Ramy konfliktu

W latach 2005-2017 słowa i wyrażenia, które zakwalifikowałam do ram konfliktu związane były głównie z wydarzeniami politycznymi, jakie miały miejsce po zmianie rządu w Polsce w latach 2005-2007 oraz od 2015 roku. Analizując tygodnik ,,Der Spiegel‟‟ wyraźnie widać konflikt oraz brak zrozumienia pomiędzy koalicją PiS-Samoobrona-LPR, oraz kanclerz Angelą Merkel i Wielką Koalicja (CDU/CSU-SPD). W tym czasie do głosu doszły wszystkie zaszłości historyczne, wykorzystywane do celów politycznych przez Związek Wypędzonych i Erikę Steinbach. Odmienne interpretowanie historii oraz zarzut, że Niemcy starają się relatywizować historię i pisać ją na nowo, bardzo często pojawiał się w publikacjach ,,Polityki‟‟. Słowa które wskazywały na negatywny wydźwięk tekstów to m.in.: ,,odzyskanie utraconych ziem’’, ,,niezwykle zła opinia’’, ,,pisanie historii na nowo’’, ,,blond bestia’’ (Erika Steinbach).

160 Od 2015 roku możemy zaobserwować ponowne pogorszenie stosunków polsko-niemieckich. Nowy rząd PiS-u i jego koalicjantów wyraźnie dystansował się od wspólnej polityki europejskiej, koncentrując swoje działania na przeprowadzaniu reform w kraju. Kwestia uchodźców dodatkowo oddaliła od siebie Polskę i Niemcy. W tych latach często pojawiające się wyrażenia tworzące ramy konfliktu to: ,,kwestia praworządności”, „uchodźcy”, ,,egoistyczne działanie’’, ,,nacjonalistyczne ruchy’’, ,,relokacja uchodźców’’, ,,rząd antyzachodni’’.

Publikacja, która ukazała się w tygodniku ,,Der Spiegel‟‟ w 2009 r. bardzo wyraźnie wpisuje się w nurt relatywizowania historii. Publicyści powołują się w niej na doniesienia historyków, którzy przedstawili kontrowersyjną tezę o mieszkańcach regionów Europy Wschodniej, którzy podczas II wojny światowej pomagali Niemcom w eksterminacji ludności żydowskiej. Jest to kolejny przykład próby zdjęcia części odpowiedzialności z Niemiec za zbrodnie Holokaustu: Także polscy chłopi, (…) francuscy burmistrzowie, (…) włoscy żołnierze – oni wszyscy wzięli udział w zbrodni samej w sobie, w Holokauście.423

(…) Donosicielstwo występowało w Polsce tak często, że dla opłacanych osób, które udzielały informacji, przyjęło się oddzielne pojęcie: ,,Szmalcowniki’’ (…)⁴²⁴.

Problem związany z nadmiernym zbliżeniem Niemiec i Rosji zawsze wywoływał wiele kontrowersji i był negatywnie oceniany w Polsce (tygodnik ,,Polityka‟‟): Od zjednoczenia w 1990 r. Niemcy wyraźnie zwróciły się ku Rosji. I Helmut Kohl, i Gerhard Schröder, i Angela Merkel wychodzili z tego samego założenia, że Rosja jest mocarstwem atomowym, członkiem Rady Bezpieczeństwa NZ i musi być pomocna przy rozwiązywaniu problemów europejskich, regionalnych i globalnych⁴²⁵. czy: Obie strony są od siebie uzależnione. (…) Lawinowo zwiększa się natomiast obecność niemieckich firm w Rosji426

. W latach 2005 – 2017 zaobserwowałam takie samo podejście do analizy stosunków niemiecko-rosyjskich. Interesujące jest to, że powyższe relacje spotkały się z krytyczną oceną części niemieckich polityków, na przykład powołanie byłego kanclerza Gerharda Schrödera na szefa komitetu akcjonariuszy rosyjskiej spółki – operatora Gazociągu Północnego: Tak może wyglądać wdzięczność bossów gospodarczych wobec zasłużonych polityków’’ – w ten sposób radio Deutsche Welle skomentowało fakt, że Gerhard Schröder będzie pracował dla Gazpromu. Były kanclerz został szefem komitetu akcjonariuszy spółki North European Gas Pipeline Company (NEGPC), czyli operatora Gazociągu Północnego, który ma połączyć Rosję i Niemcy biegnąc po dnie

423 Bönisch G., Friedmann J., Meyer C., Sontheimer M., Wiegrefe K.: Der dunkle Kontinent, ,,Der Spiegel‟‟ 2009, nr 21, s. 84.

424

Tamże, s. 85.

425 Krzemiński A.: Trialog, ,,Polityka‟‟ 2008, nr 26, s. 53.

426

161

Bałtyku427428

. Sam pomysł budowy gazociągu niemieckiego oceniany był w Polsce niezwykle negatywne, ówczesny kandydat na prezydenta Lech Kaczyński zapowiadał, że zrobi wszystko, żeby projekt gazociągu nigdy nie wszedł w życie. W Niemczech falę oburzenia wywołały słowa ministra obrony w rządzie Prawa i Sprawiedliwości – Radosława Sikorskiego, który sam akt podpisania umowy o budowie gazociągu porównał do paktu Ribbentrop-Mołotow (,,Der Spiegel‟‟): Niemcy podpisały z Rosją umowę o Gazociągu Północnym, jest to projekt, który rażąco godzi w interesy Polski. Nie ma żadnych ekonomicznych podstaw dla budowy tego gazociągu429

. Słowa i wyrażenia zakwalifikowane jako negatywne: ,,rażąco godzi w interesy Polski’’, ,,nie ma żadnych ekonomicznych podstaw’’, ,,nie dopuścimy do budowy’’.

Wiele kontrowersji wzbudziło również odsunięcie Polski w negocjacjach z Rosją nad przyszłością Ukrainy. Należy przypomnieć, iż w początkowej fazie kryzysu na Ukrainie strona polska i niemiecka działały zgodnie, minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski wraz ze

swoim niemieckim odpowiednikiem Frankiem-Walterem Steinmeierem, wielokrotnie

negocjowali w sprawie zakończenia walk na Ukrainie. Jednak później postawa strony polskiej została uznana za zbyt twardą i rozmowy toczyły się pomiędzy Niemcami, Francją, Rosją a Ukrainą. Już we wcześniejszych latach Berlin i Warszawa inaczej akcentowały swoją politykę wobec Rosji i Ukrainy. Prezydent Bronisław Komorowski był zdania, że na Ukrainie powinny zostać zorganizowane Mistrzostwa Europy w piłce nożnej, podczas gdy niemiecki prezydent Joachim Gauck, jak również ogromna większość przywódców państw europejskich, wzywała wręcz do bojkotu Mistrzostw.

W ten sposób chciano wywrzeć nacisk na rząd w Kijowie, aby wypuszczono aresztowaną przywódczynię opozycji Julię Timoschenko. W Polsce odebrano to krytycznie, taki też wymiar miały artykuły poświęcone tej kwestii: Premier Polski Donald Tusk poinformował Merkel, że odrzuca polityczny bojkot EURO. Widoczny rozdźwięk można było zauważyć w chwili nałożenia na Rosję sankcji gospodarczych w roku 2014. Polska była zdania, że należy to zrobić jak najszybciej. W tym czasie niemieccy biznesmeni cały czas prowadzili rozmowy handlowe z rosyjskimi partnerami. W późniejszej fazie konfliktu ukraińskiego poglądy Polski i Niemiec coraz bardziej różniły się. W sporze o utrzymanie kontaktów kulturalnych z Rosją Berlin podjął dokładnie odwrotną decyzję niż Warszawa: niemiecki MSZ utrzymał ,,Rok języka

427 Wiele analizowanych tekstów nie miało autorów ani inicjałów.

428 Kanclerz na rurze, ,,Polityka‟‟ 2005, nr 50, s. 16.

429 Kloth H.M.: Indirekter Hitler-Vergleich. Polnischer Minister poltert gegen Schröder und Merkel, ,,Spiegel Online‘‘ 2006 http://www.spiegel.de/wirtschaft/indirekter-hitler-vergleich-polnischer-minister-poltert-gegen-schroeder-und-merkel-a-413931.html [dostęp dn. 22.08.2018]

162 i kultury niemieckiej w Rosji‟‟, polskie MSZ odwołało równoległy Rok Polski (zachęcają do demonstracyjnego zerwania rozmów, dyplomatyczne rozmowy nie działają)430

. Profesor Roman Kuźniar, doradca prezydenta Komorowskiego stwierdził, iż największym problemem jest zależność niemieckiej polityki od Gazpromu. W artykule dla ,,Rzeczpospolitej‟‟ argumentował swoje słowa następująco: Musimy przyjąć do wiadomości, że ze względu na specyficzny stosunek Berlina do Rosji nie możemy liczyć na Niemcy w sprawach bezpieczeństwa regionu. Mamy jednak prawo oczekiwać, że nie będą one przeszkodą w naszych dążeniach do wzmocnienia wschodniej flanki NATO, uzasadnionych zarówno naszym historyczno-geopolitycznym doświadczeniem, jak i obecną polityką Rosji. Tego domaga się od nich historia431

.

Jeszcze za czasów sprawowania urzędu kanclerza przez Gerharda Schrödera Polskę i Niemcy poróżniło stanowisko wobec Stanów Zjednoczonych. Należy przypomnieć, że Niemcy stanowczo sprzeciwiły się ingerencji w Iraku i ostro skrytykowały udział wojsk polskich w tej akcji. W latach późniejszych wielokrotnie odnoszono się do rozmieszczenia tajnych więzień CIA i stosowania tortur na terenie naszego kraju. Słowa i wyrażenia, które wtedy padały to m.in.: tajne więzienia, transporty z więźniami, nowe zarzuty, stale zaprzeczają.

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (do chwili obecnej nie wszedł w życie) to kolejny przykład płaszczyzny sporu pomiędzy Polską a Niemcami. Traktat przewidywał zmianę w sposobie głosowania w Radzie Ministrów. Do października 2009 r. miały obowiązywać zasady zawarte w traktacie nicejskim. Zmiany miały dotyczyć głosowania podwójną większością głosów. System ten jest bardziej korzystny dla największych państw Unii Europejskiej, ponieważ liczba głosów ma odpowiadać liczbie ludności każdego państwa. Polska uzyskałaby procentowo większą liczbę głosów niż w systemie nicejskim, jednak straciłaby możliwość blokowania niekorzystnych dla siebie decyzji. Po przewidywanej zmianie największe uprawnienia miałyby zyskałyby m.in. Niemcy, co budziło sprzeciw Polski.

Zwolennicy traktatu argumentowali iż celem jest rozbudowa instytucji europejskich, które mają służyć całej wspólnocie, a nie tylko poszczególnym krajom. Przeciwnicy byli zdania, iż po wprowadzeniu tych zmian, mniejsze kraje i nowe kraje członkowskie stracą prawo do decydowania o swoim losie, a nawet prawo do samostanowienia. Ówczesny rząd Polski wielokrotnie podkreślał, że nie pozwoli, aby inne kraje ingerowały w wewnętrzne sprawy narodu polskiego. Tym samym zagraniczne media przedstawiały Polskę jako kraj skrajnie nacjonalistyczny, myślący tylko i wyłącznie o własnych interesach, a nie w kategoriach europejskich (,,Nicea albo śmierć’’, ,,grozi użyciem veta’’). Tygodnik ,,Der Spiegel‟‟ w 2005

430

Blome N., Neukirch R.: Stufe vier, ,,Der Spiegel‟‟ 2014, nr 36, s. 22.

163 roku przywoływał postać Jana Rokity w związku dyskusją nad kształtem Konstytucji Unii Europejskiej: W Polsce zasłynął hasłem ,,Nicea albo śmierć’’, będącym polemiką nad kształtem Konstytucji Unii Europejskiej na korzyść Traktatu z Nicei, który pozostaje niezmieniony432

. Stosunki niemiecko-amerykańskie, szczególnie po objęciu władzy przez Donalda Trumpa, wyraźnie się pogorszyły. Słowa i wyrażenia, które zakwalifikowałam do ramy konfliktu to: wyraźne ochłodzenie, ochłodziły się tak mocno, ujawnienie amerykańskich informatorów, wydalenie z kraju, lekceważący stosunek Waszyngtonu, podsłuchy. Po wyborach we Francji ochłodzeniu uległy także stosunki niemiecko-francuskie. Współpraca pomiędzy Angelą Merkel a nowym prezydentem Francji - Francois Hollande‟m nie układała się tak dobrze, jak z jego poprzednikiem: Nowy prezydent Francji (…) coraz wyraźniej zaznacza swoją odrębność od kanclerz Niemiec. Angela Merkel jest w rosnącej izolacji (…)433

. Słowa i wyrażenia wskazując na konflikt to: ,,zaznacza odrębność’’, ,,izolacja’’, ,,słabnąca pozycja’’, ,,Angela Merkel jest w rosnącej izolacji’’.