Obraz stosunków niemiecko-polskich

W analizowanym okresie 12 lat w „Der Spiegel” problematyka dotycząca obrazu stosunków niemiecko-polskich podnoszona była 89 razy. Relatywnie więcej było treści o zabarwieniu negatywnym ( 59 razy) niż pozytywnym ( tylko 18 razy); treści neutralne, o charakterze informacyjnym pojawiły się 12 razy ( zob. tab. 3).

Tabela 3 Struktura zawartości tekstów publicystycznych tygodnika ,,Der Spiegel’’ w latach 2005 -2017: obraz stosunków niemiecko-polskich

Lp. Szczegółowe kategorie analityczne Wymiar istnienia (częstotliwości) Wymiar wartości Treści o charakterze informacyjnym Oceny Pozytywne Oceny Negatywne 1 ^{Centrum przeciwko} Wypędzeniom ^{30 2 23 5} 2

Ocena jakości stosunków polsko-niemieckich/relacje polsko-niemieckie 22 8 13 1 3 Polscy przedsiębiorcy w Niemczech-obawa przed konkurencją 6 2 3 1 4 Spór o gazociąg północny 6 0 6 0 5 _{Kryzys na Ukrainie} 6 0 6 0 6 Traktat Europejski 4 0 4 0

7 ^{Zniesienie kontroli} granicznych pomiędzy Polską a RFN

4 3 1 0

8 ^{Kryzys finansowy w}

strefie Euro ^{3 0 0 3}

9 ^{Marginalizacja roli Polski}

181

10 ^{Dwudziesta rocznica} upadku muru berlińskiego - ,,Zaczęło się w Polsce‟‟

2 1 0 1 11 ^{Ukaranie zbrodniarzy} wojennych ^{2 0 2 0} 12 ^{Rynek pracy w} Niemczech ^{2 2 0 0} RAZEM 89 18 59 12

Źródło: Opracowanie własne

Centrum przeciwko Wypędzeniom

Najczęściej poruszanym problemem na łamach tygodnika ,,Der Spiegel‟‟ w latach 2005-2017, a odnoszącym się do stosunków niemiecko-polskich była kwestia związana z tematyką wypędzeń, Centrum przeciwko Wypędzeniom oraz działalnością Związku Wypędzonych i jej przewodniczącą, Eriką Steinbach. Problem ten podnoszony był trzydzieści razy, w przeważającej większości uzyskał negatywne oceny (23 oceny negatywne), np. informacje o tym, iż kolejni naukowcy opuszczają radę naukową Fundacji ,,Flucht, Vertreibung, Versöhnung‟‟/,,Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie‟‟/ oraz o coraz większym jej upolitycznieniu: Czeska historyk Kristina Kaiserová skarży się, że jest zdenerwowana wzrastającym upolitycznieniem debaty. […] Dzień później publicystka Helga Hirsch wyjaśnia w liście powód swojego wystąpienia z kręgu rady. Skarży się na ,,silną partyjną instrumentalizację debaty‟‟. […] Fundacja nie interesuje się pojednaniem z sąsiadami, uzasadnił swoje wycofanie się z rady polski historyk Tomasz Szarota⁵⁰¹. Pomysł budowy muzeum w Berlinie, którego robocza nazwa brzmi ,,Widoczny Znak‟‟ zawsze budził wiele kontrowersji w Polsce, za każdym razem ocena tego problemu była negatywna, np. Przewodnicząca Związku Wypędzonych działa na Polskę jak płachta na byka i została ponownie ostro skrytykowana przez polskiego pełnomocnika ds. Niemiec, sekretarza stanu, Władysława Bartoszewskiego⁵⁰².

Pięć podnoszonych zagadnień to treści o charakterze informacyjnym: Wraz z powstaniem sieci (placówek zajmujących się tematyką wypędzeń) Minister ds. Kultury i Mediów, Christina Weiss, chce zniweczyć plany Związku Wypędzonych, który chce zbudować, ku złości Polaków, miejsce pamięci poświęcone Wypędzonym 503

; Polski pełnomocnik ds. Niemiec – Władysław Bartoszewski- uzmysłowił Merkel podczas rozmowy w ubiegły poniedziałek, że jego kraj nie zaakceptuje powołania Steinbach504

.

501 Beste R., Sontheimer M.: Im Kern gefährdet, ,,Der Spiegel‟‟ 2010, nr 11, s. 36.

502 Rotes Tuch, ,,Der Spiegel‟‟ 2008, nr 7, s. 19.

503 Rüge für Staatsministerin, ,,Der Spiegel‟‟ 2005, nr 4, s. 17.

504

182

Tylko dwa problemy dotyczące problemu wypędzenia przedstawiane były w kontekście

pozytywnym tj. problem dotyczący działalności studentów z Frankfurtu nad Odrą, którzy postawili sobie za cel pomoc dawnym niemieckim przesiedleńcom w ich sentymentalnej podróży do Polski oraz w uzyskaniu kontaktu z dawnymi polskimi sąsiadami: Młodzi ludzie uważają się za ambasadorów i mediatorów obydwu narodów505

.

Ocena jakości stosunków niemiecko - polskich /relacje niemiecko -polskie

Problem relacji niemiecko-polskich podejmowany był 22 razy. Tylko osiem kwestii zaprezentowano w pozytywnym świetle: Stosunek naszego miasta ( Gdańska ) do Niemców pozostał niezmieniony, niemieccy inwestorzy nie dali się przestraszyć sztywnym stosunkom pomiędzy Warszawą a Berlinem. Turyści nadal przyjeżdżają (… )506

.

W 2013 roku relacje niemiecko-polskie układały się bardzo dobrze. Wielokrotnie podkreślano pro-europejski styl polityki premiera Donalda Tuska, a także plany wprowadzenia Polski do strefy euro. Rozważania dotyczące tego problemu przedstawiane były z pozytywnymi ocenami: Premier Tusk chce wprowadzić walutę Euro. Gospodarka stoi po jego stronie, jednak narodowcy oczerniają wspólną walutę. (…) Polska musi pilnie wprowadzić Euro (…) tak sądzi wielu polskich przedsiębiorców 507

.

W trakcie kryzysu w jakim znalazła się Unia Europejska, Polska wielokrotnie wskazywała na swoją solidarność z Niemcami. Minister Spraw Zagranicznych Radosław Sikorski podkreślał, że Polska liczy na silne Niemcy, zdolne do wyprowadzenia krajów Unii Europejskiej z kryzysu. Tekst, w którym podnoszono ten problem miał charakter pozytywny: (…) ,,zobaczyliśmy, że demokratyczny kraj jakim są Niemcy, który jest głęboko zakorzeniony w Unii, potrzebuje innych państw żeby móc podjąć pozytywne decyzje w polityce zagranicznej i wewnętrznej. To nie są Niemcy, których musimy się obawiać508

. W podobnym tonie wypowiedział się prezydent Aleksander Kwaśniewski o wyborach parlamentarnych w Niemczech: Silny rząd w Berlinie i nienaruszalna Kanclerz Federalna są konieczne, ponieważ Unia Europejska stoi przed dużymi wyzwaniami509

.

Od chwili objęcia władzy przezPrawo i Sprawiedliwość oraz jego koalicjantówstosunki niemiecko-polskie uległy gwałtownemu pogorszeniu (13 ocen negatywnych). Problematyka wzajemnych relacji nie była prawie w ogóle podnoszona: Polacy muszą skończyć ,,z chodzeniem

505

Repke I.: Trip zur Versöhnung, ,,Der Spiegel‟‟ 2006, nr 46, s. 64.

506 Puhl J.: Besonderer Geist, ,, Der Spiegel „‟ 2007, nr 42, s. 142.

507 Puhl J.: Kern oder Rand, ,,Der Spiegel„„ 2013, nr 6, s. 90.

508Hoyng H., Puhl J., Schult Ch., Zuber H.: Lokomotive ohne Anhänger, ,,Der Spiegel„„ 2013, nr 26, s. 101.

509

183

wokół innych na kolanach’’ – tak brzmi slogan kampanii partii Kaczyńskiego’’510

. Prowadzona polityka zagraniczna także nie ułatwiała unormowania wzajemnych relacji: Zagrożenia? Są nimi nasi sąsiedzi – Rosja i Niemcy511

.

Polscy przedsiębiorcy w Niemczech-obawa przed konkurencją

Niezwykle ważnym tematem dla stosunków polsko-niemieckich była obawa naszych niemieckich sąsiadów przez otwarciem rynku pracy dla obywateli ze wschodnich krajów UE, a tym samym przed tańszą konkurencją ze Wschodu, choć temat ten poruszany był zaledwie 6 razy, z czego jedynie dwie kwestie uzyskały pozytywne oceny, np.: Paweł potrafi wszystko. Murowanie, tynkowanie, układanie płytek i parkietu. (…) On nie zna pięciodniowego tygodnia pracy, żadnej soboty i żadnej niedzieli512

.

W dwóch rozważaniach wyraźnie koncentrowano się na podkreśleniu strat, jakie ponoszą niemieccy obywatele wraz z przystąpieniem nowych państw do Unii Europejskiej, np.: Pokonanymi są jednak dziesiątki tysięcy niemieckich pracowników, którzy nie mogą współuczestniczyć z tanią konkurencją z Europy Wschodniej513

. Raz podniesiono także problem strat, jakie ponoszą Polacy i Czesi wraz z napływem robotników ze Wschodu, np.: Przede wszystkim wzrasta w Polsce i Czechach liczba zagranicznych nielegalnych pracowników (…)⁵¹⁴. 1 maja 2011 r. Republika Federalna Niemiec oraz Austria otworzyły rynek pracy dla obywateli z nowych państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym dla Polaków. Temat ten podnoszony był raz, zawierał treści o charakterze informacyjnym, np. Niemcy nie obawiają się już pracowników ze Wschodu – wręcz przeciwnie, chcą ich zatrudnić u siebie. Najprawdopodobniej nie przyjedzie ich dostatecznie wielu, aby zaspokoić zapotrzebowanie niemieckich pracodawców515

.

Spór o gazociąg północny

Projekt budowy Gazociągu Północnego w znacznym stopniu osłabił polsko-niemieckie stosunki. Rząd Polski odnosił się do tej idei negatywnie, takie też oceny uzyskało pięć tematów poświęconych tej tematyce, np. Niemcy podpisały z Rosją umowę o Gazociągu Północnym, jest to projekt, który rażąco godzi w interesy Polski. Nie ma żadnych ekonomicznych podstaw dla budowy tego gazociągu516

; Lech Kaczyński, (…) zapowiedział podczas kampanii wyborczej, że

510 Hoppe R., Puhl J.: Zornige Mehrheit, ,,Der Spiegel„„ 2016, nr 49, s. 110.

511 Neef Ch., Neukirch R., Puhl J., Steinvorth D.: Die Schlacht der Zwillinge, ,, Der Spiegel „‟ 2007, nr 25, s. 25.

512

Hüetlin T.: Gerangel in der Nasszelle, ,,Der Spiegel‟‟ 2005, nr 32, s. 59.

513 Afhüppe S., Junckers D., Sauga M.: Nivellierung nach unten, ,,Der Spiegel‟‟ 2005, nr 8, s.83.

514 Kraske M., Puhl J.: Die Polen der Polen, ,,Der Spiegel‟‟ 2005, nr 48, s. 135.

515 Dettmer M., Puhl J.: Schröders Sieg, Schröders Fehler, ,,Der Spiegel‟‟ 2011, nr 17, s. 82.

516

184

nie dopuści do budowy planowanego niemiecko-rosyjskiego rurociągu gazowego mającego przebiegać przez Morze Bałtyckie 517

lub Planowany przez Niemców i Rosjan projekt przypomina pakt Ribbentrop-Mołotow, denerwował się w 2006 roku ówczesny polski minister obrony Radek Sikorski – ponieważ rurociąg świadomie omija Polskę i Kraje Bałtyckie⁵¹⁸.

Kryzys na Ukrainie

W 2014 roku najczęściej poruszanym tematem był kryzys na Ukrainie. Polska i Niemcy początkowo zajmowały jedno stanowisko wobec Rosji, później jednak widoczny był wyraźny rozłam. Niemcy zarzucały Polsce zbyt twarde stanowisko w kontaktach z Rosją. Problem ten podejmowany był sześć razy, za każdym razem kwestia ta uzyskiwała wydźwięk negatywny: Polska i państwa bałtyckie zachęcają do demonstracyjnego zerwania z Rosją i mimo to otrzymują w coraz większym stopniu poparcie519

. Także łagodniejsza polityka prowadzona przez kanclerz Angelę Merkel nie zyskała poparcia i oceniana była jako mało efektywna: Wielomiesięczne dyplomatyczne rozmowy prowadzone przez telefon nie działają na prezydenta Rosji Putina ⁵²⁰.

Traktat Europejski

Tematyka związana z zamieszaniem wokół traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej podnoszona była cztery razy, za każdym razem oceniano negatywnie, np.: Polska jest jedynym krajem, który grozi użyciem veta przeciwko wspólnej wersji traktatu ( … ). 521

Zniesienie kontroli granicznych pomiędzy Polską a RFN

Problem zniesienia kontroli granicznych pomiędzy Polską a Niemcami, będącej

konsekwencją przystąpienia Polski 21 grudnia 2007 roku do układu z Schengen poruszany był cztery razy, w większości przypadków temat ten oceniony został przedstawiony z pozytywnymi

ocenami (3 oceny pozytywne), np.: Osoby przyjeżdżające z przeżywającego boom gospodarczy

Szczecina przynoszą rozkwit miasteczkom Pomorza Przedniego. (…) Interesy spółek administrujących obszar nieruchomości jeszcze nigdy nie przebiegały tak dobrze522

. Obok pozytywnych skutków zniesienia granic raz podniesiono też problem zwiększenia się liczby osób próbujących nielegalnie przekraczać granice, np.: Z powodu zmienionej sytuacji na niemieckiej

517 Glücklose Sieger, ,,Der Spiegel‟‟ 2005, nr 45, s. 125.

518Dohmen F., Ertel M., Klussmann U., Neef Ch., Puhl J., Steinvorth D., Technau C.: Die Schlacht ums Gas, ,,Der Spiegel‟‟ 2009, nr 5, s. 90.

519 Blome N., Neukirch R.: Stufe vier, ,,Der Spiegel‟‟ 2014, nr 36, s. 22.

520 Tamże, s. 20.

521 Kompromisslose Polen, ,, Der Spiegel „‟ 2007, nr 24, s. 109.

522

185

granicy z Czechami i Polską, Policja Federalna powinna tak długo pozostać w dotychczasowym, niezmienionym składzie liczebnym, dopóki nie zostaną przedłożone godne zaufania analizy dotyczące skutków zniesienia kontroli granicznych.(…) od momentu zniesienia kontroli granicznych z Polską i Czechami dnia 21 grudnia 2007 roku, zostało zatrzymanych więcej osób nielegalnie przekraczających granicę niż w całych pierwszych trzech kwartałach 2007 roku523

. Kryzys finansowy w strefie euro

Problem kryzysu finansowego, który w 2009 roku dosięgnął też kraje z regionu Europy Wschodniej wysuwany był trzykrotnie, oceny tego kryzysu była oczywiście były negatywna; jedynie treści odnoszące się do polskiej gospodarki, jako najlepiej radzącej sobie z kryzysem miały charakter informacyjny, np. Kryzys gospodarczy dotknął także byłe socjalistyczne państwa – w Polsce i Czechach spadła produkcja, Łotwa, Rumunia i Węgry potrzebują miliardowej pomocy. (…) Obecnie w najlepszej kondycji jest jeszcze polska gospodarka524

. Z problemem tym związane były także kwestie dotyczące pomocy najbardziej zadłużonym państwom strefy euro czy wysoki kurs franka szwajcarskiego i problemów tysięcy Polsków, Węgrów i Chorwatów ze spłatą kredytów hipotecznych, np.: Z powodu wysokiego kursu franka szwajcarskiego cierpią setki tysięcy Polaków, Węgrów i Chorwatów. Nie są w stanie dalej spłacać swoich kredytów. (…) Od czasu gdy strefa euro jest w kryzysie i wartość fanka wzrosła o ok. 30%, (…) Samych tylko 750 000 Polaków stoi w obliczu zadłużenia na ok. 50 mld franków⁵²⁵.

Marginalizacja roli Polski w UE

W rok po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, strona polska zwracała uwagę na nierówne traktowanie nowych członków Unii. Temat ten podnoszony był dwukrotnie. Aktywność polityczna w tej sprawie m.in. Jana Rokity, poddana została negatywnej ocenie, np.: W Polsce zasłynął hasłem ,,Nicea albo śmierć’’, będącym polemiką nad kształtem Konstytucji Unii Europejskiej na korzyść Traktatu z Nicei, który pozostaje niezmieniony526

. Drugi problem dotyczył sprzeciwu Polski wobec europejskich regulacji dotyczących nakazu aresztowania, treść ta miała charakter informacyjny, np. Polscy sędziowie zgłosili zastrzeżenia odnośnie ekspansywnego prawa w Unii Europejskiej, ono narusza konstytucję, (…) ⁵²⁷.

Dwudziesta rocznica upadku muru berlińskiego - ,,Zaczęło się w Polsce’’

523

Mehr Illegale, ,,Der Spiegel‟‟ 2008, nr 3, s. 16.

524 Puhl J.: Der Kater nach der Party, ,,Der Spiegel‟‟ 2009, nr 13, s. 94, 96.

525 Puhl J.: Der Armut verpflichtet, ,,Der Spiegel‟‟ 2011, nr 37, s. 103.

526 Tamże.

527

186 W roku 2009 przypadła 20. rocznica upadku muru berlińskiego; przy tej okazji dwukrotnie wskazywano także na rolę Polski w przemianach jakie zaszły w 1989 roku,; jeden z podnoszonych wątków uzyskał pozytywną ocenę, np.: Idea Okrągłego Stołu, który w grudniu rozpoczął swoje obrady w berlińskim Bonhoefferhaus, była sprowadzona z zagranicy: Polacy zasiedli razem w ten sposób już 10 miesięcy wcześniej i dopiero przy obradach Okrągłego Stołu doprowadzono do zmiany władzy. ⁵²⁸ Druga kwestia dotycząca roli Polski w przemianach transformacyjnych zawierała treści o charakterze informacyjnym, np. Bez Lecha Wałęsy i jego sojuszników nie doszłoby do upadku muru berlińskiego (…). Wielu Polaków jest głęboko dotkniętych tym faktem, iż świat najwidoczniej o tym zapomniał. (…) ,,Media potrzebują ikon, a upadek muru da się lepiej sportretować jako symbol przełomu w 1989 roku niż zmianę władzy w Polsce, (…)’’ 529

.

Ukaranie zbrodniarzy wojennych

Problem ukarania dawnych zbrodniarzy wojennych oraz strażników w obozach koncentracyjnych zawsze wywoływał wiele kontrowersji. Wysuwanych jest wiele zarzutów pod adresem sądów niemieckich, dotyczących ich opieszałości i niekonsekwencji w postępowaniu sądowym. W rezultacie wielu winnych nigdy nie zostało ukaranych: Niemieckie sądownictwo chce naprawić zawstydzającą statystykę. (…) Eksperci oceniają, że około 6500 przydzielonych do Auschwitz działaczy SS przeżyło wojnę. Niemieckie sądy skazały 41 osób (0.6 procent), ostatni proces zakończył się w 1993 roku530

. Temat ten podejmowany był dwukrotnie, w kontekście ocen negatywnych.

Rynek pracy w Niemczech

W związku z pogarszającą się sytuacją demograficzną w Niemczech powrócił temat pracowników z innych krajów Unii Europejskiej. Początkowe obawy związane z napływem taniej siły roboczej okazały się bezpodstawne, a siedmioletni okres przejściowy spowodował, że pracownicy z najwyższymi kwalifikacjami wybrali Irlandię lub Wielką Brytanię jako miejsce pracy i zamieszkania: Potrzebujemy nie mniejszej ilości imigrantów, tylko większej’’, powiedział Clemens Fuest, szef Centrum do spraw Badań nad Europejską Gospodarką Rynkową w Mannheim. (…) dzisiejsi imigranci są w większości lepiej wykształceni niż niemieccy

528 Mayr W., Neef Ch., Puhl J.: Ein Jahr der Wunder, ,,Der Spiegel‟‟ 2009, nr 44, s. 118.

529 Puhl J.: Vergessener Kampf, ,,Der Spiegel‟‟ 2009, nr 32, s. 92-93.

530

187

pracownicy ⁵³¹. Kwestia ta podnoszona była dwa razy, za każdym razem wydźwięk tekstu był pozytywny.

Ocena stosunków polsko-niemieckich przedstawiona w tygodniku ,,Der Spiegel‟‟ za lata 2005-2017 podobnie jak wcześniejsza analiza obrazu Polski z tego okresu, była przede wszystkim negatywna. Po przeanalizowaniu łącznie 12 kategorii szczegółowych, zdecydowanie dominują oceny negatywne (59 ocen), natomiast liczba ocen pozytywnych i treści neutralnych ( informacyjnych) jest zbliżona: 18 ocen pozytywnych oraz 12 treści o charakterze informacyjnym. We wzajemnych stosunkach w wymiarze medialnym nadal przeważa spór o pamięć historyczną oraz różne postrzeganie historii, czego dowodem są nieustające kontrowersje jakie wywołuje działalność Eriki Steinbach, Powiernictwa Pruskiego czy idea budowy Centrum przeciwko Wypędzeniom. Dużym obciążeniem dla stosunków polsko-niemieckich było polskie zaangażowanie w wojnę w Iraku, zakup odrzutowców F-16 oraz budowa gazociągu północnego. Strona niemiecka wielokrotnie zwracała uwagę na zbyt roszczeniowy stosunek Polski i zbyt małe zaangażowanie w działalność organów Unii Europejskiej. Dodatkowo na negatywną ocenę stosunków polsko-niemieckich wpłynął spór o kształt Traktatu Europejskiego. Od 2015 roku możemy mówić o stale pogarszających się stosunkach niemiecko-polskich. Prasa niemiecka, w tym „ Der Spiegel”, sporadycznie podejmowała tematykę wzajemnych relacji, wszystkie poruszane kwestie miały negatywny wydźwięk. Sprzeciw naszych zachodnich sąsiadów budziło przed wszystkim negatywne stanowisko Polski wobec relokacji uchodźców, a także wewnętrzna sytuacja w naszym kraju: spór o Trybunał Konstytucyjny oraz sądownictwo. Liczne protesty obywateli Polski, wizyty komisarzy europejskich oddalały od siebie Polskę i Niemcy. Można wysnuć wniosek, iż w chwili obecnej w Polska jest skierowana bardziej na wschód, a dla Niemiec najważniejszym partnerem pozostaje Francja.

W dokumencie Medialny obraz kształtowania się stosunków polsko-niemieckich. Na podstawie analizy tygodników ,,Der Spiegel'' i ,,Polityka'' (Stron 180-187)