Lidia Klaro-Celej
Dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagającymi stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2001 r. w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania), (Dz. U. 2001 nr 10 poz. 15 z późn. zm.), zmienione przez Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. 2008 nr 173 poz. 1072).
Orzeczenia poradni są istotne dla oceniania, promowania i klasyfikowania uczniów Przepisów Rozporzą-dzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. 2007 nr 83 poz. 562 z późn. zm.) nie stosuje się do dzieci i młodzieży z upo-śledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, co jest słuszną decyzją.
W oparciu o to rozporządzenie nauczyciele pracujący z osobami niepełnosprawnymi muszą wiedzieć, że na podstawie opinii poradni lub orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego powinni dostosować
wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych (semestralnych)
ocen klasyfikacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia.
Uczniowie niepełnosprawni, tak, jak wszyscy uczniowie w naszym kraju są oceniani w skali 6-stopniowej z zajęć edukacyjnych i 4 stopniowej z zachowania. Mogą nie być promowani i klasyfikowani.
Wyodrębnioną grupą w tym rozporządzeniu są uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Dla tych uczniów na wszystkich etapach edukacyjnych stosuje się ocenę opisową (tylko z religii w skali 6-stopniowej). Zgodnie z rozporządzeniem oceny bieżące, śródroczne, roczne klasyfikacyjne są ocenami opisowymi.
Użyte w rozporządzeniu sformułowanie „oceny bieżące” powoduje, że w wielu szkołach stworzono przed-miotowe systemy oceniania również dla tych uczniów. Zaplanowano osiągnięcia uczniów (ich wiadomości i umiejętności) i przyporządkowano to 6-stopniowej skali ocen. Efektem takiego działania jest wpisywanie ocen cyfrowych do dzienników lekcyjnych, zmuszanie nauczycieli do bieżącego oceniania uczniów (w tym również w tej skali). Stoi to w sprzeczności z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla tej grupy uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjach, z dnia 13 stycznia 2005 r., która zawiera zapis, iż:
„ze względu na specyficzny charakter edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarko-wanym lub znacznym, a także indywidualne tempo i zakres nauki każdego ucznia, osiągnięcia w poszcze-gólnych sferach oddziaływań pedagogicznych i rewalidacyjnych są planowane indywidualnie. Doko-nywana okresowo przez nauczycieli i specjalistów wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia umożliwia modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego i dostosowanie poziomu ocze-kiwanych osiągnięć ucznia do jego możliwości.”
W rozporządzeniu są również zapisy mówiące, iż klasyfikacja śródroczna i roczna ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na podsumowaniu jego osiągnięć eduka-cyjnych z zajęć edukaeduka-cyjnych, określonych w szkolnym planie nauczania, z uwzględnieniem indywidu-alnego programu edukacyjnego opracowanego dla niego, i zachowania ucznia oraz ustaleniu oceny (śród-rocznej czy (śród-rocznej) z zajęć edukacyjnych i oceny klasyfikacyjnej z zachowania. Jest to bardzo niebezpieczny zapis. Nie uwzględnia się całościowego spojrzenia na funkcjonowanie ucznia z upośledzeniem
umy-słowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Nie zwraca się uwagi na jego rozwój psychofizyczny,
z uwzględnieniem jego wszystkich sfer rozwoju (komunikacji, motoryki małej, motoryki dużej, rozwoju
poznawczego, uspołecznienia, samoobsługi), tylko ocenia się, jak funkcjonuje na poszczególnych
– inne. Czy ustawodawca chce, by uczeń z takim stopniem niepełnosprawności był oceniany opisowo w szkole ogólnodostępnej czy integracyjnej za osiągnięcia edukacyjne z fizyki, chemii, matematyki, języka obcego? Czy uczeń powinien być oceniany opisowo za zachowanie, jeśli nie jest w stanie usiedzieć w ławce 45 minut, wydaje różne dźwięki i przeszkadza innym uczniom, a nie jest to od niego zależne?
Literatura metodyczna pokazuje, jak powinno się konstruować indywidualne programy edukacyjne dla tych uczniów, zapewne w szkole ogólnodostępnej nauczyciele rozbudują znacząco cele szczegółowe w rozwoju poznawczym takiego ucznia, ale nie mogą zapominać, że są odpowiedzialni za jego całościowy rozwój. Niepokój nauczycieli i rodziców wzbudza również konieczność oceniania tej grupy uczniów z religii – w skali 6-stopniowej. Nauczyciele religii są aktywnymi uczestnikami zespołu nauczycieli, który wspólnie diagnozuje ucznia, wspólnie opracowuje indywidualny program edukacyjny, wspólnie go realizuje i dokonuje oceny jego rozwoju. Nie powinno się tutaj oceniać nabytych wiadomości z religii.
Ważne przy sprawie oceniania, promowania i klasyfikowania ucznia niepełnosprawnego jest kolejne Roz-porządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 kwietnia 2008 r. zmieniające rozRoz-porządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. 2008 nr 72 poz. 420). Dla uczniów niepełno-sprawnych można przedłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym, co najmniej o jeden rok, zwięk-szając proporcjonalnie liczbę godzin zajęć edukacyjnych. Decyzje o przedłużeniu uczniowi okresu nauki podejmuje dyrektor szkoły w uzgodnieniu z rodzicami ucznia, nie później niż do końca lutego roku poprze-dzającego ostatni rok nauki w danej szkole. Nigdzie nie zostało wyjaśnione:
w jakim przypadku można wydłużyć etap edukacyjny?
|
czy przy wydłużaniu etapu edukacyjnego uczeń jest promowany i czy otrzymuje świadectwo
|
mocyjne? oraz
jak ma brzmieć zapis na takim świadectwie?
|
Słuszna jest idea wydłużania etapu edukacyjnego, wielu uczniów potrzebuje więcej czasu na opanowanie różnych wiadomości i umiejętności, nie może to jednak pozostać bez wyjaśnienia, jakie procedury mają
podjąć w takim wypadku szkoły.
Szczególnie niepokojący jest fakt nagminnego nie promowania w bardzo wielu szkołach (przede wszystkim w integracyjnych i ogólnodostępnych) uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym przy wydłużaniu etapu edukacyjnego, mimo zapisu w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Naro-dowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, iż ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym promuje się do klasy programowo wyższej, uwzględniając specyfikę kształcenia tego ucznia, w porozumieniu z rodzicami (prawnymi opie-kunami). Najwyraźniej ten zapis jest niezrozumiały dla wielu dyrektorów szkół i wizytatorów kuratoriów oświaty.
Dyskryminująca jest praktyka stosowana w różnych regionach Polski, iż uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, przy wydłużaniu etapu edukacyjnego nie otrzymuje świadectwa, mimo systematycznego uczęszczania do szkoły i rozwoju na miarę swoich możliwości psychofizycznych. W wielu miejscach Polski uczniowie, którym wydłużono etap edukacyjny otrzymują świadectwa, ale zapisy na nich są różne. Niektóre szkoły wpisują do rubryki „otrzymał promocję do klasy programowo wyższej”, niektóre w tym miejscu stawiają kreskę, inne wpisują poziom klasy, do której uczeń już chodził. Na nie-których świadectwach nad oceną z przedmiotów pojawia się zapis, że na podstawie uchwały Rady Pedago-gicznej i za zgodą rodziców (prawnych opiekunów) wydłuża się etap edukacyjny na rok szkolny, na innych wpisuje się numer orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.
Na stronach internetowych niektórych Kuratoriów Oświaty pokazały się informacje, że uczniom przy wydłu-żaniu etapu edukacyjnego nie wydaje się świadectw promocyjnych. Inne Kuratoria wymagają wydawania tego dokumentu. Jeśli ustawodawca faktycznie uważa, że uczniowie nie powinni otrzymywać świadectw, w odpowiednim Rozporządzeniu powinien pojawić się stosowny zapis.
Opisywany problem wynika z niejasnych zapisów prawa i w związku z tym z dowolnej jego
inter-pretacji. Wiedza na ten temat dociera z różnych regionów kraju, część tych informacji można odnaleźć
na stronach internetowych, zwłaszcza na forach dla nauczycieli.
Akty prawne
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu
|
oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. 2007 nr 83 poz. 562 z późn. zm.),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 kwietnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie
|
w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. 2008 nr 72 poz. 420),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 w sprawie ramowych
|
planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. 2002 nr 15 poz. 152),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu
|
oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. 2007 nr 83 poz. 562 z późn. zm.),
§ 3 ust. 7 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 w sprawie
|
ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. 2002 nr 15 poz. 152),
§ 1 pkt 3 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 kwietnia 2008 r. zmieniające
|
rządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. 2008 nr 72 poz. 420).
Rekomendacje zmian
Rozwiązaniem poruszanych problemów jest zgromadzenie obowiązujących zapisów prawa oświatowego, dotyczącego edukacji uczniów niepełnosprawnych w jednym rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej.
Należy jednoznacznie określić, co oznacza sformułowanie „wydłużanie etapu edukacyjnego”. Należy określić czy uczniowie przy wydłużaniu tego etapu są promowani i czy otrzymują
świa-dectwa i, jaki powinien być wpis na takim świadectwie. Jeśli nie będą otrzymywać świadectw,
zapisać, jaka forma dokumentacji będzie obowiązywać w szkołach.
Bardzo ważną sprawą jest wyodrębnienie w jednym rozporządzeniu MEN problemów edukacji
uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym ze względu
na specyfikę ich edukacji. Jasno określić czy uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym mogą nie otrzymywać promocji.
Należy zmienić zapis dotyczący ocen bieżących, śródrocznych i rocznych w edukacji uczniów z upo-śledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym.
Proponowane jest wprowadzenie ustępu mówiącego, iż:
„ocenianie bieżące rozwoju ucznia niepełnosprawnego intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym, dokonuje się na systematycznych spotkaniach zespołu nauczycieli i specjalistów pra-cujących z uczniem.”
Warto wprowadzić zapis mówiący, iż klasyfikacja śródroczna (roczna) ucznia niepełnosprawnego intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na okresowym (rocznym) podsumo-waniu jego rozwoju, z uwzględnieniem wszystkich sfer tego rozwoju.
Należy dążyć do zmiany systemu oceniania tych uczniów z religii.