Rozpoczynając rozważania dotyczące arteterapii w procesie lecze-nia kobiet, chciałabym Czytelnikowi przybliżyć pojęcie sztuki, które jest nieodłącznie związane z omawianą dziedziną. Małgorzata Kuśpit w swoich artykułach sztukę nazywa odzwierciedleniem całej ludzkości, nierozłącznym elementem ludzkiej egzystencji1. Jarosław Rudniański pi-sze natomiast, że „sztuka w sensie psychologicznym jest zarówno sztuką powszechną, jak i indywidualną. Powszechną w tym sensie, że tworzyć ją może każdy lub niemal każdy, indywidualną zaś w sensie, że niemal każdy tworzy inaczej, że piękno nie jest udziałem tylko nielicznych, lecz każdego człowieka”2. Jak stwierdza Irena Wojnar, sztuka jest „swoistym źródłem wiedzy o człowieku, zarówno przez pryzmat jego obrazu, jaki rysuje, jak i przez pryzmat doświadczeń ludzkich, które pobudza. Ujaw-nia napięcia, niepokoje, przeżycia odrębne i swoiste. […] Jest po prostu źródłem estetycznej samowiedzy człowieka”3. Z historii medycyny jasno wynika, że najwcześniej wpływ sztuki na zdrowie, a w szczególności na psychikę człowieka, dostrzegli starożytni Chińczycy, Arabowie: Asyryj-czycy, Egipcjanie, z kolei potem Grecy i Rzymianie. Fakt ten wynikał z ówczesnego owych cywilizacji humanitarnego podejścia do chorych4. Najczęściej spotykanym stanowiskiem wśród estetyków i psychologów
1 M. Kuśpit: Arteterapia. „Remedium” 2003, nr 3, s. 6.
2 J. Rudniański: Człowiek i sztuka. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984, s. 17.
3 Sztuka jako wyzwanie edukacyjne. Red. J. Plisiecki. Lublin: Wydawnictwo Uni-wersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2001, s. 7.
4 M. Tyszkiewicz: Psychopatologia ekspresji. Twórczość artystyczna chorych psychicz-nie. Warszawa: PWN, 1987, s. 33.
jest stwierdzenie o wielofunkcyjności sztuki. Na ogół wymienia się na-stępujące funkcje sztuki:
– komunikatywna – dzieło sztuki jest artystycznym przekazem emocji, – poznawcza – poprzez dzieło sztuki można odczytać wiedzę
o rzeczy-wistości,
– wychowawcza – kształtuje postawy odbiorców, – integracyjna – jest wspólnym dobrem ludzkości,
– adaptacyjna – przystosowuje do bezkonfliktowych relacji międzyludz-kich,
– ekspresyjna – dzieło sztuki jest wyrazem przeżyć artysty,
– terapeutyczna – stosowanie sztuki jako terapii w medycynie5. Mówiąc o funkcji terapeutycznej sztuki, należy ją dookreślić. Przyjmuje się, że swoim zakresem obejmuje dwie inne funkcje: ekspresyjną, skiero-waną na ujawnianie tłumionych stanów emocjonalnych, oraz katar-tyczną, która umożliwia „oczyszczenie” przez rozładowanie owych stanów6.
Termin „arteterapia” zawiera w sobie dwa pojęcia: art i therapy (z języka angielskiego), co oznacza, że działa na dwóch równoważnych elementach: sztuce (twórczości) i terapii. Caroline Case i Tessa Dalley pojęcie arteterapii definiują jako wykorzystanie środków artystycznych do wyrażania i przepracowywania trudności uczestnika terapii7. W li-teraturze można również spotkać się z innymi określeniami, takimi jak:
arterapia, artterapia, artoterapia, terapia rysunkiem, plastykoterapia, terapia przez plastykę, terapia malarska, wychowanie plastyczne, wspo-maganie kreatywności, wychowanie estetyczne, pedagogika poprzez sztukę czy terapia przez twórczość8. Po raz pierwszy terminu „arte-terapia” użyto w latach czterdziestych XX wieku w celu nazywania za-biegów psychiatrycznych i psychologicznych pomagających dziecięcym pacjentom wyrazić własne emocje za pomocą artystycznej ekspresji9. Amerykańskie Stowarzyszenie Arteterapii obszar ten opisuje szerzej, podkreślając, że arteterapia jest „profesjonalną formą pomocy, w któ-rej wykorzystuje się twórczość artystyczną w celu poprawy fizyczne-go i psychicznefizyczne-go dobrostanu klientów w każdym wieku. Bazuje ona na idei, że proces twórczy jest związany z niewerbalną autoekspresją
5 G. Kwiatkowska: Arteterapia. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie--Skłodowskiej, 1991, s. 21.
6 Ibidem, s. 25.
7 M. Stańko: Arteterapia – mechanizmy działania z perspektywy neuropsychologii.
„Psychoterapia Polska” 2009, nr 2 (149), s. 30.
8 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków: Impuls, 2003, s. 18.
9 W. Sikorski: Rysunek jako pozawerbalna technika diagnostyczno-terapeutyczna.
„Gestalt” 1999, nr 6, s. 3.
i ma właściwości leczące oraz poprawiające jakość życia”10. Leksykon psychiatrii pojęcie arteterapii definiuje jako „wykorzystanie twórczo-ści plastycznej, malarskiej, rysunkowej pacjentów w celach leczniczych.
Aktywność tego typu może być spontaniczna, sprzyjać samowyraża-niu się pacjenta, jego odreagowasamowyraża-niu emocjonalnemu, przetworzesamowyraża-niu w twórczej formie przeżywanych trudności i konfliktów. Może rów-nież przez strukturalizację zajęć w grupie, wskazanie określonych trudności, a także omawianie i interpretowanie treści, symboliki wy-konywanych dzieł, sprzyjać wyrażaniu trudnej problematyki, ujawnia-niu nieuświadomionych przeżyć, reakcji w trudnych sytuacjach, szcze-gólnie w kontaktach z innymi ludźmi”11. Arteterapia może wywierać różnorodny wpływ na jednostkę, dlatego nie powinno się go ograni-czać jedynie do funkcji terapeutycznych i leczniczych, lecz też należy dodać działalność wychowawczą. Wita Szulc wymienia trzy zasadni-cze funkcje arteterapii:
– rekreacyjna – tworzy warunki do wypoczynku, oderwania się od co-dziennych zmartwień oraz nabierania energii i siły w rozwiązywaniu życiowych problemów,
– edukacyjna – dostarcza wiedzy w celu zwiększenia mądrości życiowej człowieka oraz jego lepszej orientacji w rzeczywistości,
– korekcyjna – przekształca szkodliwe mechanizmy w bardziej wartoś-ciowe12.
Grażyna Kwiatkowska dzięki wnikliwym badaniom stworzyła kla-syfikację, która przedstawia następujące możliwości wykorzystania arte-terapii:
– o charakterze czynnościowym – wykorzystuje twórczą działalność człowieka, by wyzwolić go od myśli patologicznych (choroby), by wzmocnić jego potencjał i osobowość,
– o charakterze sublimacyjnym – dzięki niej uczestnik może odreagować negatywne stany emocjonalne, np. próby samobójcze,
– projekcyjna – rzutuje na wytwory uczuć, postaw i motywów, by móc lepiej je poznać,
– o charakterze kreacyjnym i integrującym – aktywizuje zdolności czło-wieka i umacnia jego poczucie własnej realizacji13.
Kompetencje arteterapeuty stanowią istotny element w procesie tera-peutycznym. Niezależnie od wykształcenia powinien on mieć „fachową
10 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 30.
11 P. Rozmysłowicz: Arteterapia jako metoda korygowania zaburzeń emocjonalnych.
W: Metody i formy terapii sztuką. Red. L. Kataryńczuk-Mania. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2005, s. 13.
12 Ibidem, s. 14.
13 Ibidem, s. 13–14.
wiedzę z zakresu psychologii i psychopatologii oraz umiejętność ustala-nia granic oddziaływań, by nie spowodować negatywnych skutków”14. Musi umieć orientować się w problemach życiowych uczestników terapii, posiadać zdolność do empatii oraz wrażliwość i umiejętność stworzenia atmosfery bezpieczeństwa. W roli terapeuty kładzie się również nacisk na umiejętność komunikacji i interpretacji dzieł wykonywanych przez uczestników15.
Arteterapia znajduje zastosowanie w pracy z dziećmi, młodzieżą oraz osobami dorosłymi (indywidualnie lub grupowo), w wielu zaburze-niach takich jak: ADHD, autyzm, zaburzenia psychotyczne, afektyw-ne zaburzenia osobowości, konsekwencje wykorzystania seksualafektyw-nego, uzależnienia, psychologiczne następstwa chorób nowotworowych16. Do podstawowych rodzajów arteterapii można zaliczyć: muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, teatroterapię i filmoterapię17. W mojej pra-cy szerzej wykorzystałam muzykoterapię, choreoterapię oraz terapię ry-sunkiem.
Taniec stanowi jeden z najbardziej pierwotnych środków ekspresji ludzkich uczuć18. Dzięki niemu wewnętrzny świat emocjonalny czło-wieka staje się bardziej zrozumiały i otwarty19. Ważnym faktem jest świadomość, że za pomocą tańca człowiek stymuluje nie tylko rozwój motoryczny, ale ma to także wpływ na poprawę dobrostanu psychicz-nego, zdrowia duchowego i emocjonalpsychicz-nego, dlatego spełnianie się w tańcu stanowi podstawę odczuwania pozytywnych uczuć, szczegól-nie radości i odprężenia. Jest rówszczegól-nież katalizatorem wzrostu poczucia własnej wartości, lepszego postrzegania własnego ciała oraz pewności siebie w relacjach międzyludzkich20. Podsumowując, można stwierdzić, że taniec spełnia wiele funkcji terapeutycznych, a do najważniejszych należy zaliczyć funkcję regulacyjną emocji21. Choreoterapia, czyli te-rapia tańcem, stosowana jest w wielu krajach od blisko 30 lat. Należy do niewerbalnych metod pracy, które pozwalają diagnozować, wspo-magać leczenie, a także stymulować harmonijny rozwój psychofizyczny człowieka. Samo pojęcie wywodzi się z greckich słów: chorea – ‘taniec’
14 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 30.
15 Ibidem.
16 M. Stańko: Arteterapia – mechanizmy…, s. 30.
17 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 26.
18 M. Kran: Taniec jako forma psychoterapii. „Arka” 2001, nr 36 (2), s. 23–24.
19 Z. Pędzich: Wprowadzenie. W: Psychoterapia tańcem i ruchem. Teoria i praktyka w teorii grupowej. Red. Z. Pędzich. Warszawa: Centrum Szkoleniowo-Wydawnicze
„Arteer” Elżbieta Rybicka, 2009, s. 7.
20 A. Zalewska-Meler: Filozofia równowagi piękna i zdrowia – spełnienie człowie-ka w tańcu. „Lider” 2009, nr 4, s. 9–10.
21 D. Koziełło: Taniec i psychoterapia. Poznań: KMK Promotions, 2002, s. 32–33.
i threapeuein – ‘leczyć’. Choreoterapia powstała w Stanach Zjednoczo-nych w latach czterdziestych XX wieku i od tego czasu intensywnie się rozwija. Według American Dance Therapy Association rozumiana jest jako „terapeutyczne wykorzystanie ruchu jako procesu, poprzez który wspomagana zostaje emocjonalna i fizyczna integracja”22. Choreoterapia jest terapią „wielozakresową i wielowymiarową, z uwagi na swoje dzia-łanie na sferę emocjonalną, motoryczną, fizjologiczną, poznawczą, este-tyczną oraz sferę kontaktów interpersonalnych”23. Nie polega na nauce konkretnej techniki czy kroków tanecznych, lecz opiera się na odnajdo-waniu wewnętrznego rytmu własnego ciała przy jednoczesnym uwal-nianiu się od codziennych stresów i napięć. Uczestnik terapii, wsłuchu-jąc się w muzykę i swoje wnętrze, odnajduje indywidualny rytm zgodny z nim samym24. Podstawowe cele choreoterapii odnoszą się do obszarów funkcjonowania fizycznego, społecznego i psychologicznego, a sama te-rapia wykorzystuje wiele technik i strategii postępowania25. Choreotera-pia rozwiązuje także jeden z istotnych problemów człowieka, jakim jest brak akceptacji własnego ciała26. Natomiast zasadniczy cel to wywołanie w pacjencie odczucia swojej cielesności i rozwijanie jego samoświadomo-ści. Terapia tańcem stosowana jest w różnych obszarach, które definiują jej rodzaje:
– ogólnokondycyjna – jest przeznaczona dla osób sprawnych fizycznie i ma na celu poprawę ogólnej kondycji oraz sprawności fizycznej; stoso-wana profilaktycznie,
– sprawnościowa – jest stosowana u osób z obniżoną sprawnością moto-ryczną i dyskoordynacją ogólną,
– specjalna – skierowana jest do osób ciężko poszkodowanych fizycznie, – strukturalizowana – polega na nauce tańców towarzyskich,
– psychologiczna – nastawiona jest na pomaganie pacjentom w podej-mowaniu różnorodnych ról życiowych27.
W terapeutycznym odniesieniu do choreoterapii Marzena Śniarow-ska-Tlatlik wymienia następujące jej funkcje:
– ekspresyjna – taniec wyraża nasze życie, emocje, potrzeby, marzenia, pragnienia, relacje z otoczeniem; w tym celu potrzebna jest świado-mość samego siebie,
22 D. Koziełło: Terapia tańcem. „Kultura Fizyczna” 1997, nr 1, s. 20.
23 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 58–59.
24 D. Konatkiewicz: Sekrety tańca: muzyka i ruch jako elementy pedagogiki myślenia twórczego. W: Metody i formy terapii sztuką…, s. 34.
25 M. Jałocha: Tańce świata w terapii. Warsztaty terapii tańcem. W: Metody i formy terapii sztuką…, s. 213.
26 M. Kran: Taniec jako…, s. 24.
27 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 61–62.
– eksploracyjna – poszukiwanie i zyskiwanie świadomości samego sie-bie oraz wszystkiego, co dotyczy i otacza człowieka; świadomość siesie-bie rozpoczyna się od własnego oddechu, ruchów i tempa,
– rozwojowa – w momencie zyskania świadomości własnego ciała czło-wiek przekłada to na rozwijanie swojego wnętrza,
– harmonizująca – to, co dzieje się na poziomie emocji, wyrażane jest poprzez ciało za pomocą gestów i ruchów; wszystko to razem ma wpływ na doświadczenia psychiczne i duchowe, dążąc do równowagi, – aktywizująca – to funkcja uruchamiania i budzenia zatrzymanej
ener-gii i potencjału,
– stabilizująca – pozwala się wyciszyć, daje poczucie bezpieczeństwa oraz możliwość ugruntowania poczucia radzenia sobie i zaufania do samego siebie,
– koncentrująca – koncentracja ciała prowadzi do skupienia się na pozio-mie psychicznym,
– uwalniająca – wiąże się z rozluźnieniem i relaksem oraz przepracowa-niem trudności,
– wymiany – to funkcja społeczna łącząca człowieka z innymi ludźmi;
wymiana ta zawiera emocje, myśli i doświadczenia28.
Choreoterapia ma szerokie zastosowanie w leczeniu pacjentów psy-chiatrycznych: z zaburzeniami psychomotorycznymi i psychosoma-tycznymi; z trudnościami w kontaktach interpersonalnych; u których stwierdzono uboczne efekty długiej hospitalizacji29. Bywa stosowana w szpitalach psychiatrycznych, poradniach, centrach rehabilitacyjnych, szkołach i przedszkolach. Szeroko wykorzystywana jest również w tera-pii osób uzależnionych i współuzależnionych, a także ofiar przemocy.
Stosowana jest też w psychoprofilaktyce30. Terapia tańcem zalecana jest dodatkowo dla osób z minimalnymi uszkodzeniami mózgu, z uszkodze-niem wzroku, osób niesłyszących, ludzi starszych, w leczeniu psychoz i w terapii z dziećmi autystycznymi31. Polecana jest również osobom zdrowym, stawiającym na wszechstronny rozwój własnej osobowości, który jest wyznacznikiem zdrowia psychicznego32.
Podsumowując, warto podkreślić, jakie efekty może przynosić udział w choreoterapii. Bardzo trafnie ujęła je M. Śniarowska-Tlatlik, dzieląc
28 M. Śniarowska-Tlatlik: Choreoterapia i gestalt. „Gestalt” 2007, nr 1–2, s. 27–
29. 29 Z. Aleszko: Główne aspekty choreoterapii klinicznej stosowanej w psychiatrii. W:
Sztuka w edukacji i terapii. Red. M. Knapik, W.A. Sacher. Kraków: Impuls, 2004, s. 225.
30 M. Kran: Taniec jako…, s. 26.
31 D. Koziełło: Taniec i psychoterapia…, s. 137–149.
32 M. Kran: Taniec jako…, s. 26.
na trzy poziomy. Na poziomie ciała uczestnik terapii zyskuje rozluźnienie napięć i usztywnień, lepsze poczucie równowagi i koordynacji ruchów, rzadsze somatyzacje. Uczucia i myśli pozostają w harmonii z ciałem.
Na poziomie psychologicznym człowiek zyskuje świadomość własnych emocji i motywacji, wzrasta jego empatia, inteligencja emocjonalna, roz-wój osobisty oraz wrażliwość w kontaktach interpersonalnych. Uczy się szacunku i zaufania do samego siebie, a także odpowiedzialności w po-dejmowaniu decyzji. Natomiast poziom duchowy związany jest z urze-czywistnieniem własnych wartości i sensu życia. Uczestnik terapii rea-lizuje siebie jako osobę, która zyskała harmonię wnętrza z otoczeniem33.
Muzyka jest dziedziną sztuki mogącą pomieścić wszystkie wyob-rażenia, uczucia i marzenia, bez potrzeby ich werbalizacji i wyjaśniania ich znaczenia34. Wywołuje różne doznania, ma wpływ na aktywność systemu nerwowego, napięcie mięśniowe, przyśpiesza przemianę mate-rii i reguluje oddech35. Pozwala na łatwe poznanie i dotarcie do świata przeżyć drugiego człowieka36. Percepcja muzyki ma ogromy wpływ na autonomiczne reakcje organizmu, m.in. na zmianę pulsu czy ciśnienia krwi. Bardzo dużo prac badawczych potwierdza to fizjologiczne odbicie rytmicznej stymulacji słuchowej37. Dlatego muzyka jest głównym ele-mentem oddziaływania w muzykoterapii. Od niej zależy przebieg oraz efekt końcowy terapii. Muzyka, dzięki korzystnemu wpływowi na oso-bowość człowieka, jest najczęściej stosowaną dziedziną sztuki w działa-niach terapeutycznych i rehabilitacyjnych38. Stwierdzenie, że muzyka jest najbardziej społeczną wśród wszystkich dziedzin sztuki, utwierdziło się w dziedzinie psychologii muzyki. Przemawia za nim przeświadczenie, że nigdzie w sztuce nie ma tak dużej możliwości bezpośredniego docierania do człowieka, jak właśnie za sprawą muzyki39. Jej terapeutyczne oddzia-ływanie było już znane od czasów starożytnych. Wtedy to zauważono,
33 M. Śniarowska-Tlatlik: Choreoterapia i gestalt…, s. 29.
34 W.A. Sacher: Funkcje edukacji muzycznej w profilaktyce zaburzeń rozwojowych dzieci. W: Sztuka jako wsparcie rozwoju. Red. W.A. Sacher, M. Knapik. Bielsko-Biała:
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej, 2007, s. 69.
35 M. Kuśpit: Arteterapia…, s. 6.
36 G. Szafraniec: Między sztuką a terapią. Obszary poszukiwań. W: Dziecko i sztu-ka: recepcja – edukacja – wsparcie – terapia. Red. M. Knapik, K. Krasoń. Katowice: Wy-dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2003, s. 114.
37 J. Zwoleńska: Ciało jest muzyką. W: Terapia dźwiękiem. Red. L. Kataryńczuk--Mania. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2006, s. 201.
38 P. Cylulko: Sztuka muzyczna w terapii dzieci z niepełnosprawnością wzrokową.
W: Sztuka w edukacji i terapii…, s. 193–194.
39 K. Jankowska: Muzyka jako forma wspierania socjalizacji u dzieci w wieku szkol-nym. W: Sztuka w edukacji i terapii…, s. 238.
że kontakt z nią wzbogaca osobowość i uwrażliwia na problemy. Termin
„muzykoterapia” pojawił się w literaturze naukowej dopiero ok. 1950 roku. Wiąże się ze słowem „muzyka” – musica z języka łacińskiego, mou-sike z języka greckiego – oznaczającym sztukę wytwarzania dźwięków, szczególnie śpiewu i gry na instrumentach. Muzykoterapia ma charakter interdyscyplinarny z uwagi na związek zarazem z medycyną, psychiatrią i psychologią40. Współcześnie jest definiowana jako „forma psychote-rapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbal-nej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka”41. Tadeusz Natanson, polski pedagog i teoretyk muzyki, w swoich pra-cach pisał, że „muzykoterapia jest jednym spośród działań zmierzających w kierunku humanizacji współczesnego życia przez wielostronne wy-korzystanie wielorakich walorów substancji muzycznej, w celu ochrony i przywracania ludzkiego zdrowia oraz w celu korzystnego wpływania na współkształtowanie zarówno środowiska, w którym człowiek żyje, jak i na panujące w nim stosunki międzyludzkie”42. Z medycznego punktu widzenia muzyka ma ogromny wpływ na psychikę człowieka, gdyż do-ciera do najgłębszych warstw jego osobowości. Działa aktywizująco lub osłabiająco na czynności mózgu, spowalnia akcję serca, obniża ciśnienie krwi, normuje oddech, rozluźnia napięte mięśnie i osłabia odczuwanie bólu. Na podstawie badań z zakresu psychoneuroimmunologii odkryto, że neurony produkujące rozmaite substancje chemiczne, np. endorfinę, która jest odpowiedzialna za dobry nastrój i blokowanie receptorów bólu, w dużym stopniu można kontrolować muzyką. Często porównywana jest ona do leku o nieznanym składzie, którego lecznicze właściwości nie zostały jeszcze odkryte43. Muzyka może również wspomagać leki prze-ciwbólowe w schorzeniach, w których występuje ból (bóle głowy, bóle w przebiegu nerwicy wegetatywnej, a szczególnie w chorobach nowo-tworowych). Poprzez system nerwowy działa na wydzielanie hormonów, które wpływają na lepszą pracę serca44. Dzisiaj muzykę jako środek lecz-niczo-relaksacyjny stosuje się nie tylko w szpitalach psychiatrycznych, ale i w innych szpitalach, jako pomocniczy środek podczas zabiegów, opera-cji i ćwiczeń rehabilitacyjnych45.
40 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 41.
41 Ibidem.
42 Ibidem.
43 Ibidem, s. 42.
44 D. Berezowska: O niektórych aspektach muzykoterapii w środowisku lekarskim i akademickim. W: Sztuka w kontekście oddziaływania na człowieka. Red. L. Kataryń-czuk-Mania, J. Karcz. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2006, s. 161.
45 J. Wierszyłowski: Psychologia muzyki. Warszawa: PWN, 1979, s. 264.
Muzykoterapia znajduje zastosowanie w wielu obszarach, dlatego też można ją podzielić na kilka rodzajów:
– kliniczno-diagnostyczna – w jej zakres wchodzą działania podejmo-wane przez specjalistów z dziedziny medycyny,
– naturalna – jej podstawowym materiałem muzycznym są dźwięki na-tury, np. śpiew ptaków,
– spontaniczna – jest wyrazem przeżywanych emocji,
– adaptowana – wykorzystuje przypadkowy materiał muzyczny w celu uspokojenia czy relaksu,
– socjoterapeutyczna – jej głównym celem jest eliminowanie nieprawid-łowych wzorców zachowań i nauka zachowań społecznie pożądanych, – profilaktyczna – stosowana w celu zapobiegawczym, wykorzystuje
odpowiedni materiał muzyczny, aby zaktywizować lub uspokoić pacjenta46.
Muzyka w terapii pełni różne funkcje, Elżbieta Galińska proponuje następujące:
– odreagowująco-wyobrażeniowa – ma znaczenie dla intensyfikacji pro-cesów wyobrażeniowych u człowieka,
– treningowa – ma na celu usunięcie napięcia fizycznego jednostki, jest realizowana za pomocą różnych wariantów treningu autogennego Schulza,
– komunikatywna – ma związek z nabywaniem umiejętności porozu-miewania się oraz z nauką zachowań społecznych i emocjonalnych w tym zakresie,
– kreatywna – realizuje postulat swobodnej improwizacji instrumental-nej, wokalnej i ruchowej,
– estetyzująca – wynika z założeń terapii przez muzykę, której celem jest wywołanie intensywnych przeżyć emocjonalnych, pobudzających do refleksji czy kontemplacji47.
W muzykoterapii niezwykle ważny jest kontakt pacjenta z terapeutą, dlatego też ten drugi powinien posiadać profesjonalną wiedzę z zakresu psychologii i psychopatologii, znać tworzywo muzyczne i jego wpływ na człowieka oraz mieć umiejętność ustalania granic oddziaływań tak, by nie spowodować negatywnych skutków terapii. Muzykoterapeutą może być wychowawca lub nauczyciel, który potrafi prowadzić bardzo wnikli-wy dialog o charakterze muzycznym. Powinien być równym partnerem w trakcie zajęć, empatycznym i życzliwym, a jednocześnie zdecydowa-nym i gotowym do działania48.
46 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 44.
47 J. Wierszyłowski: Psychologia muzyki…, s. 278.
48 E.J. Konieczna: Arteterapia w teorii…, s. 52.
Terapia rysunkiem jest również formą arteterapii. Dla większości ludzi rysunek jest rzadko używanym środkiem wyrazu, dlatego też sta-nowi formę wypowiedzi mniej kontrolowaną i może odsłonić więcej tre-ści. „Ponieważ rysowanie zapewnia jednostce przestrzeń, w której może ona wykroczyć poza swoją zwykłość, wąską sferę zmysłów, w efekcie pojawiają się nieoczekiwane kwestie, stanowiące punkt wyjścia do dys-kusji, […] ułatwia też uzyskanie wglądu w ukryte konflikty, silne stro-ny ego oraz cechy charakteru. Pozwala to pacjentowi lepiej zrozumieć samego siebie i docenić własną rolę”49. Rysunek jest podstawowym ro-dzajem twórczości – twórczej aktywności i myślenia, jest najprostszą, a zarazem niezwykle skuteczną formą zapisu powstających zamysłów.
Był i jest najbardziej demokratyczną dyscypliną sztuki, dostępną dla każdego człowieka50. W dziedzinie arteterapii najwięcej opracowań do-tyczy właściwości sztuk plastycznych. Tego rodzaju techniki dają nie-ograniczone możliwości diagnozowania rozwoju. Mają również funkcje katartyczne, powszechnie stosuje się je zarówno w psychoterapii dzie-ci, jak i dorosłych51. Rysowanie to rodzaj niewerbalnej i spontanicznej ekspresji o wyraźnym charakterze zabawy, bez wzbudzania przy tym lęku. W połączeniu z odpowiednim zadaniem plastycznym pozwala na spełnienie kilku ważnych funkcji terapeutycznych: wzmaga spon-taniczność, umożliwia swobodniejsze wyrażanie nastrojów, zmusza do wyborów, rozwija wyobraźnię, uwrażliwia na formę plastyczną, odblo-kowuje różnego rodzaju zahamowania, pozwala na projekcję, zmienia na bliższy kontakt w relacji dziecko – nauczyciel, klient – terapeuta52. Rysunek może być skutecznym środkiem terapeutycznym, przywra-cającym równowagę psychiczną rysującego. W codziennym życiu czło-wiek potrzebuje sposobu uwalniania i kompensacji napięcia wywołane-go ograniczeniami narzucanymi przez środowisko. W tym celu rysunek może być formą aktywności, która zazwyczaj wiąże się z poczuciem sa-tysfakcji i radości53. Terapia rysunkiem może być stosowana jako tech-nika relaksująca dla osób ujawniających zaburzenia koncentracji uwagi.
Był i jest najbardziej demokratyczną dyscypliną sztuki, dostępną dla każdego człowieka50. W dziedzinie arteterapii najwięcej opracowań do-tyczy właściwości sztuk plastycznych. Tego rodzaju techniki dają nie-ograniczone możliwości diagnozowania rozwoju. Mają również funkcje katartyczne, powszechnie stosuje się je zarówno w psychoterapii dzie-ci, jak i dorosłych51. Rysowanie to rodzaj niewerbalnej i spontanicznej ekspresji o wyraźnym charakterze zabawy, bez wzbudzania przy tym lęku. W połączeniu z odpowiednim zadaniem plastycznym pozwala na spełnienie kilku ważnych funkcji terapeutycznych: wzmaga spon-taniczność, umożliwia swobodniejsze wyrażanie nastrojów, zmusza do wyborów, rozwija wyobraźnię, uwrażliwia na formę plastyczną, odblo-kowuje różnego rodzaju zahamowania, pozwala na projekcję, zmienia na bliższy kontakt w relacji dziecko – nauczyciel, klient – terapeuta52. Rysunek może być skutecznym środkiem terapeutycznym, przywra-cającym równowagę psychiczną rysującego. W codziennym życiu czło-wiek potrzebuje sposobu uwalniania i kompensacji napięcia wywołane-go ograniczeniami narzucanymi przez środowisko. W tym celu rysunek może być formą aktywności, która zazwyczaj wiąże się z poczuciem sa-tysfakcji i radości53. Terapia rysunkiem może być stosowana jako tech-nika relaksująca dla osób ujawniających zaburzenia koncentracji uwagi.