W Polskiej armii, podobnie jak w armiach państw NATO funkcjonuje system pozwalający na aktywizację żołnierzy zawodowych zwany „rekonwersją kadr” i będący swoistym odpowiednikiem outplacementu43.
Rekonwersja kadr to zatem zespół (system) prawnie unormowanych przedsięwzięć podejmowanych wobec żołnierzy zwalnianych i już zwolnionych z zawodowej służby wojskowej, ułatwiających im adaptację społeczno-zawodową w środowisku cywilnym.
Jak zauważa S. Filipczak [2012, s. 15] główną rolą rekonwersji jest wyrównywanie szans zawodowych przed zaplanowanym zwolnieniem ze służby, pod kątem oczekiwań cywilnego rynku pracy. Należy przy tym podkreślić, że pomoc udzielana w ramach rekonwersji kadr nie polega na wyręczaniu żołnierzy w poszukiwaniu nowej pracy, lecz na mobilizowaniu ich do wyzwolenia własnej, społeczno-zawodowej aktywności i pomaganiu w poszukiwaniu pracy zgodnej z posiadanym wykształceniem, predyspozycjami i wymaganiami.
Rekonwersja kadr to także kontynuacja polityki personalnej Sił Zbrojnych RP. Jest powinnością państwa wobec swoich żołnierzy, przejawem troski o prestiż zawodu wojskowego, przemyślanym postępowaniem mającym na celu pozyskanie wysoko wykwalifikowanych kadr dla instytucji wojskowych, administracji państwowej i gospodarki narodowej44.
Według L. Kościeleckiego [2010, s. 32] przez rekonwersję kadr wojskowych „należy rozumieć wieloaspektową pomoc państwa udzielaną żołnierzom zawodowym zwalnianym ze służby w wieku umożliwiającym dalszą służbę, aby ułatwić im znalezienie pracy w środowisku cywilnym, optymalizując w skali państwa zagospodarowanie tego potencjału”.
Realizacji programu rekonwersji kadr, podporządkowane zostały następujące cele (rysunek 15):
43 Etymologicznie rekonwersja wywodzi się od słowa konwersja, którą W. Stankiewicz [1999, s. 8] definiuje jako „wymuszone okolicznościami przedstawienie produkcji cywilnej na wojskową lub wojskowej na cywilną, realizowaną w relatywnie krótkim czasie”.
44 Organami wojskowymi właściwymi w zakresie udzielania pomocy rekonwersyjnej są: Dyrektor komórki organizacyjnej Ministerstwa Obrony Narodowej właściwej do spraw pomocy rekonwersyjnej, Dyrektor Centralnego Ośrodka Aktywizacji Zawodowej (COAZ) w Warszawie, Kierownicy ośrodków aktywizacji zawodowej (OAZ) w Bydgoszczy, Gdyni, Krakowie, Lublinie, Olsztynie, Szczecinie i Wrocławiu, Szefowie Wojewódzkich Sztabów Wojskowych (WSzW) właściwi ze względu na terytorialny zasięg działania oraz Dyrektorzy Wojskowych Biur Emerytalnych (WBE) w Bydgoszczy, Gdańsku, Krakowie, Lublinie, Olsztynie, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu.
związane z bezpieczeństwem narodowym – przyczyniają się bezpośrednio do tworzenia warunków maksymalnego wykorzystania wiedzy, doświadczenia, oraz predyspozycji zawodowych i osobowych byłych żołnierzy zawodowych w szeroko pojętym obszarze bezpieczeństwa naszego kraju (w tym również na arenie międzynarodowej);
ekonomiczne – wykorzystanie w gospodarce kraju wiedzy i specjalistycznych kwalifikacji byłych żołnierzy zawodowych;
społeczne – możliwość zmiany bądź uzupełnienia posiadanych kwalifikacji zawodowych w celu „bezpiecznego” funkcjonowania na cywilnym rynku pracy.
Cele związane
Cele ekonomiczne Cele społeczne
z bezpieczeństwem narodowym
Rozwój środowisk Minimalizowanie
skutków zwolnień Wykorzystanie kwalifikacji i umiejętności w kraju lokalnych
Administracja Praca bez
obniżenia statusu materialnego państwowa Praca poza granicami kraju: i społecznego misje pokojowe organizacje Administracja międzynarodowe
samorządowa Realizacja zasady
powinności państwa wobec niektórych grup zawodowych Rysunek 15. Cele rekonwersji kadr wojskowych Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kościelecki 2010, s. 164.
Do korzystania z pomocy rekonwersyjnej udzielanej przez resort Obrony Narodowej uprawnieni są żołnierze zawodowi, oraz byli żołnierze zawodowi za wyjątkiem żołnierzy, którzy zostali zwolnieni ze służby z powodu:
zrzeczenia się obywatelstwa polskiego; 93
prawomocnego orzeczenia o wymierzeniu kary dyscyplinarnej usunięcia z zawodowej służby wojskowej;
prawomocnego orzeczenia środków karnych pozbawienia praw publicznych, wydalenia z zawodowej służby wojskowej lub zakazu wykonywania zawodu żołnierza zawodowego;
skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności (aresztu wojskowego) bez warunkowego zawieszenia jej wykonania;
prawomocnego ukarania przez organ właściwego samorządu zawodowego karą zawieszenia lub pozbawienia prawa wykonywania zawodu (specjalności zawodowej). W ramach systemu rekonwersji kadr w Siłach Zbrojnych RP stosowane są różnorodne formy i metody świadczenia usług z zakresu rynku pracy. Obejmują one:
doradztwo zawodowe (forma specjalistycznej pomocy zwalnianym żołnierzom zawodowym w podejmowaniu optymalnych decyzji, związanych z wyborem miejsca zatrudnienia oraz kierunku przekwalifikowania);
przekwalifikowanie zawodowe (polega na zmianie posiadanych kwalifikacji na inne, celem dostosowania do potrzeb wykonywania nowego zawodu lub na podwyższeniu poziomu dotychczasowych kwalifikacji w ramach tego samego zawodu);
pośrednictwo pracy (działalność ukierunkowana na „kojarzenie” poszukującego pracy z pracodawcą w celu nawiązania stosunku pracy)45. Polega ona na udzielaniu pomocy osobom bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia poprzez przedstawienie ofert pracy, a pracodawcom w znalezieniu pracowników o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych;
odbywanie praktyk zawodowych (specjalistyczna forma pomocy rekonwersyjnej pozwalająca na wykorzystanie i sprawdzenie umiejętności nabytych w toku służby i nauki, w warunkach zbliżonych do przyszłej pracy).
Ponadto w ramach powyższej działalności w armii stosowane są inne (uzupełniające) formy pomocy rekonwersyjnej, takie jak: szkolenia, dyżury rekonwersyjne, targi i giełdy prac, czy też programy specjalne.
45 Struktury rekonwersji kadr starają się pozyskiwać oprócz stanowisk cywilnych także oferty dotyczące stanowisk związanych z obronnością kraju oraz z komórkami antykryzysowymi w administracji publicznej.
Jak podkreśla P. Glińska [2015, s. 64] – pomoc rekonwersyjna przysługuje wszystkim żołnierzom zawodowym z co najmniej czteroletnim stażem służby. Wcześniej jednak skorzystają z niej ci, którzy zostali zwolnieni na skutek orzeczenia przez wojskową komisję lekarską niezdolności do pełnienia zawodowej służby wojskowej w wyniku choroby lub wypadku pozostającego w związku ze służbą wojskową. Za zgodą dowódcy jednostki rekonwersją może też zostać objęty żołnierz, który w dalszym ciągu służy. Oferowane jest mu między innymi:
doradztwo zawodowe, o ile pełnił zawodowa służbę co najmniej trzy lata;
przekwalifikowanie i pośrednictwo pracy na dwa lata przed zwolnieniem z zawodowej służby wojskowej, o ile pełnił tę służbę co najmniej cztery lata;
praktyki zawodowe na sześć miesięcy przed zwolnieniem z zawodowej służby wojskowej, o ile pełnił zawodową służbę wojskową co najmniej dziewięć lat.
Z proponowanych przez wojsko form rekonwersji mogą też bezterminowo skorzystać szczególnie poszkodowane rodziny żołnierzy, tj. małżonek oraz dzieci pozostające na utrzymaniu żołnierza zawodowego, który zaginął lub poniósł śmierć w związku z wykonywaniem zadań służbowych lub zmarł w okresie 3 lat po zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej w następstwie wypadku lub choroby pozostającej w związku z wykonywaniem zadań służbowych.
Zgodnie z paragrafem 1 Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 19 listopada 2014r. w sprawie pomocy w zakresie doradztwa zawodowego, przekwalifikowania, pośrednictwa pracy i odbywania praktyk zawodowych, osobom uprawnionym w ramach udzielanej pomocy rekonwersyjnej – resort Obrony Narodowej może pokryć poniesione koszty, związane z przekwalifikowaniem zawodowym, przejazdami z miejsca zamieszkania do ośrodka szkolenia, w którym następuje przekwalifikowanie zawodowe, lub do miejsca odbywania praktyki zawodowej, a także zakwaterowania w okresie odbywania przekwalifikowania zawodowego lub odbywania praktyki zawodowej.
Koszty przekwalifikowania zawodowego finansowane są przez resort ON, według zasad i limitów określonych w ustawie o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
Podstawę naliczenia zwrotu kosztów za przekwalifikowanie zawodowe stanowi 75% najniższego uposażenia zasadniczego żołnierza zawodowego obowiązującego w dniu 1 stycznia roku kalendarzowego, w którym zainteresowany wystąpił z wnioskiem o udzielenie pomocy w przekwalifikowaniu zawodowym.
Aktualnie wynosi to 1 865 PLN (2 500 PLN x 0,75%). Zwrot kosztów jest uzależniony również od wysługi w służbie i wynosi:
po 4 latach służby wojskowej – 100% podstawy naliczenia (1 875 PLN); po 9 latach służby wojskowej – 200% podstawy naliczenia (3 750 PLN); po 15 latach służby wojskowej – 300 % podstawy naliczenia (5 625 PLN).
Zwrot kosztu przejazdu z miejsca zamieszkania do ośrodka szkolenia i z powrotem stanowi równowartość 20 przejazdów klasą II pociągu według taryfy pośpiesznej z uwzględnieniem przysługujących ulg, za wyjątkiem biletów na miejsca rezerwowane, sypialne lub miejsca do leżenia, zaś zakwaterowania w miejscu szkolenia – do wysokości równowartości 30 noclegów, których koszt jednostkowy nie może przekraczać 300% ryczałtu za nocleg przysługujący pracownikowi sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej odbywanej na terenie kraju.
Dane zawarte w tabeli 24, wyraźnie wskazują, iż osoby uprawnione chętnie korzystały z możliwości przekwalifikowania zawodowego, jako formy aktywizacji przygotowującej ich do funkcjonowania na „cywilnym” rynku pracy i przyczyniającej się do znalezienia satysfakcjonującego zatrudnienia46.
Tabela 24. Liczba wydanych decyzji oraz kwota wydatków na przekwalifikowanie zawodowe w latach 2003 – 2013
Rok Liczba wydanych decyzji Kwota wydatków (w PLN)
2003 1 891 4 053 210 2004 2 301 5 193 886 2005 1 712 3 498 448 2006 475 1 038 694 2007 172 322 627 2008 111 234 406 2009 117 296 203
46 W 2011 roku Wojskowe Biuro Badań Społecznych, umiejscowione w Wojskowym Centrum Edukacji Obywatelskiej, przeprowadziło badania w zakresie oceny przez żołnierzy zawodowych prowadzonej w resorcie obrony narodowej działalności rekonwersyjnej. Wyniki, jakie uzyskano, pokrywały się z danymi otrzymanymi z ankiet rekonwersyjnych (np. 94% żołnierzy chce w przyszłości podwyższać swoje kwalifikacje zawodowe).
2010 1 221 2 838 510
2011 2 999 6 383 365
2012 4 284 9 571 739
2013 3 642 8 682 706
Razem 18 925 42 113 794
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych udostępnionych przez Wydział Informacji Publicznej Departamentu Prasowo-Informacyjnego MON w dniu 30.10.2014 r.
Tylko w 2013r. wydano 3 642 decyzji na przekwalifikowanie zawodowe, tj. o ponad 92% więcej niż w 2003 roku. Łączna kwota poniesionych wydatków, przez resort obrony narodowej na przekwalifikowanie zawodowe, w latach 2003-2013 wyniosła ponad 42 miliony PLN.
Tabela 25 pozwala także zwrócić uwagę, na znaczne zróżnicowanie, w liczbie wydanych decyzji na przekwalifikowanie zawodowe, w poszczególnych korpusach żołnierzy zawodowych.
Tabela 25. Liczba wydanych decyzji na przekwalifikowanie zawodowe w latach 2009 – 2013 z podziałem na korpusy
Korpus: Rok
Oficerowie Podoficerowie Szeregowi
w liczbach 2009 65 46 6 2010 518 689 14 2011 994 1916 89 2012 1191 2975 118 2013 905 2590 147 w % 2009 55,6 39,3 5,1 2010 42,4 56,4 1,2 2011 33,1 63,9 3,0 2012 27,8 69,4 2,8 2013 24,8 71,1 4,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych udostępnionych przez Wydział Informacji
Publicznej Departamentu Prasowo-Informacyjnego MON w dniu 30.10.2014r.
Z pośród 12 263 wydanych decyzji (w latach 2009 – 2013) 67 % dotyczyło podoficerów zawodowych, zaledwie 3,1% szeregowych, zaś niespełna 30% oficerów.
Dane statystyczne Centralnego Ośrodka Aktywizacji Zawodowej Wojska Polskiego pokazują, iż osoby zainteresowane możliwością przekwalifikowania zawodowego najczęściej ubiegały się o pomoc w zakresie kursu prawa jazdy, nauki języków obcych, kursu na operatora wózków widłowych czy też ochrony osób i mienia.
Słusznie zauważa L. Kościelecki [2010, s. 44], iż „rekonwersja kadr wojskowych, to jeden z najtańszych i najskuteczniejszych sposobów aktywizacji zawodowej żołnierzy, zwalnianych w wieku aktywności zawodowej”.
Sprawna rekonwersja służy bowiem nie tylko bezpośredniej „walce” z bezrobociem, ale prowadzi także do jego zmniejszenia, zwłaszcza na terenach, gdzie jest ono największe.
Brak przecież rekonwersji kadr w stosunku do wojskowych, oznaczałby zwalnianie żołnierzy zawodowych bez przygotowania do aktywności zawodowej w środowisku cywilnym, w warunkach ostrej konkurencji na rynku pracy.