Choroba dla większości społeczeństwa stanowi przykrą i wyjąt-kową sytuację, którą każdy chce rozwiązać jak najszybciej. Jest ona jednak cząstką ludzkiego życia. Dominujące znaczenie przypisuje się m.in. rozmaitym schorzeniom nowotworowym. Wiadomość o poważ-nej chorobie często przekreśla wszystkie dotychczasowe życiowe plany człowieka. Jest więc zrozumiałe, że postrzega się ją zazwyczaj jako za-grożenie1. Równocześnie ze wzrostem długości ludzkiego życia, więc również i czasu narażenia na zagrażające czynniki znajdujące się w oto-czeniu człowieka, ryzyko wystąpienia wielu chorób, także nowotworów, zwiększa się. W populacji polskiej nowotwory złośliwe stawiane są na drugim miejscu jako przyczyny zgonów2. Pomiędzy rakiem a innymi chorobami jest jednak pewna różnica – myśl o raku natychmiast bu-dzi bardzo silne emocje. Przykładowo: zawał serca nie robu-dzi wprawbu-dzie myśli pozytywnych, optymistycznych, lecz jednak kojarzy się z czymś, co nie zawsze prowadzi do śmierci człowieka, a podjęcie odpowiednich działań umożliwia przeżycie chorego oraz powrót do aktywnego życia.
Rak natomiast zawsze kojarzony jest z czymś strasznym, nieuchron-nym, beznadziejnym3.
Rak piersi stanowi najczęstszy nowotwór złośliwy wśród kobiet. Zwięk-szona zachorowalność dotyczy w szczególności kobiet w wieku
pomenopau-1 H. Pera: Sam nie podołam. W: Sens choroby, sens śmierci, sens życia. Red. H. Bort-nowska. Kraków: Znak, 1993, s. 177–178.
2 Z. Wronkowski, S. Brużewicz: Rak szyjki macicy. Warszawa: PZWL, 2008, s. 5.
3 P. Lambley: Psychologia raka. Warszawa: Książka i Wiedza, 1995, s. 12.
zalnym i wiąże się ze zmianą stylu życia4. Według danych epidemiologicz-nych schorzenie to stanowi ok. 20% wszystkich wykrywaepidemiologicz-nych nowotworów złośliwych5. Skuteczność wyleczenia nowotworu piersi jest niska ze względu na późną wykrywalność i zaawansowanie procesu nowotworowego6. Roz-poznanie choroby stanowi ogromne obciążenie psychofizyczne dla kobiety.
Nowotworowi sutka towarzyszą negatywne reakcje emocjonalne, takie jak:
lęk, poczucie zagrożenia i niepokoju, drażliwość. Zabieg mastektomii, czy-li usunięcia piersi, oraz inne formy terapii leczniczej powodują u pacjentki utratę poczucia atrakcyjności, kobiecości, obniżenie własnej wartości7. Ko-biety zmagające się z nowotworem sutka, zmuszone przez chorobę do tego, by poddać się operacji usunięcia piersi, oraz te, które zakończyły proces le-czenia i rozpoczęły tym samym nowy etap w swym życiu, codziennie doko-nują wyboru, co tak naprawdę nadaje ich życiu sens.
Piersi zawsze były znaczącą ozdobą ciała kobiety. Bez względu na rozmiar, zakrywane i odkrywane, zdobione – fascynowały. Kobiety jed-nak są piękne także bez piersi. Wojowniczki – Amazonki, znane z grec- kiej mitologii, samodzielnie obcinały swoją prawą pierś, by nie prze-szkadzała im w walce. Amazonki XXI wieku, zmuszone do usunięcia chirurgicznego piersi, to kobiety żyjące pomimo stresów i przeciwności losu pełnią życia, kobiety zdumiewające8.
Skomplikowana budowa gruczołu sutkowego oraz złożony proces jego dojrzewania powodują, że zmianom tym nierzadko towarzyszą róż-ne dolegliwości. Czasami są to tylko zaburzenia mające charakter czyn-nościowy. Mogą objawiać się bólem związanym np. z przebiegiem cyklu hormonalnego. Zdarzają się jednak dolegliwości o wyraźnym podłożu organicznym w postaci zmian typu mastopatii, łagodnych nowotworów, ale również złośliwych9. Piersi są nie tylko atrybutem kobiecości, lecz także ważnym gruczołem, spełniającym określone funkcje. Warto znać ich budowę, by odpowiednio o nie zadbać i umożliwić, by funkcjonowały prawidłowo jak najdłużej.
4 H. Tchórzewska: Rehabilitacja kobiet leczonych z powodu raka piersi. Poradnik.
Warszawa: Federacja Polskich Klubów Kobiet po Mastektomii „Amazonki”, 2004, s. 5.
5 I. Jarosz, A. Krychowska-Ćwikła: Życie po mastektomii. „Położna. Nauka i Praktyka” 2009, nr 4, s. 25.
6 R. Czekanowski: Choroby gruczołu sutkowego, menopauza, hormonalna terapia za-stępcza. Warszawa: Borgis, 2002, s. 76.
7 B. Kulesza-Brończyk, R. Terlikowski, B. Dobrzycka, J. Filipowska, W. Półjanowicz, K. Lejmanowicz, S.J. Terlikowski: Jakość życia kobiet po leczeniu operacyjnym raka sutka. „Zdrowie Publiczne” 2009, nr 119 (3), s. 293.
8 Kontroluj swoje piersi. Red. Z. Wronkowski. Warszawa: PZWL, 1999, s. 9.
9 A. Wojcieszek: Nowotwory u kobiet. W: Nauczanie w szkołach o nowotworach zło-śliwych. Przewodnik dla nauczycieli. Red. M. Chorąży. Gliwice: Polski Komitet Zwal-czania Raka, Oddział Śląski z siedzibą w Gliwicach, 2008, s. 134.
Wiele statystyk wskazuje, że rak piersi znajduje się w czołówce pod względem zachorowań na chorobę nowotworową oraz umieralności ko-biet w większości krajów świata, również w Polsce10. Rak gruczołów sutkowych to nowotwór występujący najczęściej wśród kobiet z Europy i Ameryki Południowej. Polska należy do krajów o tzw. średniej zacho-rowalności11. W krajach zachodnich na ten typ nowotworu choruje 1 na 8 kobiet. W 2009 roku szacowano, że w ciągu roku rozpoznanych zosta-nie ok. 1 miliona nowych przypadków, z kolei ok. 500 tysięcy nowych i obecnych umrze12. W Polsce notowanych jest obecnie ok. 12 tysięcy przypadków zachorowań na raka piersi rocznie, umiera natomiast ok.
5 tysięcy pacjentów (według danych z Krajowego Rejestru Nowotworów w Polsce w 2005 roku zachorowało na raka sutka 13 385 osób, a 5 112 chorych zmarło z powodu choroby13). Ten typ nowotworu rzadko wy-stępuje poniżej 30. roku życia, natomiast ryzyko zachorowania znacznie wzrasta powyżej 50. roku życia14. Najważniejszym czynnikiem ryzyka jest predyspozycja rodzinna. Wiele przypadków dziedzicznych zachoro-wań powoduje mutacja genów podatności na raka piersi: BRCA1 oraz BRCA2. Geny te odpowiedzialne są za dużą liczbę przypadków zespołu rodzinnego występowania raka piersi (także jajnika)15. Negatywne czyn-niki reprodukcyjne, które wiążą się z tym nowotworem, to bezdzietność lub pierwszy poród w późnym wieku, wczesny wiek miesiączkowania (poniżej 12. roku życia) i późna menopauza (po 55. roku życia)16. Ryzy-ko choroby wiąże się też z wiekiem Ryzy-kobiety. Częstość zachorowania na nowotwór złośliwy sutka wzrasta gwałtownie po 35. roku życia. Wyso-ki wskaźnik utrzymuje się aż do późnego wieku. Wśród kobiet chorych na raka piersi ponad 70% stanowią osoby w wieku pomenopauzalnym17.
10 J. Kruk, A. Kładna: Aktywność sportowa w młodości kobiet po mastektomii na tle grupy kontrolnej. „Medycyna Sportowa” 1999, nr 15 (10), s. 29.
11 P. Uchman, J. Stanek, S. Sajdak, G. Bręborowicz: Zmiany nowotworowe w gruczołach piersiowych. W: Ginekologia. Podręcznik dla położnych, pielęgniarek i fizjotera-peutów. Red. T. Opala. Warszawa: PZWL, 2006, s. 239.
12 J.Ph. Janssens, M. Vandeloo: Rak piersi: bezpośrednie i pośrednie czynniki ryzyka związane z wiekiem i stylem życia. „Nowotwory” 2009, nr 59 (3), s. 159.
13 E. Barnaś, A. Skręt, J. Skręt-Magierło, M. Sobolewski: Jakość życia kobiet z chorobą nowotworową piersi. „Przegląd Menopauzalny” 2009, nr 8 (1), s. 16.
14 T. Pieńkowski: Rak piersi. W: Onkologia kliniczna. Red. M. Krzakowski. War-szawa: Borgis, 2006, s. 1000.
15 J.Ph. Janssens, M. Vandeloo: Rak piersi: bezpośrednie…, s. 160.
16 Epidemiologia nowotworów złośliwych piersi w populacji śląskich kobiet. Gliwice:
Zakład Epidemiologii Nowotworów Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodow-skiej-Curie, Oddział w Gliwicach, Regionalny Śląski Rejestr Nowotworów, AISPO, 2003, s. 4.
17 N. Guglas, J. Mackiewicz, P. Pawlik, W. Cichy: Aspekty psychologiczne raka piersi u kobiet w okresie menopauzy. „Przegląd Menopauzalny” 2007, nr 6 (1), s. 20.
Do prawdopodobnych czynników ryzyka zalicza się także bezczynność fizyczną. Rola aktywności ruchowej w etiologii nowotworu piersi była przedmiotem wielorakich badań – większość z nich (ok. 70%) wska-zała, że u kobiet aktywnych fizycznie ryzyko zachorowania jest niższe niż u pozostałych18. Według onkologów, przyczyną ok. 35% przypad-ków choroby nowotworowej jest niewłaściwe odżywianie. Nawet nie-wielka zmiana nawyków żywieniowych może mieć wpływ na zmniej-szenie prawdopodobieństwa zachorowania na nowotwór. Ograniczenie kaloryczności spożywanych produktów i podaży węglowodanów oraz zwiększenie przyswajania długołańcuchowych nienasyconych kwasów tłuszczowych pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworu gru-czołu piersiowego19. Badania epidemiologiczne sugerują, że czynnikiem podwyższającym możliwość zachorowania może być spożywanie nawet umiarkowanych ilości alkoholu. Działanie alkoholu prawdopodobnie polega na wywieraniu wpływu na gruczoły wydzielania wewnętrznego, w szczególności na układ przysadkowo-wzgórkowy, a także na zmianie metabolizmu estrogenów w wątrobie20. Średnia zachorowalność na raka piersi w Polsce nie jest wynikiem optymistycznym. Warto zwrócić uwagę na czynniki, które zapobiegają powstaniu tej choroby nowotworowej, np.
aktywność ruchowa, odpowiednia dieta, ograniczyć natomiast te, które powodują wzrost ryzyka zachorowania, jak nadużywanie alkoholu.
Leczenie raka piersi, w zależności od stopnia rozwoju choroby, po-lega na: zabiegu chirurgicznym, radioterapii, hormonoterapii lub che-mioterapii. Metodą podstawową, która daje największą szansę na wy-zdrowienie, jest leczenie chirurgiczne. Metody pozostałe stosowane są jako uzupełnienie zabiegu operacyjnego lub służą jako hospitalizacja pa-liatywna21. Radykalny zabieg chirurgiczny – mastektomia – jest często koniecznością w przypadku zachorowania na nowotwór złośliwy piersi.
Stanowi dla większości kobiet przykre i trudne przeżycie. Towarzyszą temu przede wszystkim: lęk o własne zdrowie oraz życie, a także żal i bunt przeciw leczeniu, które tak bardzo okalecza ciało kobiety22. Wybór tego rodzaju postępowania chirurgicznego podejmowany jest zawsze po uzyskaniu pewności, iż jest on konieczny dla dobra pacjentki. Usunięcie
18 J. Kruk: Deklarowana aktywność fizyczna a ryzyko raka piersi. „Nowotwory” 2007, nr 57 (6), s. 677, 678.
19 J. Drąg, A. Gawędka, A. Kużdżał, J. Jaśkiewicz: Dieta a rak piersi. „Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2009, nr 7 (1), s. 78, 83.
20 J. Pawlęga: Epidemiologia. W: Rak sutka. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Red.
J. Jassem. Warszawa: Springer PWN, 1998, s. 32.
21 B. Kowalczyk: Leczenie raka piersi. Dostępne w Internecie: http://mediweb.pl/
diseases/vad06.php [data dostępu: 30.11.2009].
22 M. Adamczyk, B. Muller, D. Owczarek: Poradnik dla kobiet po mastektomii.
Poznań: BAS, 2000, s. 3.
piersi wraz z nowotworem daje szansę na całkowite wyleczenie23. Zabieg operacyjny jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym, pod tzw. narkozą.
W jego trakcie może zostać podjęta decyzja o usunięciu również węzłów chłonnych, mówi się wtedy o mastektomii połączonej z limfadenekto-mią. Często przed operacją chirurg onkolog nie wie dokładnie, jak bę-dzie przebiegał cały zabieg, decyduje o tym badanie śródoperacyjne, tzn.
badanie histopatologiczne wykonywane podczas operacji24. W przypad-ku kobiety, u której przeprowadzono zabieg mastektomii, może okazać się potrzebna także pomoc psychologiczna. Stan psychiczny pacjentek po tego typu zabiegu operacyjnym może być osobniczo różny. Niektóre kobiety potrafią szybko sobie poradzić z urazem powstałym w wyniku rozpoznania i dalszego leczenia, natomiast u innych strach przed kalec-twem, rozbiciem rodziny, a przede wszystkim śmiercią może utrzymy-wać się bardzo długo. U wielu pacjentek dochodzi do znacznego obniże-nia się poczucia własnej wartości jako kobiety. Właściwą pomoc w takiej sytuacji można uzyskać w klubie „Amazonek” znajdującym się w miej-scu zamieszkania pacjentki lub w okolicy. Członkinie tych klubów ściśle współpracują z psychologami25.
Po przeprowadzonym zabiegu operacyjnym, polegającym na usunię-ciu piersi, często zapada decyzja o dalszym leczeniu. Wdrożenie leczenia uzupełniającego, do którego należy m.in. chemioterapia, zależne jest od rodzaju nowotworu i jego stadium zaawansowania26. Chemioterapia to proces stosowania w celach leczniczych związków chemicznych hamują-cych rozmnażanie drobnoustrojów chorobotwórczych bądź niszcząhamują-cych je lub też proces stosowania związków hamujących rozmnażanie komó-rek nowotworowych27. Działania niepożądane chemioterapii są wyni-kiem małej specyficzności cytostatyków. Oznacza to, że leki te, działając na komórki nowotworowe i niszcząc je, uszkadzają także zdrowe tkanki.
Niezależnie od nasilenia objawy uboczne są dla pacjentki bardzo uciążli-we. Niemniej jednak można z nimi skutecznie walczyć lub nawet im za-pobiegać28. Objawy są najczęściej przemijające, nie prowadzą również do poważniejszych powikłań, pod warunkiem, że pacjentka pozostaje pod stałą opieką lekarską29. Jednymi z najpowszechniejszych skutków
ubocz-23 D. Lewera: Poradnik dla amazonki. Pytania i odpowiedzi. Wrocław: Continuo, 2005, s. 18.
24 Ibidem, s. 18–19.
25 Ibidem, s. 20–21.
26 Ibidem, s. 21.
27 M. Baczyński, J. Bogusz: Medyczny słownik encyklopedyczny. Kraków: Impuls, 1993, s. 55.
28 Z. Wronkowski, S. Brużewicz: Chemioterapia i radioterapia. Warszawa:
PZWL, 2007, s. 66.
29 K.A. Mika: Po odjęciu piersi. Warszawa: PZWL, 1991, s. 100.
nych, jakie wywołuje chemioterapia, są mdłości i wymioty30. Inny czę-sty skutek chemioterapii to częściowe lub całkowite wypadnięcie wło-sów. Stan ten, powodując „bycie widocznym”, „naznaczonym” chorobą, ma duży wpływ na psychiczne samopoczucie pacjentki31. Chemiotera-pia prowadzi do zahamowania czynności szpiku kostnego, co powoduje obniżenie odporności organizmu na infekcje oraz skłonności do krwa-wień32. Kiedy liczba czerwonych krwinek w organizmie spada, tkanki nie otrzymują odpowiedniej ilości tlenu do pracy, co najczęściej prowa-dzi do anemii. Anemia zaś powoduje osłabienie organizmu pacjentki i zmęczenie. Innymi jej objawami mogą być: zimne poty, zawroty głowy albo uczucie braku powietrza33. Chemioterapia powoduje też duże zmia-ny w życiu osobistym chorej kobiety. Wpływa na ogólzmia-ny stan zdrowia i samopoczucie. Zmienia także codzienny plan zajęć, może obciążyć re-lacje międzyludzkie. Wiele osób odczuwa podczas leczenia lęk, obawy, złość. Istnieją jednak sposoby radzenia sobie z wymienionymi emocjami.
Jednym ze źródeł wsparcia jest rodzina i przyjaciele. Rozmowa z człon-kiem rodziny lub przyjacielem może pomóc pacjentce poczuć się lepiej.
Często bliscy mogą wesprzeć chorą w sposób niewykonalny dla obcych.
Z kolei specjaliści, tacy jak: terapeuci, psycholodzy, pedagodzy, pracow-nicy socjalni, księża, mogą pomóc pacjentce zrozumieć chorobę i radzić sobie z towarzyszącymi jej emocjami34. Ważne jest porozumienie pomię-dzy pacjentką a lekarzem prowadzącym. Informuje on chorą o celu le-czenia, rodzaju chemioterapii oraz skutkach ubocznych i powikłaniach związanych z procesem leczenia. Pacjentka z kolei powinna informować lekarza o wszystkich dolegliwościach, jakie odczuwa, nawet tych najbar-dziej osobistych35.
Inną metodę leczenia uzupełniającego stanowi radioterapia, polega-jąca na napromieniowaniu okolicy guza pierwotnego oraz węzłów chłon-nych36. Współczesna radioterapia pozwala na prowadzenie leczenia pra-wie bez skutków ubocznych, natomiast wiązka promieni jest ograniczona i obejmuje zmiany nowotworowe z niedużym marginesem zdrowych tka-nek. Ten typ terapii opiera się na założeniu, że komórki nowotworowe
30 Chemioterapia. Poradnik dla pacjenta. Ośrodek Profilaktyki i Epidemiologii Nowo-tworów w Poznaniu. Poznań: BAS, 1997, s. 9–10.
31 U. Heckl: Poradnictwo w pielęgnacji. W: Pacjent z chorobą nowotworową. Red.
M. Hoeckel, U. Heckl, G.A. Nagel. Wrocław: MedPharm Polska, 2010, s. 146.
32 K.A. Mika: Po odjęciu…, s. 100.
33 Chemioterapia. Poradnik dla…, s. 11–12.
34 Ibidem, s. 28.
35 K.A. Mika: Po odjęciu…, s. 99–100.
36 J.M. Kurtz: Napromienianie ściany klatki piersiowej i okolicznych węzłów chłon-nych po doszczętnym leczeniu chirurgicznym. W: Rak sutka. Podręcznik dla studentów i lekarzy…, s. 226.
są bardziej promieniowrażliwe niż komórki zdrowe. Komórki nowotwo-rowe powinny ulec trwałemu uszkodzeniu, natomiast komórki zdnowotwo-rowe mogą doznać przejściowych uszkodzeń. Odczyn popromienny, który czasami bywa widoczny na skórze, szybko się goi i zazwyczaj nie jest uciążliwy dla pacjentki37. Uzupełniająca radioterapia zwykle jest dobrze tolerowana przez chore kobiety. Oprócz uczucia zmęczenia inne objawy występują dość rzadko. Napromieniowanie szpiku kostnego jest niewiel-kie, dlatego też u chorych, które nie przyjmują jednocześnie chemiotera-pii, zmiany w obrazie krwi nie mają klinicznego znaczenia. Najważniej-sze skutki uboczne wiążą się z zapalnym odczynem tkanek, które ulegają napromienieniu. Ostre popromienne zapalenie skóry najbardziej nasilone jest w okolicy ściany klatki piersiowej oraz u podstawy szyi i w skórnych fałdach. Objawem tych odczynów jest najczęściej intensywny rumień, może również wystąpić tzw. złuszczanie na mokro. Skutki te samoistnie ustępują, warto jednak podjąć w trakcie leczenia środki, które ograniczą ich nasilanie się38. Skóra zaczerwieniona lub oparzona wymaga delikatnej dezynfekcji, mycia i natłuszczania39.
Oprócz wspomnianych sposobów leczenia nowotworów gruczołów sutkowych jedną ze stosowanych metod jest również hormonotera-pia. Jest to najstarsza technika leczenia raka sutka, wykorzystywana od 1896 roku40. Terapia hormonalna bazuje na fakcie, że rak sutka rozwi-ja się w tkance, która wykazuje w warunkach fizjologicznych zdolność reagowania na hormonalne bodźce, szczególnie ze strony estrogenów.
Hormony, które wiążą się w komórkach nowotworu z receptorami, po-budzają je do wzrostu i podziałów41. Określenie obecności receptorów hormonalnych w komórkach rakowych stanowi podstawę skuteczności terapii hormonalnej. Przy ich braku szansa na powodzenie terapii jest mała i nie przekracza 10%. Jeżeli ekspresja receptorów jest wysoka, to prawdopodobieństwo recesji zmiany nowotworowej może sięgać 80%42. Około połowa pacjentek, w szczególności starszych i po przekwitaniu oraz z dodatnim receptorem estrogenowym, przy zastosowaniu leku o nazwie tamoksyfen, który blokuje wpływ estrogenów w komórkach rakowych, ma szansę zareagować na zastosowaną hormonoterapię. Lek
37 M. Pawlicki: Leczenie napromienianiem. W: Rak piersi – nowe nadzieje i możli-wości leczenia. Red. M. Pawlicki. Bielsko-Biała: Alfa-Medica Press, 2002, s. 45.
38 J.M. Kurtz: Napromienianie ściany klatki…, s. 230–233.
39 P. Uchman, J. Stanek, S. Sajdak, G. Bręborowicz: Zmiany nowotworowe…, s. 246.
40 T. Pieńkowski: Rak piersi…, s. 1046.
41 Onkologia. Podręcznik dla pielęgniarek. Red. A. Jeziorski. Warszawa: PZWL, 2009, s. 102.
42 P. Uchman, J. Stanek, S. Sajdak, G. Bręborowicz: Zmiany nowotworowe…, s. 247.
przyjmuje się doustnie przez okres co najmniej 2 lat. Istnieją niebezpo-średnie dowody, że stosowanie go przez dłuższy czas (5 lat) może okazać się bardziej skuteczne. Problem ten jest w dalszym ciągu przedmiotem badań klinicznych43.
Mastektomia, chemioterapia, radioterapia stanowią drastyczne meto-dy leczenia, jednak zastosowane w odpowiednim momencie mogą zwięk-szyć szanse przeżycia chorej osoby. Ważne jest psychiczne przygotowanie pacjentki na wystąpienie przykrych skutków ubocznych terapii oraz jej znajomość sposobów radzenia sobie z nimi.
Choroba nowotworowa stanowi ogromne obciążenie dla organizmu osoby dotkniętej tym schorzeniem, pod względem zarówno fizycznym, jak i psychicznym44. Rehabilitacja pacjentek chorych na raka sutka jest bardzo ważną częścią postępowania, gdyż ma na celu ograniczenie nieko-rzystnych fizycznych i psychicznych skutków leczenia. Wśród następstw fizycznych wyróżnić można przede wszystkim: brak piersi, zmniejszenie siły mięśniowej górnej kończyny po stronie operowanej i ograniczenie ruchomości, obrzęk limfatyczny ręki, wadę postawy. Natomiast zmiany związane z psychiką pacjentki to: lęk przed śmiercią, kalectwem, oba-wa, że wraz z utratą piersi ulegnie spadkowi wartość chorej jako kobiety i matki45. Ćwiczenia fizyczne adekwatne do stanu zdrowia kobiety po mastektomii poprawiają funkcjonowanie kończyny po stronie operowa-nej, wydolność układów sercowo-naczyniowego oraz kostnego, ułatwia-ją utrzymanie właściwej masy ciała, a także maułatwia-ją wpływ na polepszenie kondycji psychicznej46. Rehabilitacja następująca po operacji usunięcia piersi jest szczególna i wynika z fizycznego upośledzenia, którego po-wodem jest operacja. Obejmuje zestaw odpowiednio dobranych ćwiczeń i reguł postępowania w codziennym życiu47. Cele fizycznej rehabilitacji to przede wszystkim: przywrócenie sprawności lub przystosowanie się do tych niedogodności, których usunięcie jest niemożliwe48. Adaptacja psychiczna do choroby nowotworowej to proces złożony i dynamiczny.
Dotyczy zjawisk wewnątrzpsychicznych, wiążących się z przemianami w obszarze „ja” pacjentki, oraz zmian związanych z funkcjonowaniem
43 M. Dollinger, E.H. Rosenbaum, C. Benz i in.: Rak piersi. W: Uniwersalny przewodnik po metodach leczenia nowotworów. Red. M. Dollinger, E.H. Rosenbaum, G. Cable. London: Hannah Publishing Ltd., 2000, s. 419–420.
44 K. Walęcka, T. Rostowska: Samoocena i style radzenia sobie ze stresem u kobiet po operacji raka piersi. „Psychoonkologia” 2002, nr 6 (2), s. 37.
45 H. Tchórzewska: Rehabilitacja chorych leczonych z powodu raka gruczołu piersio-wego. „Nowotwory” 1997, nr 47, supl. 2: Wykłady Polskiej Szkoły Onkologii III, s. 93.
46 B. Ćwiertnia, R. Madetko: Rehabilitacja po mastektomii. „Problemy Pielęg-niarstwa” 2008, nr 16 (4), s. 397.
47 K.A. Mika: Po odjęciu…, s. 29.
48 Onkologia. Podręcznik…, s. 230.
w życiu społecznym49. Celem psychoterapii jest ograniczenie lęku i stre-su psychicznego spowodowanych zachorowaniem na chorobę nowo-tworową oraz ułatwienie powrotu do życia w otaczającym chorą społe-czeństwie50. Pozytywne oddziaływanie na psychikę kobiet po zabiegu odjęcia piersi jest jednym z bardziej istotnych elementów ich rehabilita-cji. Celem postępowania w tym zakresie jest wyrobienie odpowiedniego stosunku pacjentki do sytuacji, w której się obecnie znajduje, oraz uświa-domienie jej, że pomimo zaistniałego kalectwa ma pełną szansę przy-stosowania społecznego i zawodowego, bez jakichkolwiek widocznych oznak upośledzenia51. Rehabilitacja psychospołeczna, wspomagana po-stępowaniem usprawniającym w sferze fizycznej, umożliwia pacjentce zaakceptowanie swojej inności, osiągnięcie samodzielności, przezwycię-żenie kryzysu psychicznego i znalezienie wsparcia wśród najbliższych52. Najczęstszą formą pomocy terapeutycznej są oddziaływania o charak-terze wspierającym w m.in. grupach samopomocowych, tzw. klubach
„Amazonek”. Powstanie grup wsparcia wiązało się z rozwojem ruchów samopomocy w Stanach Zjednoczonych. Jako źródło wsparcia wykorzy-stuje się w nich innych pacjentów. W latach osiemdziesiątych XX wieku wskazywano, że niektóre składniki wsparcia społecznego mają zna-czący wpływ na proces radzenia sobie z krytycznymi wydarzeniami w życiu. Należą do niego: okazywanie pozytywnych emocji, potwier-dzenie prezentowanego systemu wartości i przeżywanych uczuć, zachę-canie do wyrażania emocji, udzielanie pomocy materialnej, zwrazachę-canie uwagi na przynależność do społeczności, której funkcjonowanie opiera się na zasadzie wzajemnej pomocy53. W Polsce pierwszy Klub Kobiet po Mastektomii powstał w 1987 roku. Założony został przez Zakład Rehabilitacji Centrum Onkologii i Polski Komitet Zwalczania Raka.
Obecnie kluby takie działają w ramach Federacji Polskich Klubów Ko-biet po Mastektomii „Amazonki”54. Klub „Amazonki” stanowi polski odpowiednik organizacji amerykańskiej o międzynarodowym
Obecnie kluby takie działają w ramach Federacji Polskich Klubów Ko-biet po Mastektomii „Amazonki”54. Klub „Amazonki” stanowi polski odpowiednik organizacji amerykańskiej o międzynarodowym