S. Brano alias Bonifacius anno 1008 sacram missionum suscepit

Pagi ad an. 1024.

Hist. K. Pow. Tom IV. 11

towarzyszami, od pogan zabitym został w roku 1009 1). Na­

stępnie królowie polscy, robili wielokrotne wyprawy na Prusa­

ków, w celu zmuszenia ich do uległości, i do przyjęcia wiary chrześcijańskiej. I tak: Bolesław Chrobry w roku 1014, kazał spalić święty dąb w Komnowe, gdzie się znajdowały posągi trzech bóstw większych; Perkuna, Atrimpa i Poklusa, i ciała zabitych męczenników od Prusaków wykupił 2); lecz zaledwie opuścił granice tego k ra ju , kiedy znowu Prusacy do bałwochwalstwa wrócili 3). Za Mieczysława II i Kazimierza, Prusacy wyłamali się całkiem z pod posłuszeństwa Polski, i dopiero Bolesław Śmiały zmusił ich znowu do uległości, ale po jego odejściu złą­

czyli się z poganami pomorskimi, i pogranicze Polski wraz z ni­

mi napadali i łupili. Bolesław Krzywousty zwyciężył ich kilka­

krotnie, i starał się do wiary świętej nawrócić, podobnie jak Po­

morzan , ale jego usiłowania nie wydały pożądanego skutku 4).

Bolesław Kędzierzawy około roku 1164 podbił część tego kraju.

Prusacy ulegając okolicznościom, oświadczyli się za przyjęciem religii i za uległością Polsce, ale swoim zwyczajem wkrótce do bałwochwalstwa wrócili. Bolesław nową wyprawę na nich przed­

sięwziął, roku 1167, która się niepomyślnie skończyła, albowiem Prusacy wprowadziwszy Polaków na bagniska, wielką im klęskę *)

*) Tune in confinio praedictae regionis et Russiae, cum praedicaret, primo ab incolis prohibetur, et plus evangelizans capitur; denique amore Christi qui ecclesiae caput est, XVI Cal: mart. mitis ut agnus decollatur cum suis. Chroń. Dithmar. pag. 907.

2) Corpora tot martyrum insepulta jacuerunt, quoad Bolislaus id com- periens, eadem mercatur, ac domui suae futurum acquisivit solatium. Ditkm.

lib. IV. pag. 176. Bolland acta SS. tom III Januar pag. 907.

3) Joan. Długossus toml lib. 2 ad an. 1015. Harknoch diss. de ori­

gine religionis Ckristianae in Prussia pag. 207.

4) Długosz lib. IV. Harknoch disser. de origin. religionis Ckristianae in Prussia pag. 211.

zadali. W téj wyprawie zginął Henryk książę Sandomierski i Lubelski. Najznakomitszym apostołem Prusaków, był Chry- styan zakonnik Cystersów z klasztoru Oliwskiego J); mąż ten stały w swoich zamiarach, roztropny w wyborze środków, świa­

domy w dziejach, ponieważ sam był dziejopisem, i obeznany z przygodami smutnemi swoich poprzedników, wprawny do tłómaczenia się kilku językami, jakoto: polskim, łacińskim, nie­

mieckim i pruskim, był prawdziwie od Boga przeznaczony na zapalenie światła wiary pomiędzy Prusakami, które już nigdy zagasnąć nie miało. Początkowa jego praca pomyślnym skutkiem uwieńczoną została, albowiem znaczna liczba osób przedniejsze- go stanu, chrzest święty przyjęła. W roku 1210 odprawił po­

dróż do Rzymu, w celu przełożenia Inocentemu III papieżowi potrzeb koniecznych, do nawracania tego kraju. Na ów czas Ojciec święty, wydał bullę na imię Henryka arcybiskupa Gnieź­

nieńskiego, którego opiece polecił tak kapłanów jako i nowo za­

szczepioną przez nich winnicę Chrystusową a). Za powrotem do P ru s, wziął się Chrystyan z nową gorliwością do pracy, i w krótkim czasie miał już znaczną liczbę wyznawców wiary chrześcijańskiej. Widać jednak, że nowonawróceni Prusacy, musieli doznawać pewnych ucisków, kiedy za nimi, w roku 1212, wstawiał się papież do książąt polskich i pomorskich, polecając im, aby mieli pobłażanie dla nowonawróconych, i zasłaniali ich od wszelkich ucisków 3). Ugruntowawszy pierwszy zaród

ko-‘) Sławny klasztor Oliwski Cystersów, położony niedaleko Gdańska.

2) Apud Rajnal. sub an. 1210. Cumque Christianus Pkilippus, non- nullique alii monachi, divinum verbum magno cum fructu in Prussia dissé­

minassent, optimatibus quibusdam aliisque coelesti lavacro expiatis; Pontifex eidem arcbiepiscopo (Gnesnensi Henrico) mandat, ut tum monachis, tum iis qui christianis sacris erant iniciati, suam opem auxiliumque praestaret.

3) Epistoła Innocent, apud Rajnal. sub anno 1212. Quidam vestrum, sicut accepimus, quaerentes quae sua sunt non quae Christi, quant cito

in-ścioła chrześcijańskiego w Prusach, udał się znowu Chrystyan do Rzymu, i biskupem pruskim mianowany został, roku 1215.

Tym czasem poganie pruscy, nienawistnem okiem spoglądając na chrześcijan nowonawróconych, poczęli ich napadać, niszczyć majątki, i zmuszać gwałtem do odstąpienia religii Chrystusa.

Pizeiażony Chrystyan takim stanem rzeczy, nie mogąc pomocy od sąsiednich książąt chrześcijańskich uzyskać, prosił Stolicy Apostolskiej, aby pozwoliła ogłosić wojnę krzyżową przeciwko poganom pruskim, irusacy znając słabość Konrada księcia ma­

zowieckiego, który nie orężem ale okupem starał się ich łago­

dzić, wkrótce do takiego przyszli zuchwalstwa, że się spiknęli na zagładę Chrześcijaństwa w Mazowszu, i w roku 1218, do trzechset kościołów i kaplic zniszczyli, kapłanów pomordowali i niesłychanych dopuszczali się okrucieństw 1). Honoryusz III, następca Inocentego, uwiadomiony o tych najazdach i łupiez- twach Prusaków, polecił w roku 1218, arcybiskupom mogun-telligunt aliquos ex gentilibus per Prussiam constitutis, novae regcneratio- nis gratiam suscepisse, statim oneribus eos servilibus aggravant, et venientes ad Christianae fidei libertatem, deterioris conditionis efficiunt, quam essent dum sub jugo servitutis pristinae permanserunt. Ideoque uuiversitatem re­

strain monemus, rogaraus et exhortamur in Domino, por Apostólica vobis scripta mandantes, quatenus intuitu Ejus qui venit salvum facere quod perie- rat, et dare animam suam redemptionem pro multis, kujusmodi novellae plantationis filios non gravetis. Nos enim venerabili fratri nostro (Henrico), Gnesnensi archiepiscopo, nostris damus litteris in mandatis, ut taies foveat propensius, propter Deum, et defendat eosdem a molestiis indebitis et pfés' suris. Pontif. anno XV.

') Sicque terram adeo vastarunt, quod de omnibus munitionibus et castris ducatus sui, non remansit ei, nisi unum castrum situm super fluvium Wisele, quod Ploczke dicebatur. Insuper CCL ecclesias parochiales praeter monasteria regularium et saecularium clericorum, capellas, coenobia mona- chorum, et claustra sanctimonialium, incendio destruxerunt. Düsburg pag. 11 cap. 2.

ckiemu, trewirskiemu, kolońskiemu, magdeburskiemu, salzbur­

skiemu , gnieźnieńskiemu i innym, aby na nich ogłosili wojnę krzyżową 1), a w roku 1219, nakazał biskupowi Chrystyanowi oświecać krzyżowców, aby idąc na wojnę, nie mieli na celu uja­

rzmienia pogan, i aby we wszystkiem słuchali rady biskupa, który ma prawo karania przestępnych cenzurami kościelnemi 2).

Rozpoczęto zatem wyprawę na Prusaków, w roku 1222, pod dowództwem książąt, Leszka Białego, Henryka Brodatego, Kon­

rada Mazowieckiego, oraz wielu innych ze Szląska i Pomorza, do których przyłączyli się biskupi wrocławski i lubuski. Ta jednak wyprawa, skończyła się tylko na odbudowaniu fortec zburzonych przez Prusaków, i na chwilowem zabezpieczeniu od powtórnego napadu. Poczem Konrad udarował Chrystyana bi­

skupa znacznemi posiadłościami 3), a biskup płocki Getko, zrzekł się na jego rzecz swoich praw duchownych i świeckich, w po­

wiatach między rzekami Wisłą, Ossą i Drwencą leżących.

Najpodobniejsza do prawdy, że w czasie tej wyprawy po­

wstał zakon Braci Dobrzyńskich, którzy w bitwie pod Brodnicą, zupełnie pokonani zostali, tak, iż zaledwie kilku z pomiędzy nich schronić się do twierdzy zdołało. Po tej klęsce, Konrad za ra­

dą biskupa Chrystyana, sprowadził do Prus rycerzy niemieckich czyli Krzyżaków 4). Ci złączywszy się z rycerzami Inflantskimi, nie słowem bożem ale orężem, poczęli rozszerzać swe panowa­

nie, o które im daleko więcej niż o religiję chodziło. Wkrótce też podbili Warmiję, Natangiję, Bartę i Galindyę. Zaludniły się

‘) Apud Rajnal. tom III pag. 444 sub anno 1218.

'-) Datum Romae apud S. Petrum IV Idus Maji pont. anno III.

3) Konrad jurę ducali zapisał biskupowi Chrystyanowi część ziemi