Kolejnym elementem kalkulacyjnym jest pochodzenie towarów. Re guły pochodzenia towarów służą określaniu szczegółowych zasad przy należności towarów do konkretnego kraju lub regionu. Warunki uzyski wania przez towary określonego pochodzenia oraz sposoby jego dokumentowania określane są według reguł preferencyjnego bądź nie- preferencyjnego pochodzenia towarów.
W związku z tym, że podstawowe zasady regulacji dotyczących prefe rencyjnego i niepreferencyjnego pochodzenia towarów są uregulowane umowami międzynarodowymi (Porozumienie w sprawie Stosowania Reguł Pochodzenia Towarów WTO/GATT’94 lub wynikają z umów o SWH), są one identyczne w Polsce i w krajach Wspólnoty. Harmoniza cja niepreferencyjnych reguł pochodzenia dotyczy wszystkich krajów należących do WTO. W wyniku podpisania w Marakeszu Porozumienia Ustanawiającego Światową Organizację Handlu oraz związanego z nim Wielostronnego Porozumienia Handlowego, kraje zobowiązały się rów nież do przestrzegania Porozumienia w sprawie reguł pochodzenia, sta
14 C. Sowiński, A dministrowanie obrotem towarami z %ągranicą - %arys systemu Unii E uropej
skiej, część 2, op. cit. oraz część 3, Monitor Celny 11/2002, ponadto
nowiącego jeden z jego załączników. Natomiast reguły pochodzenia preferencyjnego są określane w zawieranych umowach handlowych.
Wspólnota stosuje — jak wspomniano — dwa systemy pochodzenia towarów: niepreferencyjne i preferencyjne. Zgodnie z postanowieniami Kodeksu celnego niepreferencyjne pochodzenie towarów określa się w celu wyboru stawek ogólnego stosowania: konwencyjnej, autonomicz nej, stawek zawieszonych oraz stawek celnych w ramach ogólnych kon tyngentów i plafonów taryfowych (innych niż traktatowe), a także innych środków polityki handlowej (cła antydumpingowe i wyrównawcze). Pre ferencyjne pochodzenie towarów określa się natomiast w przypadku handlu w ramach porozumień preferencyjnych oraz preferencji udzielo nych przez wspólnotę państwom trzecim autonomicznie (kraje AKP, preferencje w ramach systemu GSP).15 Reguły preferencyjne są bardziej restrykcyjne od niepreferencyjnych.
Przyjmuje się, iż w celu ustalania zarówno preferencyjnego, jak i nie- preferencyjnego pochodzenia towarów, za towary pochodzące z danego kraju uznaje się produkty całkowicie uzyskane w tym kraju albo towary, do wytworzenia których użyto innych produktów, pod warunkiem, że zostały one poddane w tym kraju wystarczającemu przetworzeniu. Do towarów całkowicie uzyskanych w danym kraju należą m. in.: produkty mineralne tam wydobyte, zebrane rośliny, zwierzęta urodzone i wyho dowane jak i produkty od nich, produkty rybołówstwa morskiego wydo byte poza morzem terytorialnym kraju przez statki w nim zarejestrowane i pływające pod jego banderą, czy wreszcie towary wytworzone wyłącz nie z towarów, o których mowa wyżej lub z ich pochodnych na dowol nym etapie wytwarzania.
Dla potrzeb ustalania warunków tzw. wystarczającego pochodzenia należy spełnić jedno z następujących kryteriów:
1. Kryterium zmiany pozycji taryfy celnej — oznacza ono, że uzy skany produkt finalny został poddany wystarczającemu przetwo rzeniu, poprzez zmianę pozycji w taryfie (produkt finalny jest kla
15 W taryfie unijnej nie ma stawek celnych dla towarów z krajów DEV i LDC, wystę pują stawki dla krajów AKP - jest to 77 krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku; stoso w any jest także - jak wcześniej wspomniano - system preferencyjnych stawek GSP. Por. T. Lyons, Uwagi do systemów G SP i A C P w praw ie celnym Wspólnot Europejskich, M onitor Prawa Celnego 2003, nr 8.
Zmiany w k odek sow ych re g u la cja ch o b rotu to w a r o w eg o . 65 syfikowany w innej pozycji systemu HS niż pozycje użytych ma teriałów niepochodzących) — tzw. „skok taryfowy”.
2. Kryterium technologiczne, określające minimalne czynności, jakie muszą być wykonane na materiałach niepochodzących, aby pro dukt finalny nabrał statusu towaru pochodzącego.
3. Kryterium procentowe, które określa maksymalny dopuszczalny udział półproduktów w cenie ex works produktu finalnego. 16 4. Kryterium mieszane łączy kilka powyższych kryteriów; tak może
być np. w przypadku produktów włókienniczych z sekcji XI. Należy zaznaczyć, że na zmianę pochodzenia towarów nie mają wpływu proste czynności — tzw. czynności niewystarczające do nadania pochodzenia, takie jak np.: wietrzenie, suszenie, wentylacja, chłodzenie, zmiany opakowań, znakowanie produktów i ich opakowań etykietami, proste operacje konfekcjonowania, proste łączenie produktów w celu złożenia produktu kompletnego, ubój zwierząt.
Preferencyjne pochodzenie towarów podlega systemowi kumulacji, pozwalającemu partnerom handlowym na używanie swoich komponen tów i produktów do wytwarzania finalnego wyrobu, który uzyskuje status towaru „pochodzącego”, czyli mogącego korzystać z preferencji. Przy czym, jeśli chodzi o kraje GSP i Wspólnotę, jest to kumulacja dwustron na. Natomiast w przypadku krajów EFTA, CEFTA, Turcji (od 1999 roku) z dniem 1 lipca 1997 r. wprowadzono tzw. kumulację paneuropej ską (wielostronną).
Dokumentem potwierdzającym pochodzenie towarów uprawniające do korzystania ze stawek preferencyjnych (GSP) jest: deklaracja na faktu rze (jeśli wartość przesyłki, dla której taka deklaracja jest sporządzana, nie przekracza 3 000 EUR) bądź świadectwo pochodzenia sporządzone na formularzu A. Świadectwo pochodzenia FORM A zachowuje swoją ważność przez 10 miesięcy od daty wydania przez władze kraju korzysta jącego.17
16 W przypadku krajów AKP ten udział wynosi 15%, a w przypadku krajów korzysta jących z preferencji GSP - 10%.
17 Z obowiązku dokumentowania preferencyjnego pochodzenia zwolnione zostały towary mające charakter drobnych upominków o wartości do 500 Euro i w przypadku bagażu podróżnego o wartości do 1200 Euro.
Aby towar mógł korzystać z preferencyjnych stawek celnych (kraje, z którymi zostały zawarte umowy o wolnym handlu oraz kraje AKP), pochodzenie również musi być właściwie udokumentowane. Dokumen tem takim jest świadectwo przewozowe EUR 1, wystawiane przez wła dze celne danego kraju na pisemny wniosek eksportera lub jego przed stawiciela. Rolę świadectwa pochodzenia pełnić może również deklaracja eksportera na fakturze, specyfikacji wysyłkowej lub innym dokumencie handlowym, jeśli jest sporządzona przez upoważnionego eksportera bądź przez każdego eksportera dla każdej przesyłki o wartości nie prze kraczającej 6 000 EUR. Zarówno deklaracja na fakturze, jak i świadectwo przewozowe EUR 1 zachowują swoją ważność przez 4 miesiące.