Przepisy dotyczące aprowizacji

Ustawodawca ludowy wydawał liczne przepisy związane z wprowadzeniem tzw. systemu kartkowego. W dekrecie z 27 czerwca 1946 roku sformułowano ogólne zasady „reglamentowanego zaopatrywania ludności w przedmioty powszechnego użytku”²⁵². Ustalaniem, jakie przedmioty będą reglamentowane, regulowaniem ich

250 Dz.U. 1946, Nr 65, poz. 365; zmiany: Dz.U. 1947, Nr 73, poz. 466; 1948, Nr 31, poz. 208.

251 Dz. Urz. MPiH 1947, Nr 14, poz. 216; Dz. Urz. Ministerstwa Skarbu 1947, Nr 13, poz. 153 (okólnik L.D.V. 1387/3/47); AAN, IP-H Warszawa, sygn. 1459.

252 Dz.U. 1946, Nr 35, poz. 217; 1948, Nr 24, poz. 161.

obrotu, gromadzenia i spożycia miał zajmować się Minister Aprowizacji i Handlu (AiH).

Przy wydawaniu rozporządzeń, konkretyzujących postanowienia dekretu miał zasięgać opinii samorządu przemysłowo-handlowego.

Na podstawie wyżej omówionego dekretu Minister Aprowizacji i Handlu wydał 11 listopada 1946 roku rozporządzenie w sprawie unormowania obrotu zbożem i produktami przemiału²⁵³. Ogólnie rzecz biorąc, uregulowano w nim hurtowy handel zbożem, przemiał zboża i obrót produktami zbożowymi. Wprowadzono różne rodzaje zezwoleń. Zezwolenia „A” uprawniały do obrotu zbożem i produktami przemiału na terenie całego kraju z wyjątkiem bezpośredniego nabywania zboża od rolników.

Natomiast zezwolenia „B” – do skupowania zboża od producentów, zbywania lub oddawania go do przemiału, ale tylko na terenie jednego województwa.

Przedsiębiorstwom prywatnym zezwoleń „A” miał udzielać Minister Aprowizacji i Handlu na podstawie wniosków zgłaszanych przez Izbę Przemysłowo-Handlową w Warszawie.

Zezwoleń „B” udzielał prywatnym przedsiębiorcom wojewoda na podstawie wniosków zgłoszonych przez lokalne izby.

Przemiał zboża mógł być dokonywany tylko w tzw. młynach handlowych oraz gospodarczych. Jako młyny handlowe określono młyny zdolne do przemiału powyżej 10 ton zboża na dobę. Młyny handlowe (czyli większe młyny) mogły skupować zboże na własny rachunek i sprzedawać produkty przemiału. Natomiast jako młyny gospodarcze rozumiano młyny, których zdolność przemiałowa wynosiła do 10 ton na dobę. Młyny gospodarcze (czyli mniejsze młyny) mogły w zasadzie tylko mleć zboże na zlecenie rolnika.

Do prowadzenia młynów handlowych wymagane było zezwolenie „C”.

Zezwolenia „C” dla młynów prywatnych wydawał Minister AiH na podstawie wniosków zgłoszonych przez właściwe izby za pośrednictwem wydziałów aprowizacji i handlu urzędów wojewódzkich. Osoba prywatna, aby mogła prowadzić młyn gospodarczy, nie musiała uzyskiwać zezwolenia, lecz powinna zarejestrować młyn we właściwej izbie.

Ponadto na przedsiębiorców prywatnych władze mogły nałożyć dodatkowe obowiązki, na przykład: należenie do giełdy zbożowo-towarowej, zakupu, mielenia

253 Dz.U. 1946, Nr 68, poz. 375. Zob. też rozporządzenie Ministra Aprowizacji z dnia 20 czerwca 1947 r. (Dz. U. 1947, Nr 55, poz. 298); okólniki z 17 listopada 1947 r. w sprawie udzielania zezwoleń na handel zbożem i produktami przemiału (AAN, KC PPR, Wydz. Ekon., sygn.

295/XI/151, mfilm 2315/29, k. 28) i 21 listopada 1947 r. w sprawie obowiązków hurtowni zbożowych (ibidem, k. 36); inne akty (Mon. Pol. 1948 A, Nr 64, poz. 466, Nr 70, poz. 597);

„Wiadomości Gospodarcze” 1946, nr 1, s. 9; nr 7, s. 8; Z. Augustowski, Obrót zbożem i produktami przemiału, „Biuletyn MAiH” 1946, Nr 4, s. 5.

i magazynowania zboża na rachunek państwa, okresowego składania sprawozdań oraz odstępowania zapasów na rzecz państwa. Najbardziej uciążliwy dla prywatnych młynarzy i kupców okazał się obowiązek zakupu zbóż na rzecz państwa²⁵⁴.

Powyższy akt został uchylony analogicznym rozporządzeniem ministrów Aprowizacji oraz Przemysłu i Handlu z 28 sierpnia 1947 roku²⁵⁵. Zmieniono treść zezwoleń „A”, „B” i „C”. Przedsiębiorcy (hurtownicy, właściciele młynów) nabywali określone zezwolenie zależnie od zakresu terytorialnego swojego przedsiębiorstwa i przedmiotu działalności (np. czy skupowali zboże, oddawali je na przemiał, a potem sprzedawali produkty zbożowe, czy tylko mełli cudze zboże).

Po zmianie przepisów zezwolenie „A” uprawniało do obrotu zbożem w najszerszym zakresie, a „C” w najwęższym. Przedsiębiorstwa prywatne ubiegające się o uzyskanie zezwolenia miały obowiązek złożyć podanie do władz przemysłowych za pośrednictwem właściwej izby. Poza tym do podania miały załączyć zaświadczenie izby o „osobistych kwalifikacjach kierownika handlowego”. Izba po zaopiniowaniu przekazywała podania wraz z załącznikami wojewodzie (prezydentowi Warszawy lub Łodzi) albo Ministrowi Przemysłu i Handlu. Podobnie jak poprzednio nałożono na przedsiębiorców dodatkowe obowiązki. Musieli też składać sprawozdania o wysokości obrotów i stanie zapasów zboża. Dla wzmożenia kontroli obrotu zbożem ustawodawca zobowiązał browary, palarnie kawy, piekarnie, cukiernie, makaroniarnie i podobne zakłady do zaopatrywania się w zboże i produkty zbożowe tylko u przedsiębiorców posługujących się wymienionymi zezwoleniami. Niezależnie od opłacenia zezwoleń, przedsiębiorca chcący handlować zbożem i produktami zbożowymi musiał wystarać się o – opisane uprzednio – pozwolenia z okresu „bitwy o handel”. Podwójnie więc utrudniono tej grupie przedsiębiorców prowadzenie działalności gospodarczej²⁵⁶.

Środowisko izb mocno krytykowało powyższe przepisy uważając, że były zbędnym czynnikiem reglamentacyjnym. Wzmagały – ich zdaniem – trudności rynkowe

254 Zarządzenie Ministra AiH z dnia 30 grudnia 1946 r. wraz z instrukcją (Dz. Urz. MAiH 1946, Nr 18, poz. 117 i 118).

255 Dz.U. 1947, Nr 61, poz. 348. O przemiale zbóż: Dz.U. 1948, Nr 5, poz. 33 i 35, Nr 49, poz. 377; 1949, Nr 23, poz. 155; 1950, Nr 2, poz. 13; 1951, Nr 2, poz. 16; Mon. Pol. 1947, Nr 140, poz. 854; 1948 A Nr 10, poz. 49, Nr 81, poz. 755; Dz. Urz. MAiH 1946, Nr 3, poz. 13, Nr 5, poz. 29, Nr 11, poz. 67 i 69; Dz. Urz. MPiH 1948, Nr 1, poz. 2, Nr 4, poz. 47 i 52, Nr 6, poz. 68, Nr 8 (sprostowanie), Nr 27, poz. 331. Inne akty Ministra AiH dot. młynów i piekarń:

Dz. Urz. MAiH 1945, Nr 14, poz. 80, Nr 15, poz. 84; 1946, Nr 7, poz. 41). Omawiane rozporządzenie opublikowane w Dz.U. różni się od przesłanego izbom (APL, IP-H Lublin, sygn. 148, k. 88–91).

256 Zob. dokumentacja Zarządu m. Lublina w sprawach zezwoleń, obrotu zbożem, młynarstwa i Funduszu Aprowizacyjnego z lat 1947–1948, w tym wykazy przedsiębiorstw (APL, akta m. Lublina 1944–1950, sygn. 187, k. 121, 216 i nast., 269 i 333).

rynkowe, odbudowującej się Polski. Nie były również dostosowane do realiów życia gospodarczego. Wskazywano na ich nieracjonalność, argumentując²⁵⁷:

„Chłop kieruje swą podaż do najbliższego miasta, nie licząc się z granicami powiatów, zdarza się bowiem często, że osady jednego powiatu, leżące na jego pograniczu, grawitują gospodarczo do najbliższego miasteczka na terenie sąsiedniego powiatu”.