Rosja posiada jedno z największych złóż ropy na świecie, stanowiące 5-6%zasobów światowych, co daje jej szóste miejscew klasyfikacjiświa towej, jest również jednym z największych producentów tegosurowca, z czternastoprocentowym udziałem w światowym wydobyciuw 2013 roku.
Według danych Ministerstwa EnergetykiFR geologicznezasoby ropy naftowej w Rosji wynoszą 74,3 mld ton. Niestety,współczesne możliwo ści techniczne znacznieograniczają potencjał zasobowykraju,co pozwa
la szacować zasoby wydobywalnena 22mld ton. Ocenazasobów ropy naftowej wRosjiwedług klasyfikacji międzynarodowych jestdwarazy niższa53. Związane jest to z faktem,iż obowiązujący w Rosji system oceny poziomu zasobów bazuje na parametrachgeologicznychi technicznych, podczas gdy niebierzesię pod uwagęekonomikiprojektówzagospoda rowywania złóż54.
53 В. Игорев, Шельф ждет перемен, „Ресурсы Шельфа” 2013, s. 28.
54 Istnieją różne metody obliczania zasobów, oparte na różnych kryteriach kla
syfikacji. Obowiązujący w Rosji system klasyfikacji zasobów wprowadzony został w 2001 roku. System ten w charakterze kryterium klasyfikacji bierze pod uwagę parametry geologiczne i techniczne. Z kolei ekonomika zago
spodarowywania złóż jest uwzględniana w stopniu minimalnym. Zgodnie
56 I 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
3.1. Prowincje wydobywcze
Spośródkilku regionów wydobycia ropy w Rosji na pierwszym miejscu odkilkudziesięciulat plasuje się SyberiaZachodnia. Według danych za 2012 rok przypada nanią 61,2% całkowitego rocznegowydobycia.
Mniejszeznaczenie pod względem krajowego udziału posiadają pozosta łe regionywydobywcze:Ural-Powołże - 22,7%, Timano-Peczora - 5,3%, Syberia Wschodnia - 6,8%, Daleki Wschód - 2,7%, Kaukaz - 1,3%.
Syberia Zachodnia 316,3 61,8 317,2 61,2
Chanty-Mansyjski Okręg Autono
miczny 262,5 51,3 259,9 50,2
Jamało-Nieniecki Okręg Autono
miczny 34,5 6,7 36,4 7,0
Obwód tomski 11,6 2,3 11,9 2,3
Obwód nowosybirski 0,85 0,2 0,6 0,1
Obwód omski 0,4 0,1 0,4 0,1
Południe obwodu tiumeńskiego 6,5 1,3 8 1,5
z przyjętą w Rosji klasyfikacją zasoby dzielą się na poszczególne kategorie według stopnia ich zbadania: A, B, Cl - zasoby potwierdzone/sprawdzone;
C2 - zasoby wstępnie oszacowane; C3 - zasoby potencjalne; Dl, D2 - zasoby prognozowane. Kategoria A, B, Cl, C2 odnosi się do zasobów, zaś C3, Dl, D2 - do zapasów. Klasyfikacja SPE-PRMS - najbardziej rozpowszechniona na świecie klasyfikacja zasobów PRMS została opracowana przez Towarzystwo Inżynierów Naftowych (SPE - Society of Petroleum Engineers). Zgodnie z tą klasyfikacją zasoby dzielone są na trzy podstawowe kategorie: zasoby pewne - prawdopodobieństwo wydobycia wynosi nie mniej niż 90%; zasoby praw
dopodobne - prawdopodobieństwo wydobycia wynosi nie mniej niż 50%; za
soby możliwe - prawdopodobieństwo wydobycia wynosi nie mniej niż 10%.
Ural-Powołże 115,6 22,6 117,7 23
Timano-Peczora 28,5 5,6 27,2 5,3
Syberia Wschodnia 27,2 5,3 35,1 6,8
Daleki Wschód 15,2 3,0 14,2 2,7
Kaukaz 8,6 1,7 6,7 1,3
Razem 511 100,0 518 100,0
58 | 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
Rosyjskieprowincjenaftowe Źródło:W.Konończuk,Najlepszysojusznik Rosji.Kondycjai perspektywyrosyjskiegosektoranaftowego,Warszawa2012,Prace OŚW,nr39
3.1.1. Syberia Zachodnia
Największąprowincją naftową Rosji jestSyberia Zachodnia, obejmu
jąca swoim zasięgiem szereg jednostek administracyjnych: Chanty- -Mansyjski Okręg Autonomiczny(82%regionalnego wydobycia w 2012 roku) iJamało-Nieniecki Okręg Autonomiczny (11,5%), obwód tomski, nowosybirski, omski, część obwodu tiumeńskiego (razem 4%), a także szelf Morza Karskiego. Na Syberii Zachodniejropawydobywana jest od 1964 roku, kiedypraktycznie jednocześnie zagospodarowano kilkazłóż:
Triochoziernoje, MegionskojeiUst-Bałykskoje.W2012 rokuw Zagłębiu Zachodniosyberyjskimwydobyto 317,2 mintonropy.
Docech charakterystycznych omawianej prowincji naftowej zaliczyć można:
• sprzyjającą strukturę geologiczną złóż,
• wysoki stopień koncentracji zasobów w dużych i największych złożach (Samotłorskie, Fiodorowskie),
• bliskie sąsiedztwo poszczególnych złóż naftowych w połączeniu z roz
winiętą infrastrukturą transportową znacznie obniża całkowity koszt eksploatacji,
• wysoką produktywność złóż,
• występowanie ropy z niewielką ilością siarki.
Na Zagłębie Zachodniosyberyjskie przypadadwie trzecie wszystkich zasobów naftowych Rosji. Spośród zagospodarowanych 550 złóż nafto wychdziewięć należy do kategorii unikatowych (z zasobami powyżej 300 min ton), 52 - dużych(60-300 min ton).Ponadto zlokalizowanych jest tutaj siedem z dziesięciunajwiększych rosyjskich złóżnaftowych.
60 I 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
Wankorskie Syberia Zachodnia 1988 2008 0,49
Russkoje Syberia Zachodnia
Jamało-Nieniecki OA 1968 2008 0,41
Tujmazyńskie Ural-Powołże
(niedaleko Ufy) 1937 1939 0,4
Źródło: Opracowanie własne
Wzachodniosyberyjskiej prowincji naftowej wydobywanajest ropa wysokiej jakości z niską lub średnią zawartością siarki - około 70% za sobów udokumentowanych stanowi lekkaropa. W wyniku wieloletniej eksploatacji złóż w tymregionie udokumentowane zasobyropy są sczer-pane średnio w 50%.
Najbogatszymregionemnaftowymzarówno Syberii Zachodniej, jak i całejRosji jestChanty-MansyjskiOkręg Autonomiczny, naktóryprzy pada połowa ropy wydobywanej w FR. W regionietym odkryto 273 złoża
ropy, z których 120 wdrożono do eksploatacji.Cechą charakterystyczną tegoobszaru jest występowaniedużych złóż (około90), na które przy
pada90% udokumentowanych zasobów ropy.W wynikuwieloletniej intensywnej eksploatacji wielespośród nich (w tymnajwiększerosyjskie złoże - Samotłorskie) charakteryzuje się wysokim poziomem sczerpania (80-90%)55.
55 T. Смирнова i in., Минерально-сырьевые ресурсы России и мировой опыт природопользования, „Вестник ПНИПУ. Геология. Нефтегазовое и горное дело” 2013, пг 8, s. 7-17.
56 Tamże.
57 Северный экономический район России, „Скважина” 1999, [online] http://
www.nefte.ru/oilworld/r4.htm - 10.11.2013.
W Jamało-Nienieckim OkręguAutonomicznymwystępują duże za sobyropy, niemniejjednak w porównaniu z Chanty-Mansyjskim OA ropa tego obszaru cechuje się dużą gęstością i lepkością (złoże Russkoje, Siewiero-Komsomolskie, Tazowskie, Zapadno-Messojachskie). W fazę eksploatacji wprowadzono 26 ze 129 odkrytychzłóż naftowych. Na eks ploatowanych złożach skoncentrowanychjest 42% udokumentowanych zasobów ropy. Napółnoc od Jamało-Nienieckiego OA rozpościera się akwen Morza Karskiego, traktowany jako przedłużenie zachodniosy- beryjskiej prowincji naftowo-gazowejz bogatym potencjałem surow cowym. Niewątpliwie w przyszłości zagospodarowywanie surowców naftowych Morza Karskiego będzie silnie uzależnione od infrastruktury Jamało-Nienieckiego OA56.
Trzecie pod względem znaczenia centrum wydobycia ropy Zagłębia Zachodniosyberyjskiego stanowiobwód tomski. Eksploatowanych jest tu 18 z 84 odkrytych złóż naftowych,w tymnajwiększe - Sowieckie, Perwomajskie, Ługineckie, Igolsko-Tałowoje. Średnie sczerpaniepocząt kowych zasobów na wszystkicheksploatowanych złożachwynosi30%, a na wspomnianych największych złożach- około 18%57.
Pozostałejednostki administracyjne Syberii Zachodniej (południe obwodu tiumeńskiego,obwód nowosybirski, obwód omski) mają nie wielki udziałw regionalnymbilansie zasobowym iwydobyciu ropy.
62 | 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
W trzech obwodach odkryto 16niewielkich złóżnaftowych, z których jedynietrzy(Kalczyńskiew obwodzie tiumeńskim, Prirachtowskie wob wodzie omskim i Maloiczskiew obwodzie nowosybirskim) są eksploa towane lub dopierozagospodarowywane.
Szczyt wydobycia ropy na Syberii Zachodniej osiągnięty został w 1988 roku - 415 min ton. Następnie w latach 1996-1999 wydobyciespadło do najniższego poziomu, by w roku 2006 ponownie osiągnąćszczyt,głównie dzięki dynamicznej eksploatacji Samotłorskiego złoża-giganta. Według prognoz rosyjskich ekspertów zachodniosyberyjskaprowincja naftowa jeszcze przezdługiokresbędzie pełnićfunkcję największego centrum wydobywczego Rosji. Tempo spadku wydobycia zależećbędzie od kilku czynników: wdrażania zaawansowanych metod zwiększania wydobycia na obecnie eksploatowanych złożach, zagospodarowywania rosyjskich złóż ropyłupkowej (Bażenowska Świta), zagospodarowywania nowych złóż.
3.1.2.
Ural-Powołże
Region Uralski i Nadwołżańskistanowi drugą co do znaczenia (po Sy berii Zachodniej) największą rosyjską prowincję wydobycia ropy, po wszechnie znaną jakoUral-Powołże. Charakteryzuje się on występowa
niem znacznej grupy dużychzłóżnaftowych,takichjak: Romaszkińskie, Arłańskie, Tujmazińskie, Muchanowskie,Szkapowskie, Kuleszowskie, Batyrbajskie. Od czasów rozpoczęcia eksploatacjitamtejszychzłóż w la
tach 20. XX wieku w regionie wydobyto 6 mld tonsurowca,wtym 117,7 min ton w2012 roku.
Centrumprzemysłu naftowego Uralu-Powołża stanowią Tatarstan i Baszkiria, których udziałw regionalnym wydobyciu wynosi 65%.
W Tatarstaniedo eksploatacji wdrożono 87% udokumentowanych za sobów przyśrednimsczerpaniu złóżna poziomie 67%. Od dłuższego czasu kolejnenowe zasoby ropy eksploatowane sąkosztem drobnych złóżi ciężkiej ropy gorszej jakości, z dużą zawartością siarki.
Nieudoku-mentowane zasoby Tatarstanuszacowane są na 500 min ton. W Baszkirii eksploatowanych jest146 z 158 odkrytych złóż,na które przypada98,4%
udokumentowanych zasobów ropy. Średnipoziom sczerpania począt
kowych zasobów wynosi 78%,w tym największych spośród tutejszych złóż - Arłańskiego, Tujmazińskiego i Szkapowskiego -79-95%. Nieudo kumentowane zasoby ropy w republice szacowane są na385min ton58.
58 T. Смирнова i in., Минерально-сырьевые ресурсы России..., s. 7-17.
59 Tamże.
Obwód samarski to jeden znajlepiej zbadanychobszarów naftowych Uralu-Powołża. Eksploatowanych jesttutaj 101 z 145 złóż, na które przy
pada92,7% udokumentowanychzasobówropy.
Obwody permski iorenburskizaliczająsię do „starych” regionów wy dobywczychUralu-Powołża. Na terenie obwodu orenburskiego odkryto 178 złóż naftowych, zktórych82 sąeksploatowane. Poziom sczerpania zasobów na odkrytych dotychczas złożachwynosi 37%,a dla poszcze
gólnych złóżosiąga poziom 73% (Bobrowskie) i 68% (Pokrowskie).
Największe na tymobszarze złoża naftowe (zasobydo 85 min ton)znaj
dują się w początkowym stadium zagospodarowywania.W obwodzie permskim odkryto 163złóżnaftowych, z czego 98 jesteksploatowanych.
Średni poziom sczerpania zasobów wynosi50%, w tymgłównychzłóż:
Jarino-Kamenołożskiego - 90%, Pawłowskiego - 37%, Batyrbajskiego -58%, Osińskiego- 52%.
W Udmurcji, republice, którą zaczęto badać i zagospodarowywać później niż wszystkie wymienione wyżej regiony,sczerpanie zasobów odkrytych złóżnaftowych jestna najniższym poziomie -30%. Wdrożone doeksploatacjizostały 23 z 67złóż, w tymnajwiększe: Czutyrsko-Misz-kinskie i Jelnikowskie. Stosunkowo niskietempozagospodarowywania zasobów ropy w republicewynikaze złożonej struktury zasobów, wśród których przeważa ciężka ropa (83%). Pozostałe rejony mają minimalne znaczenie na tle ogólnychzasobów (5%) oraz wydobycia (3%) ropy ob szaru Uralu-Powołża59.
64 | 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
3.1.3. Timano-Peczora
Dynamiczny rozwój pracbadawczo-poszukiwawczych pozwolił zająć Timano-Peczorze trzecie miejsce podwzględem zasobów ropy wRo
sji. Timano-peczorska prowincja naftowo-gazowa obejmuje obszar północno-wschodniejeuropejskiej częściRosji. Lądowa część prowincji timano-peczorskiej zlokalizowana jest na terenie Republiki Korni i Nie- nieckiego Okręgu Autonomicznego. W 2012 roku wydobyto tam w su mie 27,2min ton ropy, co stanowiło 5,3% rosyjskiego wydobycia. Zasoby Timano-Peczoryszacowane są na 1,3 mld ton,co stanowi 6% wszystkich bogactwnaftowych Rosji. Tutejsze złoża wciąż znajdują sięw początko
wym stadium eksploatacji (10%)60. Złoża naftowe Republiki Korni są sto
sunkowo dobrze zbadane i zagospodarowane, natomiast strefa szelfowa Timano-Peczory zbadana jest w dużo mniejszymstopniu. W 1995 roku odkryto tu 82 złoża naftowe, z których 31jestobecnieeksploatowanych.
Odkryte złoża są średnio wyeksploatowane- w 41%. Na Nieniecki Okręg Autonomiczny przypada obecnie 52,7%początkowychsumarycznych zasobówtej prowincji naftowej.Region tencharakteryzujesięmniejszym stopniem zagospodarowania przemysłowego. Spośród 73 złóż naftowych obecnie eksploatowanesą dwa (Chiarjagińskie iArdalińskie), natomiast
15 przygotowanychjest do eksploatacji.
60 W. Konończuk, Najlepszy sojusznik Rosji. Kondycja i perspektywy rosyjskie
go sektora naftowego, Warszawa 2012, s. 19-20, Prace OŚW, nr 39.
3.2. Perspektywiczne regiony wydobycia ropy naftowej w Rosji
Wysoki stopień sczerpania ropy naftowej w tradycyjnych regionach wy dobywczychpowoduje koniecznośćzagospodarowywania nowych, do tąd niezbadanych regionów. Donajbardziejperspektywicznych obszarów roponośnychnależą:
1) SyberiaWschodnia, 2) Daleki Wschód, 3) szelf arktyczny,
4) szelf Morza Kaspijskiegoi Morza Czarnego, 5) niekonwencjonalnezłoża ropy naftowej.
Wprzypadku dwóch pierwszych wymienionych prowincji naftowych wydobycie jużtrwa, choć pozostaje ono na względnieniskim poziomie (Syberia Wschodnia - 6,8%, DalekiWschód - 2,7%wrosyjskim wydo
byciu ropy naftowej ogółem w 2012 roku). Natomiastrealizacja projek
tów szelfowych- ze względuna wysokie koszty inwestycyjnena etapie pracposzukiwawczo-badawczych,potrzebę zastosowania nowoczesnych rozwiązań technologicznych oraz utrudnienia związane z nałożonymina Rosje sankcjamizachodnimi- należy do odległej przyszłości.
3.2.1.
Syberia
WschodniaDowschodniosyberyjskiej prowincji naftowej należyKraj Krasnojarski, Jakucja i obwód irkucki. Ropa jest tutaj wydobywanaod 2010 roku, gdy uruchomiono ropociągWSTO(Wschodnia Syberia - OceanSpokojny).
Największym odkrytym w tymrejoniezłożem jest Wankor61, którego zasoby szacowane sąna490 min ton ropy, jak również złoże Wierchnie- czonskiez wydobywalnymi zasobami wielkości 196,1 min ton. Zago spodarowaniem obu złóż zajmuje sięspółka Rosnieft.W 2013 roku szef Rosnieftu Igor Seczin informował,że spółka zamierza w ciągunajbliż szych pięciu lat zainwestować w rozwójSyberiiWschodniej i Dalekiego
61 Wankorskie złoże naftowo-gazowe zagospodarowywane jest przez firmę Wankorneft (w 100% spółka-córka Rosnieftu). Zlokalizowane jest ono na północy Syberii Wschodniej na terenie Kraju Krasnojarskiego. Początkowe zasoby wydobywalne - 500 min ton ropy i kondensatu, 182 mld m3 gazu (stan na 1 stycznia 2014 roku). W 2013 roku wydobycie na Wankorze wyniosło 21,4 min ton ropy i kondensatu gazowego. Około 70% ropy Wankoru ekspor
towane jest do Chin. Ropa wydobywana z tego złoża jest jednym z głównych źródeł wypełnienia ropociągu WSTO.
66 I 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
Wschoduokoło 1 blnrubli62. Obok Rosnieftuaktywne prace poszuki-wawczo-badawcze na terenieSyberii Wschodniej prowadzi Gazprom.
Na początku2013 roku również Łukoil poinformował o swoich planach pracbadawczo-poszukiwawczych w Jakucji.
62 „Роснефть” инвестирует в восточную часть России 1 трлн, Russia.ru, 16.07.2013, [online] http://www.russia.rU/news/economy/2013/7/16/13900.
html - 16.07.2013.
63 О.Самофалов а, В Восточной Сибири обнаружены новые месторожде
ния нефти, „Взгляд” z 23.10.2013.
64 М. Папченкова, В нефтяные месторождения Восточной Сибири вло
жат триллион долларов, „Ведомости” z 16.06.2014.
Pod koniec2013 roku Ministerstwo OchronyŚrodowiska podało in
formację,iż w regionie SyberiiWschodniej może zostaćodkrytych do 30 dużychzłóż naftowo-gazowych. Zasobytychzłóż mogą osiągnąć poziom 300 min ton węglowodorów63. A w połowie 2014roku ministerenerge tyki Rosji Arkadij Dworkowicz poinformował, że wielkość inwestycji kapitałowychw zagospodarowanie złóż naftowych Syberii Wschod niej i rozszerzenieeksporturopy w kierunku wschodnim do 2035roku może wynieść do 1 bln dolarów.Zgodnie zzałożeniamiSE-2035Syberia Wschodnia w przyszłości mastaćsię jedną z najważniejszych prowincji naftowych Rosji,kompensującspadek wydobycia na sczerpanych złożach Syberii Zachodniej. WedługrządowychdanychudziałSyberiiWschod niej wsumarycznym wydobyciuropynaftowejwyniósł w 2012 roku około6,8%, niemniej jednak do 2030 roku powinien wzrosnąć do 16%64.
3.2.2.
DalekiWschód
Na Dalekim Wschodzieropa naftowa eksploatowana jest naodkrytych jeszczew latach 80. złożachw ramach kilku projektów: Sachalin-1, Sachalin-2, Sachalin-3, Sachalin-4, Sachalin-5. Poziom wydobyciana DalekimWschodziew2012roku wyniósł 14,2 minton, costanowiło 2,7%rosyjskiego wydobycia ogółem.
Roponośne tereny dalekowschodnie zdominowanesą przez rosyj
skiego monopolistę Rosnieft, który od połowy 2013roku we współpracy z koncernem Statoil rozpoczął praceposzukiwawczo-badawcze w regio nieMorza Ochockiego. Do połowy 2014 roku spółka pracowała na 10 obszarach koncesyjnychz sumarycznymi zasobami116,5min tonropy.
Jednakże pod koniec 2014roku Rosnieft otrzymałpięć nowych licencji na obszary koncesyjne na MorzuOchockim z sumarycznymi zasobami wielkości 1,7 mld ton płynnego paliwa65.
65 Роснефть получила пять новых лицензий на участки в Охотском море, Прайм, 23.09.2014, [online] http://www.lprime.ru/companies/20140923 /79244031 l.html - 23.09.2014.
66 М. Кутузова, В центре внимания - Арктика, „Ресурсы Шельфа” 2013, s. 32.
3.2.3.
Szelf arktyczny(Morze
Barentsa,Karskiei Peczorskiego)
Jednązobiecującychprowincji naftowych, zdolnych w perspektywie średnio- i długoterminowej podtrzymać poziom wydobycia krajowego w Rosji, jest Arktyka, a ściślejmówiąc - jej szelf. Jegozagospodarowanie jestniezwykle ważne dla gospodarki Rosji, gdyż w przyszłościmożestać się istotnym źródłem dochodów budżetufederalnego.
Całkowita powierzchnia rosyjskiejArktyki,włączając terytorium morskie, przekracza 6 min km2. Według ocenMinisterstwa Ochrony ŚrodowiskaFR ze złóż rosyjskiego szelfumożna wydobyć około 100 mld ton surowca.Zasoby ropy stanowią około 10mld ton.Przeważająca ich część skupionajest właśnie na szelfiemórz arktycznych. Głównezaso
byzbadanych węglowodorów (około70%) wrosyjskiej części Arktyki znajdują się na obszarach MorzaBarentsa, Peczorskiego i Karskiego66. W związku ze zmianami wprowadzonymi w 2008 rokudoustawy
„O kopalinach” głównymi użytkownikami złóższelfowych Rosji zostały dwiespółkipaństwowe - Gazpromi Rosnieft.Na Rosnieft przypadło
68 | 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
41,35% ogólnej liczby licencji (spośród 117 morskichobszarówkoncesyj nych), na Gazprom - 31,92%, na Łukoil - 8,8%,a pozostałe 17,93% roz
dzielono pomiędzy spółki-córki Nowateku i kilka innych firm. Całkowita powierzchnia 117 obszarów koncesyjnych wynosi 1,82 min km2, z czego Rosnieftkontroluje 1,38 min km2 (75,5%). Wsumienadwie największe rosyjskie spółki naftoweprzypada 1,72 min km2, czyli94,6% całkowitej powierzchni obszarówkoncesyjnych67. Komercyjna eksploatacja złóż szelfowychmiała wystartowaćpo 2025roku. Zkolei inwestycje Rosnieftu w Arktyce w ciągunajbliższych20-25lat mają wynieść 500 mld dolarów, informował na początkuroku ministerenergetyki AleksandrNowak68.
67 В. Богоявленский, И. Богоявленский, На пороге арктической эпо
пеи, „Нефть России” 2015, пт 4, в. 30.
68 Г. Старинская.Не время для шельфа. „Роснефть " откладывает бурение на семи участках арктического шельфа, „Ведомости” г 15.06.2015.
69 Трудно и страшно, но надо, „Ресурсы Шельфа” 2013, в. 16-17.
Trudno przecenić skalę zadań, jaka stoi dzisiaj przed spółkami nafto wymi chcącymibraćudział w zagospodarowaniu złóżnaftowych Arkty
ki. Surowe warunkiklimatyczne mórz arktycznych, brak naftowo-gazo- wej i przemysłowo-transportowej infrastruktury terenów nadmorskich nakładająpoważne ograniczenia ekonomiczne na zagospodarowanie tamtejszych złóż. Oboktych trudnych do rozwiązania kwestii należy wymienić szereg innych problemów69:
1) Niski stopieńzbadania szelfu pod względem geologicznym - zasoby przeważającej liczbyregionów szelfowych wymagająudokumento wania.
2) Niewystarczającaliczbawierceń - w latach 2000-2011 narosyjskim szelfie Arktyki wykonano 34odwierty.Niemniej jednak w ostatnim okresie doszło do obniżenia aktywności wierceń: w2011 roku wy konano jedynie jeden odwiert na MorzuKarskim, a w latach 2012-2013anijednego. W 2014 roku wykonano dwaodwierty: naMorzu Barentsa- „Gazprom Nieft Szelf” oraz na Morzu Karskim -Rosnieft (Uniwersytetski). Według stanu na początek 2015 roku na rosyjskich
morzach ArktykiZachodniej odkryto 22 złoża z sumarycznymi za
sobami gazu wielkości ponad10 bln m3 i ropy- ponad500 min ton70.
70 B. BoroHBneHCKMM, 14. BoroHBneHCKMM, Ha nopoie..., s. 29-30.
3) Udział wydobycia ropyze złóższelfowych na tle całkowitego rosyj
skiego wydobycia jest niewielki - 2,7% w 2009 roku. Przytym 95%
surowcaeksploatowanego na złożach szelfowych przypadłona pro jekty sachalińskie.
4) W większości regionów obszaruszelfowegonieistnieje infrastruktura niezbędna do przeprowadzeniaprac badawczo-poszukiwawczych.
5) W warunkach wysokiego ryzykarealizacji projektów arktycznych oraz wpełniwystarczającego zabezpieczeniazasobami lądowymi dwienajwiększespółki państwowe posiadające wyłącznąlicencję na prowadzenie prac w tych prowincjach naftowych - Gazprom i Ros-nieft - bez większego entuzjazmu podchodzą do zagospodarowy wania złóż arktycznych. Dlatego w celuaktywizacji zagospodarowa
niaszelfukonieczne są zmiany w ustawodawstwie. W szczególno
ści mowatu o poszerzeniu listy potencjalnych użytkowników złóż, zagwarantowaniu odkrywcyzłożaprawa do jego zagospodarowania oraz stworzenia przyjaznego klimatu fiskalnego, ograniczającego do minimum ryzyko pracbadawczo-poszukiwawczychw trudnych arktycznych warunkach. Duże doświadczenie pracy spółki Łukoil na złożach szelfowych (Morze Kaspijskie i Morze Bałtyckie), jak rów nież na szelfiegłębinowym byłobyniezwykleprzydatne przy realizacji rosyjskich projektów szelfowych. Niemniej jednak rosyjskie ustawo
dawstwoograniczadostęp spółek prywatnych do zagospodarowy
wania rosyjskichzłóższelfowych. Spośród spółek prywatnych na starychprojektach szelfowychpracuje jedynie Łukoil (złoże imienia Korczagina i Filanowskiegonaszelfiekaspijskim), który otrzymał licencje jeszcze przed wprowadzeniem zmian doustawy „O kopa
linach” w 2008 roku.W ciągu ostatnich siedmiu lat przedstawiciele
70 I 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
Łukoilu niejednokrotnie wyrażali chęć pracyna szelfie, jednakże rząd odmawiał zmianwustawie71.
71 П. Биланенко, О. Сапожков, Депутаты буксируют ЛУКОЙЛ в море, „Коммерсантъ” z 9.02.2015, [online] http://www.kommersant.ru/
doc/2663651 -9.02.2015.
72 Н. Еремин, А. Кондратюк, А. Еремин, Ресурсная база нефти и газа арктического шельфа России, Институт проблем нефти и газа РАН, [online] http://www.ipng.ru/files/_0c7ee907-47d4-453a-8133-cc43a481f478 -EreminNA_Kondrat%27uk_EreminAN_2010_Resource_base.pdf- 15.11.2015.
6) Gigantycznezapotrzebowaniena technologiekonieczne do poszu kiwań na morzach i zagospodarowywania złóż naftowych. Poziom owego zapotrzebowaniamoże sięistotnienasilićpowprowadzeniu sankcjiprzeciwko Rosji przez kraje UE i USA.
Jakwcześniej wspomniano,lwia część spośród perspektywicznych i prognozowanych 25 złóżnaftowo-gazowych szelfu arktycznegozloka
lizowana jest na akwenachtrzechmórz: Morza Barentsa,Morza Peczor-skiegoiMorza Karskiego. Zbadana część szelfu arktycznego wskazuje na znacznąprzewagę gazunad ropą.Spośród 25 odkrytych złóż naftowo--gazowychjedynie siedem jest przygotowanych do zagospodarowania72. Szelf arktyczny dotychczaszbadany został wnierównomiernymstop niu.W jegozachodniej części znajduje się około 94%całkowitej ilości surowców, podczasgdy w części wschodniej,nastoku kontynentalnym i w głębinowych częściach Arktyki, przeważająsurowceprognozowane.
Zagospodarowanie Arktyki zajmuje szczególne miejscewprojek tach szelfowych Rosnieftu. Plany szelfowe rosyjskiejspółki naftowej legły u podstaw międzynarodowej współpracyRosnieftu ze światowy mi gigantami naftowo-gazowymi.Historia strategicznego partnerstwa międzynarodowego na szelfie rozpoczęła się w 2011 roku po zawarciu porozumienia o współpracy pomiędzy Rosnieftem iamerykańską kor
poracjąExxonMobil. W 2012 rokudoszło do zawarciaszeregu ważnych umów zespółkamiEnii Statoil o utworzeniu przedsiębiorstwz udziałem kapitału zagranicznegow celu zagospodarowywania szelfu arktycznego.
Na początku 2013 roku RosnieftiExxonMobil rozszerzyły współpracę
strategiczną, włączywszy dodatkowo siedem licencjonowanychobszarów koncesyjnych na Morzu Czukockim,MorzuŁaptiewów iMorzu Kar
skim73.
73 Роснефть, [online] http://www.rosneft.ru.
74 В. Богоявленский, И. Богоявленский, На пороге..., s. 33.
3.2.4.
SzelfMorzaKaspijskiego
iCzarnegoNiemożna niedoceniaćpotencjału surowcowego Morza Czarnego i Mo
rza Kaspijskiego. Prognozowanezasoby węglowodorówna zboczu Tuap se Morza Czarnego według różnychdanych wynoszą od 3 do 11,5mid ton.Obecnie na szelfieMorzaCzarnego z różnym powodzeniem pracu
ją cztery państwa: Rosja, Rumunia, Bułgaria i Turcja. Najlepsze wyniki w tej dziedzinie osiąga Rumunia.Rosjanie na szelfie Morza Czarnego są obecni od 1972 roku, gdzie już w roku1974odkryto złoże Golicyno. Na wschodnim obszarze koncesyjnymrosyjskiejczęści Morza Czarnego pra cujespółkaRosnieft,która w ramach prac poszukiwawczo-badawczych odkryła sześć perspektywicznychstruktur na głębokości morza od600 m do ponad 2km74.
Wkwietniu2012roku Rosnieft i Eni stworzyły spółkę w celu przepro wadzenia badańw regionie MorzaCzarnego,obejmującego akwen o po wierzchni 8600 km2 na głębokościod 600 do 2250m. Planyspółek na lata 2015-2016 zakładają wykonanie dwóch wierceń poszukiwawczych.
W 2013 roku Rosnieft i ExxonMobil powołały do istnieniaspółkę do realizacjiprojektu naMorzu Czarnym (Tuapsemorneftegaz) orazMo
rzu Karskim (Karmorneftegaz). Udział Rosnieftu w każdym z projektów wynosi 66,67%, a spółki ExxonMobil - 33,33%. Koszty początkowezwią zane z badaniamina terenie tych dwóch regionów oceniane są na po nad 3,2 mid dolarów, zaśich większa część sfinansowana zostanie przez amerykański koncern.
72 I 3. Rosyjskieprowincjenaftowe
Z koleina Morzu Kaspijskim osiemprojektów wydobyciaropy igazu realizuje Łukoil. W2010 rokuspółkarozpoczęła eksploatację złoża im.
Korczagina,a w 2016 roku powinno wystartować wydobycie na złożu Fi-lanowskiego. Udokumentowane zasoby ropy złoża Korczagina wynoszą 270 min baryłek, a tempo przyrostu wydobyciarok doroku jestjednym z najwyższych wśródzłóż naftowych Łukoilu - poziom wydobycia wzrósł do454,8 tys. ton (około 9 tys.baryłek na dobę)w 2012roku. Prognozy zakładajądalszy wzrost do 2,5 min tonrocznie (około50 tys.baryłek na dobę). Odkryte w 2005rokuzłoże im.Filanowskiego jest największym złożem szelfowym wrosyjskimakwenie MorzaKaspijskiego, z wydo-
Korczagina,a w 2016 roku powinno wystartować wydobycie na złożu Fi-lanowskiego. Udokumentowane zasoby ropy złoża Korczagina wynoszą 270 min baryłek, a tempo przyrostu wydobyciarok doroku jestjednym z najwyższych wśródzłóż naftowych Łukoilu - poziom wydobycia wzrósł do454,8 tys. ton (około 9 tys.baryłek na dobę)w 2012roku. Prognozy zakładajądalszy wzrost do 2,5 min tonrocznie (około50 tys.baryłek na dobę). Odkryte w 2005rokuzłoże im.Filanowskiego jest największym złożem szelfowym wrosyjskimakwenie MorzaKaspijskiego, z wydo-