Poziom wydobycia ropy
Po 1991 roku na skutekdezintegracjiradzieckiegosystemu produkcji, dystrybucji,przetwórstwai sprzedaży surowcówrosyjski sektor naftowo--gazowypogrążył się w kryzysie. Pochodną tych wydarzeń było obniże
nie poziomuwydobycia ropy do 301,2 min ton w1996 roku,podczasgdy jeszcze w 1990roku (przedrozpadem ZwiązkuRadzieckiego) ze złóż zlo kalizowanych na terytorium Rosjiwydobyto 516 min ton tegosurowca.
Podczas transformacji rosyjskiej branżynaftowej w latach 90. XX wie
ku priorytetem większości menedżerówstało siępomnażanie własnych majątkówpoprzezprzejmowanie za bezcen aktywów spółeknaftowych (na przykład na drodze prywatyzacji). Procesomtym towarzyszyła re
dukcja programów inwestycyjnych, coprzełożyło się na spadekilości wierceń eksploatacyjnych, zaprzestanie wdrażanie do eksploatacji no wychzłóż. Tendencja tazostała przełamanaprzez Surgutnieftiegaz, któ ry dzięki prowadzonej polityce inwestycyjnej w 1997 roku odnotował wzrostwydobycia. W przypadkuinnych spółek naftowych produkcja zaczęła rosnąć w ciągu kolejnych dwóch-trzech lat.
Na początku XXI wieku sektor naftowy przeszedł do stabilnego roz
woju wramach modelu wolnorynkowej gospodarki, opartej na
własno-76 I 4. Wydobycieropyw Rosji
ściprywatnej i prywatnej inicjatywie78. W celuprowadzenia pomyśl nych pracbadawczo-poszukiwawczych oraz zagospodarowywaniano wychniekonwencjonalnych złóż naftowych rosyjskiefirmy korzystały ze wsparcia kapitału zagranicznego nadrodze zawieraniaporozumień opodziale produkcji oraz tworzenia spółektypu joint venture, co za
procentowałoprzyszłymwzrostem wydobycia. W okresie rozkwitu su rowcowej „oligarchii” (2001-2002) wydobycie ropywzrosło o 9% rokdo roku. Liderzysegmentu wydobywczego - Sibnieft i Jukos - zanotowa li wzrost odpowiednio 19,7% i 17,2%. Jak podkreślająszefowie spółek oraz eksperci rynku, zaprezentowane wynikiosiągnięte zostały dzięki wprowadzeniunowychtechnologiiwydobywczych oraz nowoczesnych zachodnich metod zarządzania firmami.
78 Новая структура российского нефтяного сектора: некоторые итоги.
Дискуссионная аналитическая записка, Институт энергетической по
литики, Москва 2004.
Optymistyczne prognozy opracowane przezsamychgraczyrynku naftowegozakładały szybki wzrost poziomu wydobycia ropy w pierw
szej dekadzie XXI stulecia. Jednakże działania rządu rosyjskiego z lat 2003-2004 poskutkowały zamrożeniem lub rezygnacją z wcześniejprzy
jętych długoterminowych projektów inwestycyjnych, które miały staćsię gwarantem dynamicznegorozwoju sektora w przyszłości. Ważną rolę w osłabieniu kondycji branży naftowej odegrała decyzja rządu z marca 2004 roku o podniesieniu stawki podatkowej dlasektoraoraz brakzgody na budowę prywatnego ropociąguSyberia Wschodnia - Murmańsk, za czymlobbował Jukos.
Ponadto zablokowanomożliwość stosowania na terytorium Rosjipo rozumieńo podziale produkcji, stymulującychinwestycje w duże projek
ty naftowo-gazowe. Nie będąc w stanie stworzyć korzystnych bodźców rozwoju, państwo jednocześnie zainicjowało procesupaństwawiania branżynaftowej. Pierwszym krokiem na tej drodze było zamrożenie rozpoczętego w latach 2002-2003 procesu fuzji przez wchłonięciespółek naftowych (niezrealizowanafuzja Jukosu i Sibnieftu). Dalsze działania władz w ramach „sprawyJukosu” skutecznie wyeliminowały spółkęMi
chaiła Chodorkowskiego z listy strategicznych graczy naftowych.W ten sposób firmy posiadającelicencje nanajlepsze rosyjskie złoża naftowe (Juganskniefiegaz, pozostałości Jukosu,Sibnieft), naktórew 2004roku przypadało około 30%wydobycia ropy wRosji, okazałysię niezdolne do podejmowaniaperspektywicznych decyzjiinwestycyjnych w segmencie wydobywczym. W efekcie końcowym przełożyło się to na mniejszy od prognozowanego przyrost wydobyciaropy w Rosji wkolejnych latach(po 2004 roku wskaźnik dynamiki w segmencie wydobywczym spadł z8,9%
do 2,4-2,2% wlatach2005-2007,a od 2009 roku oscyluje wokół 1%).
Wzrost poziomu wydobycia w latach 2009-2013 uwarunkowany był wprowadzeniemdoeksploatacjitrzech dużych złóż SyberiiZachodniej - Wankorskiego,Tałakańskiego i Wierchnieczońskiego, którew 2010 rokuprzyniosły w sumie ponad20 min ton ropy79. Warto zaznaczyć, że wszystkietrzyzłoża zaczęto eksploatowaćwyłącznie dzięki zastosowa
niu względem nich ulgowych stawek cłaeksportowego. W 2014 roku wydobycie ropy w Rosjizwiększyło się oponad 3 min ton w stosunku
79 В. Клинцов, И. Косарев, Налогообложение: ключ к освоению запасов нефти, „Вестник McKinsey” 2011, nr 24, s. 24.
78 I 4. Wydobycieropyw Rosji
rocznym,do 526,7 min ton. W związku z tymod początku XXI wieku produkcja wzrosła o ponad60%, a po kryzysie lat 2008-2009 - o 6%.
Jednym z głównych motorów zeszłorocznego wzrostu wydobycia było uruchomienie we współpracy zBasznieftemiŁukoilem złoża im. Trebsa iTitowa (w rezultaciespółki osiągnęły siedmioprocentowe tempo przy
rostu w stosunkurocznym)80.
80 Нефтяная отрасль России ’2014, „Нефтегазовая вертикаль” 2015, пг 6, в. 34.
81 В. Игорев, Шельф..., в. 29.
82 В. Андрианов, Надежды и страхи 2014 года, „Нефть России” 2014, пг 1-2, в. 9.
83 В. Игорев, Шельф..., б. 29.
W tymsamymczasie wydobycie w tradycyjnych prowincjach nafto wychwykazywało tendencję spadkową.Zdaniem ekspertów w celu peł
nego przezwyciężenia naturalnego spadku wydobycia konieczne staje się wprowadzanie roczniedo eksploatacji trzech-czterech złóż naftowych o potencjale około 500 minton81. Niemniej jednak rosyjskiespółkinafto wenie sąw chwiliobecnej przygotowane do wykonania tego zadaniabez wsparcia kapitałuzagranicznego. Z kolei firmy zagranicznenegatywnie postrzegają rosyjski klimat inwestycyjny, wskazując na wysoki poziom obciążeń podatkowych sektora naftowego, prawo, które niewystarczają co dobrze chroni inwestorów, oraz wysokie ryzyko nieprzewidywalnych działańi ingerencjirządurosyjskiego. „Choćwładze kraju podejmują kroki mające na celuzłagodzeniesystemufiskalnego w celupobudzenia dopływu inwestycji, prawo podatkowe tak jak wcześniej zakłada ostrą kontrolęi przewiduje wysokie podatki dla spółek naftowych”82-zwracają uwagęanalitycy agencjiMoody’sInvestors Service.
Za lwią część rosyjskiegowydobycia ropy odpowiada region Syberii Zachodniej.Obecnie90%tamtejszej ropy wydobywane jest na złożach odkrytych do1988roku, a jedynie10% - na złożach odkrytych w latach późniejszych83. Niemniej jednak na tle starzeniasięisczerpywaniaakty wów zachodniosyberyjskichudział tegoregionu w całkowitym rosyjskim wydobyciu zrokuna rok maleje(60% wzeszłym rokuwobec 68%w2008
roku). Udział SyberiiWschodniej iDalekiego Wschodu przeciwnie, wy kazuje tendencję wzrostową, dzięki wdrożeniu do eksploatacjiropociągu WSTO oraz wprowadzeniu trybu specjalnychwarunków podatkowych dla poszczególnych projektów.
Prognozypoziomu wydobycia ropy
Prognozy zawarte w SE-2035 zakładająwzrost wydobycia ropy wRo
sji wlatach 2010-2035. Niemniejjednak produkcja ropybędzierosnąć w ciągu dwóch pierwszych etapów przewidzianych omawianą strategią.
Na trzecimetapie, po osiągnięciu 535 min tonw2030roku, wydobycie ropyzacznie spadać, by w 2035 roku wynieść 530 min ton.
Prognozy wydobycia ropy do 2035 roku (z wyodrębnieniem etapów)
2010 2020 2025 2035
Wydobycie ropy (min ton) 505,3 527- 513 532-500 530-470 Udział procentowy do 2010
roku 100 104-102 105-99 105-93
Źródło: Strategia Energetyczna Rosji do 2035 roku, Załącznik nr 4, s. 222
Zawarte w projekcie SE-2035 prognozy nie brały pod uwagę wpro wadzonych w 2014 roku sankcji Zachoduprzeciwko Rosjii jej sektorowi naftowemu, co zasadniczozmienia postać rzeczy. Mniej optymistyczne prognozy w projekcie Główne kierunki polityki budżetowej na lata 2016- 2018 wskazują nastopniowy spadek produkcji ropy o około 3 minton roczniew ciągu najbliższych trzechlat.Jeśli w 2015 roku, wedługocen Ministerstwa Finansów, wydobycie wyniesie 489 min ton, to pod koniec 2018rokuodnotuje ono spadek do około480 min ton ropy. W tym sa mym czasie eksport ropybędzie powoli rósł - z 224 min ton w 2015roku do 228,5 minton w2018 roku.
Podobnie agencja Fitch prognozuje spadek produkcji wnaftowym segmencie wydobywczym Rosji,któryprzełamie tendencję niewielkich przyrostów wydobycia ropy, obserwowaną w ciągu ostatnich sześciu lat.
80 | 4. WydobycieropywRosji
Doobniżenia poziomu wydobycia przyczyni się ograniczony dostęp ro
syjskichspółek naftowychdo międzynarodowych rynków finansowych oraz niskie ceny ropy, zauważają analitycy Fitch.
Prognozy wydobycia regionalnego
Zgodnie z założeniami SE-2035produkcjaropy w zachodniosyberyjskiej prowincji naftowej będzie spadać (z 308min ton w 2010 rokudo 288min ton w2035 roku). Stopniowemu spadkowi wydobycia ropy w Chanty--Mansyjskim OA towarzyszyć będzie jego wzrost w Jamało-Nienieckim OA. Utrzymanie produkcji na dotychczasowym poziomie na Syberii Zachodniej stanie się możliwedziękiwykorzystaniu nowychtechnolo gii przy zagospodarowywaniu złóż ropy trudno wydobywalnej, w tym również Bażenowskiej Świty. W regionie Powołża wydobycie ropy wana
lizowanymokresie będzie wykazywać tendencję spadkową (z 107min tonw 2010 roku do 68minton w 2035 roku).
Produkcja ropy w europejskiej częściRosji zagwarantowana zostanie dziękizagospodarowywaniunowych,jak również wcześniejodkrytych zasobówropy trudnowydobywalnej w timano-peczorskiej prowincji naftowej, na szelfie kontynentalnym mórz arktycznych oraz w rosyjskim sektorze Morza Kaspijskiego.
W najbardziej perspektywicznym regionie naftowym - Syberii Wschodniej -nacisk położony zostanie na zagospodarowywanie oraz przemysłowąeksploatacjęzłóż ropyw Regionie Wankorsko-Suzuńskim w północno-zachodniejczęściKrajuKrasnojarskiego,w Regionie Jurub- czeno-Tachomskim oraz wzdłużtrasy ropociągu WSTO. Na Dalekim Wschodzie kontynuowanebędziewydobyciesurowca w ramach projek
tówSachalin-1 iSachalin-2, jak również nanowychzłożachoraz na szel
fiekontynentalnym Półwyspu Sachalińskiego84. Dziękiprzedsięwziętym działaniom produkcja ropy w regioniewschodniosyberyjskimodnotuje wzrostz 15,6 min w 2010 roku do 69 min ton w 2035 roku, zaś na Dale kim Wschodzie - z 18,3minton w 2010 rokudo 38 minton w 2035roku.
84 SE-2035, s. 102.
Prognozy wydobycia ropy naftowej w regionach perspektywicznych
Wskaźnik 2010 2020 2025 2035
Wydobycie ropy - udział Syberii Wschodniej i Dalekiego Wschodu w wydobyciu ogółem (%)
7 17 18 20
Źródło: SE-2035, Załącznik nr 3, s. 214
Podobne do SE-2035 prognozyregionalnego wydobycia przedsta wiłoMoskiewskieCentrum Naftowo-Gazowe EY. Zdaniem ekspertów w najbliższych latach udział Syberii Wschodniej i DalekiegoWschodu w ogólnorosyjskim wydobyciuropy będzie wzrastał, a około 2025roku przekroczy poziom 20%85.
85 Нефтяная отрасль России..., s. 34.
Prognozy poziomu wydobycia ropy w Rosji w ujęciu procentowym z uwzględnieniem wprowadzenia do eksploatacji nowych projektów
Region/lata 2014 2015 2017 2019 2021 2023 2025
Syberia Zachodnia 60 60 59 57 55 54 53
Syberia Wschodnia i Da
leki Wschód
12 12 12 15 18 20 21
Ural-Powołże 22 22 22 21 20 20 20
Północ 5 5 6 6 6 6 6
Kaukaz Północny 1 1 1 1 1 1 1
Źródło: Dane spółek naftowych, szacunki Moskiewskiego Centrum Naftowo-Gazo-wego EY
Oczekiwanyprzyrost produkcji ropywe wschodniosyberyjskim re
gionienaftowym oraz na Dalekim Wschodzie nie będzie w stanie wpeł
nej mierzeskompensować spadku wydobycia wywołanego naturalnym
82 I 4. Wydobycieropyw Rosji
starzeniem się złóż. Stąd całkowite wydobycie ropy wRosji około 2025 roku może zmniejszyć się o około 3% w porównaniu z rokiem2014.
Słabą stroną prognoz zawartych w projekcieSE-2035 roku jest fakt,że nadal główne nadzieje pokładanesą wSyberii Zachodniej.Zaznaczono, że wydobyciena tamtejszychzłożach ustabilizuje się, audział tego re
gionu wstrukturze produkcji „czarnego złota” zmniejszy sięnieznacznie - z 58% do 54%. Jednakże napoczątku 2014 roku minister Aleksandr Nowakpodczasspotkania z prezydentemRosji Władimirem Putinem wskazał naistnienie ryzyka spadku wydobycia ropyw SyberiiZachod
niej. Z kolei analitycy RenaissanceCapitalprzepowiadają, że jużw2018 roku eksploatacja ropy w tym regioniewydobywczym może okazać się nierentowna, gdyż z powodu wzrostu poziomu wykładnikawodnego koszty wydobycia ropy gwałtownie wzrosną86.
86 В. Андрианов, Надежды и страхи 2014 года..., s. 10.