PTSM jako organizator wypoczynku

Organizowanie wypoczynku dla dzieci i młodzieŜy jest jednym z głów-nych, zapisanych w statucie, przedmiotów działalności PTSM. Podkreśla

się znaczenie obozów wędrownych jako najbardziej wartościowej i jedno-cześnie najtańszej formy wypoczynku. Jest to szczególnie istotne przy organizacji ofert skierowanych do dzieci i młodzieŜy w trudnej sytuacji materialnej.

Od końca lat 90. XX w. obserwuje się zmniejszanie liczby wyjazdów organizowanych przez oddziały PTSM, szczególnie typowych obozów wędrownych. Skróceniu uległ czas trwania imprez, z popularnych daw-niej 14-dniowych obozów do 10-dniowych, a nawet 7-dniowych. W roku 2008, wykorzystując „trasy typowe PTSM” róŜni organizatorzy (szkoły, harcerstwo, szkolne koła PTSM i inni) przeprowadzili ponad 270 obozów, w czasie których wędrowało ok. 4700 uczestników wraz z opiekunami. W latach największej popularności (druga połowa lat 80. i pierwsza lat 90.) po trasach typowych PTSM wędrowało rocznie ponad 3500 obozów z liczbą ponad 60–70 tys. uczniów (Szpecht 2009).

W latach 2009–2010 pod szyldem oddziałów PTSM województwa łódzkiego zorganizowane zostały 22 wyjazdy turystyczne dla dzieci i mło-dzieŜy. W sumie uczestniczyło w nich niecałe 600 osób (tab. 2).

Tabela 2. Obozy wędrowne i wypoczynkowe PTSM województwa łódzkiego w latach 2009–2010

2009 2010

Oddział

Liczba imprez Liczba osób Liczba imprez Liczba osób

Łódź 7 220 6 165

Piotrków

Trybunalski ^{2 40 1 30}

Skierniewice 3 70 3 70

Ogółem 12 330 10 265

Źródło: opracowanie własne na postawie informacji oddziałów PTSM.

Nawet na przestrzeni dwóch ostatnich lat widoczna jest wyraźna ten-dencja spadkowa zjawiska. Co więcej, maleje udział obozów wę drow-nych, tak typowych dla imprez PTSM. W 2009 r. na 12 obozów tylko 5 miało charakter wędrowny, w 2010 r. 4 na 10. W poszczególnych wy-jazdach bierze udział od 20 do 50 osób, zwykle mniej liczne (20-oso-bowe) są obozy wędrowne.

Inicjatywa organizacji wypoczynku dla dzieci i młodzieŜy wychodzi z dwóch źródeł: działaczy PTSM i opiekunów szkolnych kół PTSM.

Naj-większy oddział – łódzki, ma w swoim kalendarzu stałe pozycje, co roku organizowane przez członków zarządu: obóz zimowy w Zakopanem, letnie obozy wędrowne i wypoczynkowe. W mniejszych ośrodkach, orga-nizacji i prowadzenia wyjazdów podejmują się nauczyciele – opiekunowie szkolnych kół, często wychodząc poza trasy typowe PTSM.

Kierunki wyjazdów organizowanych przy udziale PTSM województwa łódzkiego obejmują najbardziej atrakcyjne regiony turystyczne Polski, szczególnie południowej (rys. 4 i 5).

ŁÓDŹ SKIERNIEWICE PIOTRKÓW TRYB. HISZPANIA Spała Istebna Zakopane Jura Krakowsko-Częstochowska – Kraków G. Świętokrzyskie Szczecin – Świnoujście Gdańsk Kłodzko – Jedlina Kotlina Kłodzka – Karkonosze

Kłodzko – Jedlina – obozy wędrowne Zakopane – obozy wypoczynkowe

Pomorze Zach

Rys. 4. Lokalizacja wyjazdów organizowanych przez PTSM województwa łódzkiego w 2009 r. (opracowanie własne na podstawie informacji z oddziałów PTSM)

Stałym miejscem letniego i zimowego wypoczynku jest schronisko młodzieŜowe w Zakopanem. Coroczny zimowy obóz młodzieŜowy w Za-kopanem, połączony z nauką jazdy na nartach, organizowany przez od-dział w Łodzi, jest jedyną imprezą wyjazdową odbywającą się podczas ferii zimowych.

Poza Zakopanem na miejsce letniego wypoczynku wybierane są róŜ -ne ośrodki połoŜone w Beskidach, Pieninach, Górach Świętokrzyskich,

a poza obszarami gór – Trójmiasto. Co roku dzięki staraniom członków oddziału łódzkiego 30-osobowa grupa młodzieŜy wyrusza na obóz do Hiszpanii. 0 50 100 km Gdynia Zamo – Krasnobród^ść Muszyna Pieniny Zakopane Kraków – Opolszczyzna ŁÓDŹ SKIERNIEWICE PIOTRKÓW TRYB.

HISZPANIA ^{Jura Krakowsko-}_Częstochowska – Kraków Szczecin –

Świnoujście

Rys. 5. Lokalizacja wyjazdów organizowanych przez PTSM województwa łódzkiego w 2010 r. (opracowanie własne na podstawie informacji z oddziałów PTSM)

Obozy wędrowne organizowane są z wykorzystaniem schronisk na trasach typowych lub są wytyczane samodzielnie przez opiekunów kół. Trasy obozów prowadzą przez róŜne obszary Polski, najczęściej jednak miejscem wypraw są Sudety, Jura Krakowsko-Częstochowska i Pomorze Zachodnie.

Co roku Łódzkie Kuratorium Oświaty ogłasza konkurs ofert na dofi-nansowanie wypoczynku dzieci i młodzieŜy, ustalając jednocześnie wy-sokość dotacji na poszczególne rodzaje imprez (w 2010 r. dopłata na obozy wędrowne wynosiła 20 zł/osobodzień, na obozy wypoczynkowe 25 zł/osobodzień).

PTSM, obok innych organizacji społecznych o charakterze turysty-cznym, jest od lat jednym ze stałych „pośredników” w przekazywaniu pieniędzy z budŜetu państwa na wypoczynek dzieci i młodzieŜy. Udział PTSM w przydzielonych dotacjach jest jednak bardzo niewielki. W roku

2009 wśród ponad 100 imprez, które uzyskały dofinansowanie z Łódz-kiego Kuratorium Oświaty, znalazły się jedynie 4 obozy PTSM. W 2010 r. w budŜecie uwzględniono równieŜ tylko 4 imprezy. Zestawienie liczby dofinansowanych imprez i liczby uczestników przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Obozy wędrowne i wypoczynkowe PTSM województwa łódzkiego w latach 2009–2010, które uzyskały dofinansowanie z budŜetu państwa

za pośrednictwem Kuratorium Oświaty

2009 2010

Oddział

Liczba imprez Liczba osób Liczba imprez Liczba osób

Łódź 1 50 1 25

Piotrków

Trybunalski ^{1 20 1 30}

Skierniewice 2 50 2 50

Ogółem 4 150 4 105

Źródło: opracowanie własne na postawie informacji oddziałów PTSM.

Co roku około połowa wniosków o dofinansowanie zostaje odrzucona, głównie z powodu braku środków, rzadziej z powodu braku odpowiedniej liczby punktów. Z zestawień Kuratorium Oświaty wynika, Ŝe uzyskane pieniądze rzadko są kwotą oczekiwaną. Z reguły jest to niespełna połowa wnioskowanej sumy. Z uwagi na róŜny materiał uzyskany z poszczegól-nych oddziałów (liczby bezwzględne lub udział %), trudno oszacować średnią kwotę dofinansowania. W miarę porównywalne informacje doty-czą jedynie 2010 r. Uzyskane dofinansowanie pokrywało w tym roku w poszczególnych imprezach od 7% do 14,6% (średnio 11%) całkowi-tych kosztów obozów. Biorąc pod uwagę kwotę dotacji, liczbę uczestni-ków, długość wyjazdu moŜna oszacować, iŜ wysokość dopłaty w minio-nym roku wynosiła od 6 do ok. 11 zł na osobodzień (60–113 zł na uczes-tnika przy obozach 10-dniowych).

Dane za 2009 r. mają w większości przypadków postać liczb bez-względnych, stąd trudno określić udział dofinansowania w kosztach wy-jazdów. Wysokość dotacji wahała się w granicach 7–10 zł na osobo-dzień. Przypuszczać moŜna, iŜ przydzielone środki nie pokrywały nawet 10% ogólnych kosztów imprez. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe dofinanso-wane obozy stanowiły jedynie część organizowanych przez PTSM wy-jazdów, kwota uzyskanych dotacji jest bardzo niewielka.

Pozostałą część kosztów wypoczynku pokrywają z reguły sami uczes-tnicy. Kwota ta wynosi przykładowo od 720 zł na uczestnika 10-dniowego obozu wędrownego na Roztoczu do ok. 1100 zł w przypadku 14-dnio-wych obozów wypoczynko14-dnio-wych. Mimo iŜ obozy wędrowne PTSM naleŜą, jak juŜ podkreślano, do najtańszych form wypoczynku, i tak ich koszt często przekracza moŜliwości finansowe wielu rodzin. Organizatorzy szukają równieŜ innych źródeł dofinansowania, głównie u władz samo-rządowych lub prywatnych sponsorów. W tym miejscu naleŜy teŜ pod-kreślić, iŜ sama praca działaczy i członków Towarzystwa, podejmujących trud organizacji, opieki i przewodnictwa jest pracą społeczną.

Przykładem całkowicie bezpłatnej dla uczestników imprezy, merytory-cznie opracowanej przez łódzki PTSM, jest wypoczynek zorganizowany w 2009 r. w Spale dla 30 osób (dzieci i rodziców) z rodzin w trudnej sytuacji materialnej. Wyjazd sfinansowany został z dotacji Unii Europej-skiej oraz Urzędu Miasta w Zgierzu. Doboru uczestników dokonał Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. Do najuboŜszych skierowane są równieŜ

akcje „Lato w mieście” organizowane przy współpracy schronisk

młodzie-Ŝowych i PTSM, całkowicie finansowane przez Kuratorium Oświaty. Poza sezonem wakacyjnym PTSM prowadzi działalność w zakresie organizacji krótkich terenowych imprez o charakterze turystycznym, kra-joznawczym, ekologicznym, integracyjnym. Najbardziej popularną formą

są 1- lub 2-dniowe rajdy skierowane do dzieci i młodzieŜy szkolnej. Ich uczestnikami są członkowie szkolnych kół PTSM, organizatorami zaś

opiekunowie lub działacze poszczególnych oddziałów Towarzystwa. Od-działy w Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim mają stały kalendarz cyklicz-nych imprez terenowych dla młodzieŜy.

W 2010 r. pod patronatem piotrkowskiego oddziału PTSM zorganizo-wanych zostało 11 rajdów dla młodzieŜy, tym 7 trwających dłuŜej niŜ 1 dzień (tab. 4).

Środki na organizację imprez pozyskiwane są najczęściej od władz samorządowych, uczestnicy płacą czasem jedynie symboliczne wpisowe, PTSM występuje w roli opiekuna merytorycznego, fundatora nagród i ga-dŜetów. Te krótkie imprezy krajoznawcze odgrywają niezwykle waŜną

rolę w procesie edukacyjnym i wychowawczym dzieci i młodzieŜy, tym bardziej, Ŝe obejmują swym zasięgiem środowisko wsi i małych miast.

Tabela 4. Kalendarz imprez turystyczno-krajoznawczych oddziału PTSM w Piotrkowie Trybunalskim na 2010 r.

Nazwa imprezy ^{Czas trwania}

w dniach ^{Organizacja Uczestnicy}

XI Noworoczny Rajd

Mikołajkowy ^{1 Gimnazjum Dłutów SP, G}

XVII Rajd Zimowa Sanna 2 SP Królowa Wola SP

Rajd „Europa po angielsku

i niemiecku” ²

Gimnazjum

Lubochnia ^{SP, G}

XII Rajd „Wiosna

w Czarnocinie” ^{1 ZSG Czarnocin SP, G}

IV Rajd „Polska Egzotyczna” 5 ^Gimnazjum

Tomaszów Maz. ^{SP, G}

XXI Rajd „Szlakiem

A.F. Modrzewskiego” ^{2 SP Wolbórz SP, G}

Rajd „Szlakiem Rezerwatów” 2 ZSG Smardzewice SP, G

Rajd „Nenufary” 2 SP Brzustów SP, G

II Rajd Jesienny „Sobota

z Reymontem” ^{1 ZSG Będków SP, G}

XV Rajd po Ziemi

Tomaszowskiej ¹

Gimnazjum

Tomaszów Maz. ^{SP, G}

IV Rajd Barbórkowy 2 SP Kleszczów SP, G

SP – szkoła podstawowa, G – gimnazjum

Źródło: materiały PTSM Piotrków Trybunalski.

W kalendarzu imprez krajoznawczo-turystycznych oddziału łódzkiego skierowanych do dzieci i młodzieŜy dominują jednodniowe spacery po Łodzi i okolicach. Cykliczny charakter mają m.in.:

– wiosenne wędrówki po okolicach Pabianic,

– spacery „Szlakiem Pomników Wybitnych Polaków”, – rajdy „Doliną rzeki Łódki”,

– rajdy „Zielone Płuca Łodzi”, – rajdy „Nasza Pietryna”,

– spacery po łódzkich cmentarzach.

Uczestnikami tych imprez są uczniowie szkół podstawowych i gimna-zjów, wychowankowie domów dziecka oraz ośrodków wychowawczych z Łodzi i regionu.