We współczesnych społeczeństwach postprzemysłowych praca zawodowa zajmuje w życiu człowieka miejsce centralne, a jego pozycja w społeczeństwie zależy w dużej mierze od posiadanego zawodu i rodzaju wykonywanej pracy. Zawód jest bowiem istotnym wskaźnikiem usytuowania jednostki w społeczeństwie.
Gruntowną zmianę postrzegania zawodu przez społeczeństwo przechodzi obecnie Wojsko Polskie. Zawód „żołnierz” jest jednym z chętniej wybieranych przez młodych ludzi, i wskutek czego coraz trudniej go wykonywać i przez co rosną również wymagania samej armii. Zmiana statusu naszej armii na zawodową spowodowała m.in., że armia stała się „rynkową” częścią społeczeństwa, nie zaś owianym tajemnicą, odrębnym „światem”.
W Polsce od 2010r. istnieje armia zawodowa. Oznacza to wiele nowych możliwości dla osób, które chcą związać swoją przyszłość z zawodem żołnierza, lepsze zarobki i możliwość pracy na coraz bardziej nowoczesnym sprzęcie.
Jednak „praca” w Wojsku Polskim to zarazem „służba” w formacji militarnej. Poza rozkazodawstwem wiąże się ona z narażeniem życia i zdrowia, niekiedy zmusza do szybkiego podejmowania decyzji, dynamicznych posunięć, racjonalnej kalkulacji dokonywanej często w bardzo krótkim czasie. To wszystko wiąże się także z presją, działaniem w ekstremalnych warunkach, dynamicznym reagowaniem na zaistniałe sytuacje.
Służba w wojsku to przy tym nie tylko praca zarobkowa, ale także wybór bardzo specyficznej „ścieżki życiowej”, podążanie którą ma wpływ na jednostkę, jej najbliższych, jej otoczenie społeczne [Dojwa 2009, s. 54 - 55].
Jak zauważył T. Siemoniak [2013, s. 34], ludzie wiążą z wojskiem swoje nadzieje, bo oferuje ono stabilną, a równocześnie atrakcyjną pracę.
Kandydatów do armii przyciągają, także przywileje socjalne, pewność awansu, kontakt z najnowszą technologią, kariera międzynarodowa (udział w misjach pokojowych, służba w międzynarodowych strukturach NATO), ale także pasja i bardzo często rodzinna tradycja. Armia daje im pewność siebie, dyscyplinę i determinację.
W badaniach opinii publicznej zawód żołnierza zawodowego należy do wysoko ocenianych w społeczeństwie. Wojsko jako instytucja cieszy się zaufaniem i prestiżem. W marcu 2014r. – dwie trzecie Polaków (66%) dobrze oceniało działalność polskiej armii, a tylko co trzynasty respondent (8%) miał zastrzeżenia do jego działalności [Oceny instytucji publicznych 2014, s. 10].
Uwarunkowania prawne związane z powołaniem, przebiegiem i zwolnieniem z zawodowej służby wojskowej reguluje obecnie „nowa” ustawa z dnia 11 września 2003r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych oraz Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 09 marca 2010r. w sprawie powoływania do zawodowej służby wojskowej
Zgodnie z art. 2 tej ustawy „żołnierzem zawodowym może być osoba posiadająca obywatelstwo polskie, o nieposzlakowanej opinii, której wierność Rzeczypospolitej Polskiej nie budzi wątpliwości, posiadająca odpowiednie kwalifikacje oraz zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia zawodowej służby wojskowej”.
Z kolei art. 3 podkreśla, iż żołnierz zawodowy pełni służbę dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej w sposób zdyscyplinowany, lojalny i z poświęceniem. W zamian, Państwo Polskie zapewnia żołnierzom zawodowym godne warunki życia, umożliwiające oddanie się służbie, Narodowi i Ojczyźnie, rekompensując odpowiednio trud, ograniczenia i wyrzeczenia związane z pełnieniem zawodowej służby wojskowej.
Art. 4 tejże ustawy stanowi, iż żołnierze zawodowi stanowią kadrę zawodową Sił Zbrojnych RP, którą można podzielić na:
korpus oficerów zawodowych; korpus podoficerów zawodowych; korpus szeregowych zawodowych.
Strukturę korpusów kadry zawodowej Sił Zbrojnych RP obrazuje rysunek 9.
Rysunek 9. Struktura korpusów kadry zawodowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
Źródło: opracowanie własne.
W korpusach żołnierze zawodowi dzielą się na dalsze grupy zgodnie z posiadanymi stopniami wojskowymi24. Ponadto korpusy kadry zawodowej dzielą się na korpusy osobowe składające się z grup osobowych, w których występuje podział na specjalności wojskowe25.
Każdy żołnierz (mężczyzna, jak i kobieta) powołany do zawodowej służby wojskowej, jest wyznaczony na odpowiednie stanowisko służbowe, które lokuje go zarazem w hierarchii służbowej jednostki organizacyjnej i z określonymi dla tego stanowiska atrybutami26.
Powołanie do zawodowej służby wojskowej następuje: do służby stałej – na czas nieokreślony;
24 Stopnie wojskowe mają swoje oznaki, składające się najczęściej z gwiazdek, tzw. „diamentów”, belek i krokiewek. W RP stopnie wojskowe są tytułami żołnierzy i obowiązują dożywotnio. Żołnierz może jednak stracić stopień w przypadku: degradacji bądź utraty obywatelstwa polskiego. Polskie stopnie wojskowe prezentuje aneks (załącznik 1 i 2).
25 Aktualnie w Wojsku Polskim istnieje 18 korpusów osobowych.
26 Są to: nazwa, stopień etatowy, wymagania kwalifikacyjne, opis stanowiska, grupa uposażenia, korpus osobowy, grupa osobowa.
Oficerowie młodsi
Oficerowie starsi
Korpus oficerów zawodowych
Generałowie (Admirałowie)
Korpus podoficerów zawodowych
Podoficer Podoficer Podoficer
młodszy starszy
Korpus szeregowych zawodowych
do służby kontraktowej – na czas określony w kontrakcie, z tym, że:
o żołnierz służby kontraktowej może ją pełnić przez łączny okres nieprzekraczający 12 lat;
o powołanie do służby kontraktowej może nastąpić jednorazowo na okres od 2 do 6 lat;
o pierwszy kontrakt na pełnienie służby kontraktowej zawiera się na okres 2 lat;
o najpóźniej na 3 miesiące przed dniem upływu okresu, na jaki został zawarty kontrakt, żołnierz służby kontraktowej może wystąpić z wnioskiem o zawarcie kolejnego kontraktu lub powołanie do służby stałej. Z inicjatywą zawarcia kolejnego kontraktu albo powołania do służby stałej może wystąpić również dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz służby kontraktowej pełni kontraktową służbę wojskową.
Powołanie do zawodowej służby wojskowej następuje przy tym z wyróżnieniem27:
do służby stałej – wyłącznie w korpusach oficerów zawodowych i podoficerów zawodowych na czas nieokreślony;
do służby kontraktowej – w korpusach oficerów, podoficerów i szeregowych zawodowych na czas określony w kontrakcie.
Do służby stałej – w korpusie oficerów zawodowych, powołany może być żołnierz służby kandydackiej mianowany na stopień wojskowy podporucznika (podporucznika marynarki), po ukończeniu studiów w uczelni wojskowej, a także oficer służby kontraktowej, który posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny, stopień wojskowy równy lub bezpośrednio niższy od stopnia etatowego stanowiska służbowego, na jakie ma być wyznaczony, oraz posiada co najmniej dobrą ogólną ocenę w ostatniej opinii służbowej, jak również oficer rezerwy, który spełnia łącznie następujące warunki: posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny, stopień wojskowy równy lub bezpośrednio niższy od stopnia etatowego stanowiska służbowego, na jakie ma być wyznaczony, oraz pełnił przed zwolnieniem ze służby i przeniesieniem do rezerwy stałą lub kontraktową zawodową służbę wojskową.
Z kolei do służby stałej w korpusie podoficerów zawodowych można powołać:
27 Szczegółowe zasady powoływania do zawodowej służby wojskowej określa Ustawa z dnia 11 września 2003r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych w art. 9 –18.
podoficera służby kontraktowej, który posiada stopień wojskowy równy lub bezpośrednio niższy od stopnia wojskowego stanowiska etatowego, do którego ma być zaszeregowany po powołaniu do służby stałej, oraz co najmniej dobrą ogólną ocenę w ostatniej opinii służbowej;
podoficera rezerwy, który spełnia łącznie następujące warunki: o posiada ukończoną szkołę średnią;
o posiada stopień wojskowy równy lub bezpośrednio niższy od stopnia wojskowego stanowiska etatowego, do którego ma być zaszeregowany po powołaniu do zawodowej służby wojskowej;
o pełnił przed zwolnieniem ze służby i przeniesieniem do rezerwy, stałą lub kontraktową zawodową służbę wojskową.
Do służby kontraktowej powołuje się:
w korpusie oficerów zawodowych – żołnierza służby kandydackiej, posiadającego tytuł zawodowy magistra lub równorzędny, mianowanego na stopień wojskowy podporucznika (podporucznika marynarki), po ukończeniu szkolenia w uczelni wojskowej;
w korpusie podoficerów zawodowych – żołnierza służby kandydackiej, posiadającego wykształcenie średnie, mianowanego na stopień wojskowy kaprala (mata), po ukończeniu przez niego nauki w szkole podoficerskiej;
w korpusie szeregowych zawodowych – żołnierza służby kandydackiej, legitymującego się ukończonym gimnazjum, po odbyciu przez niego szkolenia wojskowego w ośrodku szkolenia.
Do służby kontraktowej można dodatkowo powołać:
w korpusie oficerów zawodowych – oficera rezerwy, który posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny oraz stopień wojskowy równy lub bezpośrednio niższy od stopnia etatowego stanowiska służbowego, na jakie ma być wyznaczony, a w przypadku gdy stanowisko etatowe jest określone dwoma stopniami wojskowymi posiada stopień wojskowy równy lub bezpośrednio niższy od stopnia wojskowego, do którego ma być zaszeregowany po powołaniu do zawodowej służby wojskowej; w korpusie podoficerów zawodowych – podoficera rezerwy, który posiada
wykształcenie średnie oraz stopień wojskowy równy lub bezpośrednio niższy od stopnia wojskowego stanowiska etatowego, do którego ma być zaszeregowany po powołaniu do zawodowej służby wojskowej;
w korpusie szeregowych zawodowych – żołnierza rezerwy, który odbył czynną służbę wojskową oraz ukończył co najmniej gimnazjum i posiada przygotowanie zawodowe lub kwalifikacje albo umiejętności przydatne w korpusie osobowym, w jakim ma pełnić zawodową służbę wojskową, oraz stopień wojskowy szeregowego (marynarza) lub starszego szeregowego (starszego marynarza).
Stosunek służbowy żołnierza służby stałej powstaje w drodze powołania na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do służby, zaś stosunek służbowy żołnierza służby kontraktowej – w drodze powołania na podstawie kontraktu zawartego między osobą, która dobrowolnie zgłosiła się do tej służby, a właściwym organem. Termin rozpoczęcia pełnienia zawodowej służby wojskowej oraz stanowisko służbowe, na jakim będzie pełniona stała lub kontraktowa zawodowa służba określa rozkaz personalny.
Żołnierze zawodowi pełnią służbę i pracę swoją wykonują na podstawie stosunku służbowego, który nie jest stosunkiem pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, lecz niepracowniczym, administracyjnym stosunkiem zatrudnienia.
Z kolej zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2003r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, żołnierzowi zawodowemu nie wolno podejmować (jakiejkolwiek) pracy zarobkowej i prowadzić działalności gospodarczej, tzn. zarówno w ramach stosunku pracy (na podstawie umowy o pracę), jak również działalności w innych formach, w tym przewidywanych przez Kodeks cywilny i Kodeks spółek handlowych. Zakaz ten dotyczy podejmowania pracy zarobkowej w jednostce, w której żołnierz zajmuje stanowisko służbowe, w jednostce podległej, jak również poza takimi jednostkami28. Żołnierzom zawodowym nie wolno również wchodzić w skład organów spółek, innych przedsiębiorców oraz fundacji.
Natomiast ust. 3 art. 56 stanowi, iż dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę może zezwolić żołnierzowi na wykonywanie pracy zarobkowej lub prowadzenie działalności gospodarczej, jeżeli:
nie koliduje to z wykonywaniem zadań służbowych przez żołnierza; wpływa na podwyższenie jego kwalifikacji;
nie narusza prestiżu żołnierza zawodowego;
28 Aby przeciwdziałać zjawisku korupcji w armii – oficerowie zawodowi (z wyjątkiem oficerów zajmujących stanowiska służbowe sędziów sądów wojskowych oraz stanowiska prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury) oraz podoficerowie pełniący zawodową służbę wojskową w organach finansowych i logistycznych są zobowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym Ministrowi Obrony Narodowej za pośrednictwem Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej.
prowadzona działalność gospodarcza lub działalność podmiotu, u którego będzie świadczona praca, nie dotyczy wyrobów, o których mowa w przepisach w sprawie
klasyfikacji wyrobów obronnych oraz dostaw, robót budowlanych i usług, przeznaczonych na zamówienie jednostek wojskowych.