Zgodnie z Konwencją celem państw ją ratyfikujących jest m.in. zapewnienie „utrzymania zatrudnienia” oraz „kontynuacji zatrudnienia” przez osoby niepełnosprawne, które już pracują, jako że Konwencja bliżej nie precyzuje tych pojęć, można je różnicować, rozumiejąc „utrzymanie zatrudnienia” jako proces polegający na nieprzerwanym trwaniu stosunku pracy zawiązanym z jednym pracodawcą (por.: art. 2 ust. 1 pkt 25 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz. U. 2008 nr 69 poz. 415) dalej: ustawa o promocji zatrudnienia.
Z kolei pod pojęciem „kontynuacji zatrudnienia” rozumie się zachowanie ciągłości pracy (brak przerwy w stosunku pracy) bez względu na to, z kim (z iloma pracodawcami) stosunek pracy zostaje zawiązany. Upraszczając i sprowadzając zagadnienie do prostych formalności, „kontynuacja zatrudnienia” ma miejsce wtedy, gdy pracownik (tu: osoba niepełnosprawna) zmienia pracodawcę, ale w tym czasie nie staje się „bez-robotnym” albo niezatrudnionym „poszukującym pracy” (definicje tych pojęć są zawarte w przepisach art. 2 ust. 1 pkt 2 i art. 2 ust. 1 pkt 22 ustawy o promocji zatrudnienia).
Kluczowa, z punktu widzenia podejmowania zatrudnienia, dla osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity Dz. U. 2008 nr 14 poz. 92, dalej: ustawa o rehabilitacji zawodowej) w niektórych przepisach stoi w sprzeczności z Konwencją, ograniczając dostęp osób niepełnosprawnych pracujących do niektórych usług rynku pracy. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami ustawy dostęp do niektórych usług świadczonych przez instytucje rynku pracy oraz ulg z tytułu niepełnosprawności mają osoby
„bezro-botne i poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu”. Co za tym idzie – z praw należnych osobie
poszukującej pracy (za pomocą instrumentów zapisanych w ustawie o promocji zatrudnienia) zgodnie z literą ustawy o rehabilitacji zawodowej są wyłączone osoby niepełnosprawne, które pracują. Przepisy te godzą w postanowienia Konwencji dotyczące kontynuacji zatrudnienia, dając podstawy do uznania, że występuje tu dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność rozumiana jako „jakiekolwiek różni-cowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność” (art. 2 Konwencji). Ponadto, wspomniane przepisy mogą zostać uznane za sprzeczne z przepisami ustawy o promocji zatrudnienia,
aczkolwiek w tym przypadku można uznać, że ustawa szczegółowa (o rehabilitacji zawodowej) wyklucza przepisy ustawy bardziej ogólnej (o promocji zatrudnienia) – wtedy jednak tym bardziej można mówić o dyskryminacji.
Na podstawie istniejących przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej istnieje prawo do:
korzystania z usług lub instrumentów rynku pracy określonych w ustawie o promocji zatrudnienia,
|
w tym w szczególności do (art. 11 ustawy o rehabilitacji zawodowej): • szkoleń,
• stażu,
• prac interwencyjnych,
• przygotowania zawodowego w miejscu pracy,
• badań lekarskich, o których mowa w art. 2 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia (czyli badania w celu stwierdzenia zdolności bezrobotnego do wykonywania pracy, odbywania stażu, przygoto-wania zawodowego w miejscu pracy, wykonyprzygoto-wania prac społecznie użytecznych),
• zwrotu (finansowania) kosztów, o których mowa w art. 45 ust. 1-4 ustawy o promocji zatrudnienia (np. koszty przejazdu i zakwaterowania pracownika w przypadku kiedy jest skierowany do pracy albo w celu odbycia stażu poza miejscem zamieszkania),
otrzymania ze środków PFRON środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na
|
sienie wkładu do spółdzielni socjalnej (art. 12a ustawy o rehabilitacji zawodowej),
zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej (art. 26 ustawy o
|
tacji zawodowej),
refundacji (pracodawcy) wynagrodzenia oraz składek na ubezpieczenia społeczne (art. 26f ustawy
|
o rehabilitacji zawodowej),
szkoleń dla osób niepełnosprawnych organizowanych przez powiatowy urząd pracy w celu zwiększenia
|
ich szans na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenia dotychczasowych kwalifikacji zawodowych lub zwięk-szenia aktywności zawodowej, a w szczególności w razie (art. 38 ustawy o rehabilitacji zawodowej): • braku kwalifikacji zawodowych,
• konieczności zmiany kwalifikacji w związku z brakiem propozycji odpowiedniego zatrudnienia, •
utraty zdolności do pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie; mają jedynie te osoby niepeł-nosprawne, które są zarejestrowane w urzędzie pracy jako „bezrobotne” albo „poszukujące pracy i niepozostające w zatrudnieniu”.
Innymi słowy, ze wszystkich wymienionych wyżej ulg i usług mogą korzystać osoby niepełnosprawne, które dotąd nie pracowały (lub spełniają ustawowe wymogi uznania za bezrobotnego) albo które, rejestrując się w urzędzie pracy jako poszukujący pracy, nie pozostają w stosunku pracy. Tym samym zostaje zamknięta droga do zdobywania nowych kwalifikacji i nowych możliwości tym ludziom niepełnosprawnym, którzy są już aktywni na rynku pracy. Potocznie rzecz ujmując: premiowana jest bierność zawodowa osób
nie-pełnosprawnych.
Na marginesie należy zauważyć, że ustawodawca miał zapewne na celu stworzenie warunków sprzyjających zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nieaktywnych zawodowo, niejako „wciągnięcie” ich na rynek pracy. Pomijając merytoryczne argumenty na rzecz lub przeciw takiemu rozwiązaniu, należy podkreślić, że pozo-staje ono w sprzeczności z Konwencją. Pracująca osoba niepełnosprawna nie tylko nie może korzystać z pomocy przysługującej osobom niepełnosprawnym (niepracującym), ale również – jeżeli ściśle stosować przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej – osobom (także pełnosprawnym) zarejestrowanym w urzędzie pracy jako poszukujący pracy. Zgodnie bowiem z definicją zawartą w ustawie o promocji zatrudnienia „poszukujący pracy” to:
„osoba niezatrudniona (...) poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz osoba zatrudniona
zgłaszającą zamiar i gotowość podjęcia innej pracy zarobkowej lub zatrudnienia w wyższym wymiarze
czasu pracy, dodatkowego albo innego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, zarejestrowaną w powia-towym urzędzie pracy” (art. 2 ust. 1 pkt 22 ustawy o promocji zatrudnienia).
Zgodnie zatem z wyżej wymienioną ustawą każda osoba (bez względu na pozostawanie w stosunku pracy) może zostać zarejestrowana jako „poszukująca pracy”, a co za tym idzie – korzystać z szeregu usług świad-czonych przez publiczne służby zatrudnienia. (Usługi te są wymienione przede wszystkim w art. 34 i art. 39 ustawy o promocji zatrudnienia).
Tymczasem ustawa o rehabilitacji zawodowej ogranicza te prawa jedynie do osób niepełnosprawnych
niezatrudnionych. Godzi to bezpośrednio w przepisy Konwencji dotyczące ogólnie rozumianego zakazu
dyskryminacji, a w szczególności w prawa do: równych szans na pracę,
|
dostępu do poradnictwa zawodowego,
|
usług pośrednictwa pracy,
|
szkolenia zawodowego i kształcenia ustawicznego,
|
rozwoju zawodowego, a przede wszystkim – w prawo do kontynuacji zatrudnienia.
|
Formalnie rzecz biorąc osoba niepełnosprawna w celu podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych, jeżeli pozostaje w stosunku pracy musi go rozwiązać, aby w pełni móc skorzystać z narzędzi oferowanych w tym celu przez publiczne służby zatrudnienia. Godzi to oprócz prawa do kontynuacji zatrudnienia, również w (zapisane w Konwencji) prawo do skutecznego dostępu do powszechnych programów poradnictwa zawodowego oraz usług pośrednictwa pracy, szkolenia zawodowego i rozwoju zawodowego. Można też mieć wątpliwości co do zgodności przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej zawartych w art. 12a, doty-czących możliwości otrzymania środków PFRON na podjęcie działalności gospodarczej itp., z art. 27 lit. f Konwencji, który mówi wprost o popieraniu możliwości samozatrudnienia, przedsiębiorczości itd. osób niepełnosprawnych, albowiem ustawa ogranicza taką pomoc jedynie do osób niepełnosprawnych
bez-robotnych albo poszukujących pracy i niepracujących. Człowiek niepełnosprawny, który jest aktywny
zawodowo, w myśl ustawy nie może otrzymać takiej pomocy.
Podobnie, osoba niepełnosprawna, która pracuje, w razie chęci zmiany miejsca pracy (np. wobec chęci przekwalifikowania się albo kiedy znajdzie bardziej atrakcyjną posadę) jest mniej atrakcyjnym pra-cownikiem dla kolejnego pracodawcy ze względu na to, że nie przysługuje mu np. zwrot kosztów wypo-sażenia stanowiska pracy albo refundacja wynagrodzenia (która przysługuje z racji zatrudnienia niepełno-sprawnego bezrobotnego albo poszukującego pracy i niepracującego). Tym samym można mieć wątpliwość co do zgodności przepisów ustawy z postanowieniami Konwencji dotyczącymi równych szans na pracę (art. 27 lit. b) oraz pośrednio, z postanowieniami związanymi z popieraniem zdobywania przez osoby nie-pełnosprawne doświadczenia zawodowego na otwartym rynku pracy (art. 27 lit j Konwencji).
Dodatkowo należy zauważyć, że na postawie delegacji ustawowej zawartej w ustawie o rehabilitacji zawo-dowej zostały wydane rozporządzenia (MPiPS) powielające wyżej wspomniane zapisy.
Akty prawne
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
|
pełnosprawnych (tekst jednolity Dz. U. 2008 nr 14 poz. 92) oraz wydane z delegacją ustawową:
Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 15 września 2004 r. w sprawie zwrotu kosztów
|
stosowania stanowisk pracy, adaptacji pomieszczeń i urządzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu (Dz. U. 2004 nr 215 poz. 2186 z późn. zm.) (dalej: rozporządzenie w sprawie adaptacji),
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007 r. w sprawie
|
znania osobie niepełnosprawnej środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej (Dz. U. 2007 nr 194 poz. 1403 z późn. zm.) (dalej: rozpo-rządzenie w sprawie przyznania środków),
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007 r. w sprawie zwrotu
|
kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej (Dz. U. 2007 nr 194 poz.1404 z późn. zm.) (dalej: rozporządzenie w sprawie zwrotu kosztów),
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007 r. w sprawie
|
dacji wynagrodzenia oraz składek na ubezpieczenia społeczne pracodawcy zatrudniającemu osoby niepełnosprawne (Dz. U. 2007 nr 194 poz. 1405 z późn. zm.) (dalej: rozporządzenie w sprawie refun-dacji wynagrodzenia).
Ustawa o rehabilitacji zawodowej: art. 11 ust. 1, ust. 2, ust. 3 pkt 2,
| art. 26 ust. 2 pkt 1, | art. 26f ust. 1, | art. 38 ust. 1, |
Rozporządzenie w sprawie adaptacji: § 4 ust. 1,
|
Rozporządzenie w sprawie przyznania środków: § 2,
|
Rozporządzenie w sprawie zwrotu kosztów: § 2 ust. 1,
|
Rozporządzenie w sprawie refundacji wynagrodzenia: § 2.
|
Rekomendacje zmian.
Wykreślenie z: art. 11 ust. 1, ust. 2, ust. 3. pkt 2.; art. 26 ust. 2 pkt 1; art. 26f ust. 1; art. 38 ust. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełno-sprawnych wyrazów: „niepozostająca w zatrudnieniu” (analogicznie: wykreślenie tych wyrazów w odpowiednich paragrafach wynikających z nich rozporządzeń).
Tym samym pomocą świadczoną przez publiczne służby zatrudnienia oraz inne instytucje w celu aktywizacji zawodowej, podniesienia kwalifikacji zawodowych itd. osobom niepełnosprawnym zostaną objęci również niepełnosprawni pracujący.
Ze względu na poszerzenie grupy osób niepełnosprawnych, którym będzie przysługiwała pomoc (koszty obsługi przez publiczne służby zatrudnienia oraz koszty związane z refundacją wynagrodzeń i pomocą materialną), rozwiązanie może generować większe koszty (Funduszu Pracy oraz PFRON). Z drugiej strony, zwiększona aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych oraz dodatkowy impuls dla rozwoju ich przedsiębiorczości w skali całego państwa przyniesie wymierne korzyści wiążące się z wykonywaniem pracy przez osoby podnoszące swoje kwalifikacje a także poprzez pobudzenie przedsiębiorczości prywatnej (zwłaszcza w sektorze MSP).