenia i oferowania nowości (wyrobów i usług) bądź innowacyjnych metod, jakie je tworzą, a także docierają do klientów ze swoimi ofertami [Tidd, Bessant 2011, ss. 24–25].
Narzędziem niezbędnym do skutecznego wprowadzania zmian w strategii komu-nikacji między przedsiębiorstwem a otoczeniem są innowacje. To dzięki nim przed-siębiorstwo jest w stanie utrzymać przewagę konkurencyjną. Realizowane jest to dzięki zastąpieniu trwałej przewagi konkurencyjnej portfelem przewag konkurencyj-nych, które są szybko wdrażane, a w momencie ich dewaluacji – zastępowane no-wymi. Innowacje są przy tym głównym źródłem tworzenia wspomnianego portfela przewag konkurencyjnych szybko adaptujących się do zmieniającego się otoczenia [Gunter McGrath 2013, ss. 64–70].
Przedsiębiorstwa coraz częściej patrzą na swoją działalność gospodarczą przez pryzmat sieci innowacji uczestniczącej w tworzeniu wartości. Pojawienie się interne-tu sprawiło, że przedsiębiorstwa zaczęły wchodzić w liczniejsze i bardziej złożone za-leżności z innymi organizacjami. Przedsiębiorstwa te nie tylko zarządzają „łańcuchem zaopatrzeniowym”, lecz także sponsorują lub zawierają transakcje na wielu stronach internetowych przeznaczonych do kontaktów między organizacjami.
Sieci innowacyjne stanowią przystosowanie koncepcji sieci organizacyjnej dla potrzeb określonego zakresu działania przedsiębiorstwa. Sieci innowacyjne to współ-pracująca ze sobą grupa organizacji (przedsiębiorstwa, uczelnie, jednostki badawcze, instytucje finansowe, administracja państwowa), która tworzy, zdobywa, integruje i wykorzystuje wiedzę oraz umiejętności niezbędne do powstania technologicznie złożonej innowacji.
183 W wielu krajach prowadzi się studia empiryczne nad innowacyjnością
organiza-cji w regionie. Różnice te są szczególnie widoczne w wypadku dużych aglomeraorganiza-cji (i regionów je otaczających) oraz niezurbanizowanych peryferii. Funkcjonują różne podejścia teoretyczne podejmujące próbę wyjaśnienia tych różnic. W wielu krajach prowadzi się studia empiryczne nad wpływem rządu i regionu na rozwój innowacji. Funkcjonują różne podejścia metodologiczne w badaniach wskazanego problemu. Szczególnie interesującą metodologię stanowi metoda Community Innovation Survey zastosowana w badaniach nad innowacyjnością organizacji w Unii Europejskiej. Ideą tej metody był pomiar potencjału innowacyjnego systemu oraz jego wewnętrznych i zewnętrznych interakcji w przekroju instytucjonalnym, infrastrukturalnym oraz oto-czenia. Inna jest metodologia OECD, kładąca nacisk na interakcje między samymi przedsiębiorstwami, między przedsiębiorstwami a publiczną sferą B+R, dyfuzje inno-wacji poprzez transakcje rynkowe oraz mobilność pracowników.
Od połowy lat 80., Regionalny System Innowacji (RSI) uznawany jest za efektyw-ną formę analizy i wdrażania polityki regionalnej, która sprzyja rozwojowi innowa-cji. Wszelkie innowacje w regionie są wynikiem wspólnego, dynamicznego procesu, w którym uczestniczy wiele różnych jednostek tworząc w regionie sieć relacji o efek-cie synergetycznym. RSI wspomagają władze lokalne w planach wdrożenia skutecz-nej polityki innowacyjności w regionie, budowaniu partnerstwa i współpracy pomię-dzy jednostkami naukowo-badawczymi i przemysłem oraz wykorzystania potencjału sektora akademickiego i naukowo-badawczego w regionie dla rozwoju przedsiębior-czości i kształtowania konkurencyjności. Badania wykazują, że wszyscy uczestnicy odnoszą korzyści z efektów sieciowych w RSI, choć oczywiście korzyści te bywają róż-ne i pojawiają się w różnym stopniu.
Regionalny System Innowacji to zbiór instytucji generujących wiedzę i innowacje, powiązanych ze sobą siecią różnorodnych interakcji i współzależności, a jednocześnie otwartych, tj. powiązanych również z elementami innych, między innymi nadrzęd-nych (krajowych czy zagranicznadrzęd-nych) systemów innowacyjnadrzęd-nych. Do instytucji – ele-mentów RSI – należą przedsiębiorstwa, publiczna sfera badawczo-rozwojowa (szkoły wyższe oraz instytuty naukowe zarówno prywatne, jak i państwowe) oraz instytucje pośredniczące tj. publiczne, niekomercyjne centra innowacji i transferu technologii oraz komercyjne wiedzochłonne usługi świadczone dla biznesu, takie jak np. konsul-ting inżynierski, ekonomiczny, finansowy, podatkowy.
Instytucje pośredniczące same tworzą nową wiedzę i innowacje, a ponadto uła-twiają kontakty między pozostałymi elementami RSI. Władze publiczne stają się
184
elementem RSI w takim stopniu, w jakim są podmiotami generującymi wiedzę i in-nowację. W przeciwnym razie, obok systemu edukacji i szkoleń czy infrastruktury ko-munikacyjnej należą one do otoczenia RSI.
Bardzo ważne jest to, aby w RSI istniejące przepływy wiedzy i środków finanso-wych działały w ten sposób, by efektywność, adaptacyjność, elastyczność działania nie zostały zaprzepaszczone, ale były harmonizowane w każdym względzie. Właśnie ten warunek może się okazać trudniejszy do spełnienia niż jakikolwiek inny, ponie-waż rozwój innowacji – zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej – napotyka, również z racji swojego charakteru, na istotne ograniczenia ekonomiczne, polityczne, prawne czy też informacyjne. Problemem podstawowym jest przystosowanie – na-uczenie się organizacji – regionu do funkcjonowania w zmieniającym się otoczeniu. Stąd szczególne znaczenie ma zdolność przystosowania polityki regionalnej do wa-runków globalizacji i konkurencji.