Rolę i zadania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej określa art. 26 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. – „Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Siły Zbrojne RP zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli”.
Zgodnie z obowiązującą Strategią Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej22, Siły Zbrojne utrzymują gotowość do realizacji trzech rodzajów misji: zagwarantowania obrony państwa i przeciwstawienia się agresji zbrojnej, wspierania podsystemów ochronnych w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu, udziału w procesie stabilizacji międzynarodowej, w tym w międzynarodowych działaniach z dziedziny zarządzania kryzysowego. W misji obrony państwa mieści się również wypełnianie funkcji militarnego odstraszania, poprzez demonstrowanie gotowości do obrony siłami utrzymywanymi w czasie pokoju oraz gotowości do ich mobilizacyjnego rozwinięcia w razie wojny [2014, s. 30-31].
S. Śladkowski [2012, s. 94-95] podkreśla, iż Polskie Siły Zbrojne:
realizują dwustronną i wielostronną współpracę wojskową ze wszystkimi zainteresowanymi partnerami, a zwłaszcza z państwami sąsiedzkimi;
utrzymują gotowość do udziału w działaniach o charakterze asymetrycznym, w tym w wielonarodowych połączonych operacjach zwalczania terroryzmu, prowadzonych zgodnie z prawem międzynarodowym, a organizowanych przez NATO, Unię Europejską lub doraźną koalicję państw;
22 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej – jest dokumentem dotyczącym bezpieczeństwa państwa, opracowanym i zatwierdzonym zgodnie z art.6 ust. 1 i art. 4a ust.1 ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, w dniu 5 listopada 2014r. przez prezydenta Bronisława Komorowskiego na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Dokument ten zastąpił Strategię Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej wydaną w 2007 roku, http://www.bbn.gov.pl/ftp/SBN%20RP.pdf, [dostęp: 15.12.2014].
współuczestniczą w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej, pozostając w gotowości do udziału w wielonarodowych połączonych operacjach pokojowych, stabilizacyjnych, czy też humanitarnych poza granicami kraju;
posiadają zdolności operacyjne, pozwalające na znaczący udział w operacjach reagowania kryzysowego prowadzonych przez UE i NATO oraz wsparcie tego typu operacji organizowanych przez ONZ.
Siły Zbrojne naszego państwa wypełniają swoje misje i funkcje w ochronie i obronie interesów narodowych i wspólnych interesów NATO we wszystkich stanach bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego – w czasie pokoju, w sytuacjach kryzysu oraz w czasie wojny i ewentualnej okupacji części lub całości terytorium. Podstawowym warunkiem spełniania misji i funkcji sił zbrojnych jest zapewnienie sprawności systemu mobilizacyjnego oraz utrzymywanie gotowości bojowej [Jakubczak i in. 2004, s. 201].
Strategia wojskowa przy wyborze właściwych i koniecznych środków obrony Polski oraz obrony wspólnej NATO uwzględnia:
cele i zadania sił zbrojnych ustalone przez politykę bezpieczeństwa Polski oraz Traktat Północnoatlantycki;
geopolityczne położenie Polski w sąsiedztwie dwóch potężnych sąsiadów; doświadczenia z historii Polski i tradycji wojskowej;
współczesny poziom techniki wojskowej;
doświadczenia ze współczesnych wojen i konfliktów oraz działań nieorężnych wojsk; potencjał ludzki, ekonomiczny i terytorialny [Jakubczak i in. 2004, s. 212].
Zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi sprawuje prezydent RP, a ogólne kierownictwo zapewnia Minister Obrony Narodowej.
Struktura, skład, dyslokacja oraz wyposażenie Sił Zbrojnych RP wynikają przede wszystkim ze specyfiki i charakteru przypisanych im zadań oraz konieczności zapewnienia odpowiednich zdolności operacyjnych, umożliwiających wykonywanie zadań w stanie pokoju, kryzysu i wojny.
W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą jako ich podstawowe rodzaje: Wojska Lądowe;
Siły Powietrzne; Marynarka Wojenna;
Wojska Specjalne.
Trzon Sił Zbrojnych RP stanowią Wojska Lądowe. Przeznaczone są do zapewnienia obrony przed atakiem lądowo-powietrznym w dowolnym rejonie Polski, na każdym kierunku, w obliczu każdej formy zagrożenia. Wojska Lądowe są najliczniejszym rodzajem polskich Sił Zbrojnych. Służą w nich dwie trzecie naszych żołnierzy.
W skład Wojsk Lądowych wchodzą: wojska pancerne i zmechanizowane, wojska aeromobilne, wojska rakietowe i artylerii, wojska obrony przeciwlotniczej, wojska inżynieryjne, wojska chemiczne, wojska łączności i informatyki, oraz inne oddziały i pododdziały rozpoznania i walki elektronicznej, pododdziały działań psychologicznych i pododdziały logistyczne, a także jednostki piechoty górskiej.
W Wojskach Lądowych istnieje system logistyczny zabezpieczający proces szkolenia pokojowego, funkcjonowania jednostek wojskowych oraz ich przygotowania do prowadzenia działań bojowych. Narodowa doktryna obronna przewiduje, iż Wojska Lądowe uczestniczą również w realizacji zadań wynikających z międzynarodowych zobowiązań naszego kraju, związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa, pełnieniem misji pokojowych i humanitarnych, a także w akcjach związanych z likwidacją klęsk żywiołowych. Ze struktur Wojsk Lądowych wydzielane są kontyngenty pełniące służbę w najodleglejszych zakątkach świata.
Siły Powietrzne są rodzajem sił zbrojnych przeznaczonym głównie do obrony przestrzeni powietrznej kraju. Funkcjonują w ramach narodowego systemu obrony powietrznej, który jest zintegrowany z systemem sojuszniczym oraz z właściwym europejskim systemem cywilno-wojskowym. Wydzielone jednostki Sił Powietrznych mogą uczestniczyć w operacjach sojuszniczych poza granicami RP.
Składają się z Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Wojsk Radiotechnicznych.
Marynarka Wojenna jest najmniej licznym rodzajem Sił Zbrojnych RP, przeznaczonym do obrony morskiej granicy Polski, ochrony żeglugi i interesów gospodarczych na polskich obszarach morskich oraz obrony wybrzeża we współdziałaniu z innymi rodzajami Sił Zbrojnych oraz Strażą Graniczną.
Zgodnie ze zobowiązaniami międzynarodowymi Marynarka Wojenna utrzymuje zdolności do realizacji zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa zarówno w obszarze Morza Bałtyckiego jak i poza nim. Siły Marynarki Wojennej egzekwują
przestrzeganie polskiego prawa na wodach wewnętrznych, terytorialnych i w polskiej strefie ekonomicznej [Jakubczak i in. 2004, s. 222-223].
Do prowadzenia operacji specjalnych, zarówno w kraju jak i poza jego zagranicami, w okresie pokoju, kryzysu i wojny przeznaczone są wojska specjalne. Prowadzone, we współdziałaniu z siłami konwencjonalnymi lub samodzielnie, operacje wojskowe mogą mieć znaczenie strategiczne lub operacyjne.
Struktura Wojsk Specjalnych oparta jest na samodzielnych oddziałach i pododdziałach, złożonych ze specjalnie wyselekcjonowanych, wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy przygotowanych do działań w środowisku podwyższonego ryzyka, zdolnych do realizacji celów będących poza zasięgiem możliwości jednostek konwencjonalnych. Rozwój jednostek specjalnych jest naturalnym rozwinięciem nowoczesnej doktryny militarnej, która zakłada tworzenie wysoce wyspecjalizowanych sił, zdolnych do realizacji różnorodnych i specyficznych zadań23.
Identyfikując rodzaje Sił Zbrojnych RP, warto wyróżnić Dowództwo Garnizonu Warszawa, struktury organizacyjnej nieoficjalnie traktowanej jako „piąty ich rodzaj”, wykonującej zadania zapewniające funkcjonowanie systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi, przez wyspecjalizowane jednostki wykorzystujące systemy łączności satelitarnej, radiowej i sieć komputerową, umożliwiające instytucjom MON m.in. kontakty z kontyngentami wojskowymi oraz instytucjami resortowymi państw sojuszniczych [Śladkowski 2012, s. 112].
Do zadań Dowództwa Garnizonu Warszawa należy także organizacja uroczystości państwowych, wojskowych i patriotyczno-religijnych zgodnie z ceremoniałem wojskowym, jak też ochrona i obrona obiektów oraz zabezpieczenie funkcjonowania Ministerstwa Obrony Narodowej i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej.
Działalność bieżąca Sił Zbrojnych RP nie byłaby praktycznie możliwa bez wsparcia logistycznego, które organizuje i którym kieruje Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych.
W skład Sił Zbrojnych wchodzi zatem również:
Żandarmeria Wojskowa jako wyodrębniona wyspecjalizowana służba, przeznaczona głównie do: ochraniania porządku publicznego na terenach i w obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych, udziału w narodowym systemie
23 Obecnie w skład struktury Wojsk Specjalnych wchodzą: Jednostka Wojskowa GROM (Warszawa), Jednostka Wojskowa FORMOZA (Gdynia), Jednostka Wojskowa AGAT (Gliwice), Jednostka Wojskowa Komandosów (Lubliniec), Jednostka Wojskowa NIL (Kraków).
reagowania kryzysowego, udziału w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych oraz realizacji zadań wsparcia działań wojsk operacyjnych;
Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych, które odpowiada m.in.: za: przygotowanie stanowiska dowodzenia Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, planowanie, organizowanie i prowadzenie operacji w ramach użycia Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju, kryzysu lub wojny;
Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, który jest organem zarządzającym systemem zabezpieczenia medycznego Sił Zbrojnych RP, odpowiedzialnym za kierowanie wojskową służbą zdrowia, programowanie rozwoju systemu zabezpieczenia medycznego oraz współpracę cywilno-wojskową w sektorze medycznym.