Mimo że mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, a nabywaną w wy-niku naśladownictwa, życie bez niej byłoby bardzo trudne. Zaczyna się od wokalizacji (czyli wydawania dźwięków, które nie są nośnikami kon-kretnej treści1) już pięcio- lub sześciotygodniowego niemowlęcia, nie-kiedy nawet wcześniej, choć za pierwszy zwiastun możemy uznać już krzyk wydawany zaraz po narodzinach. Mowa to jedna z podstawowych aktywności człowieka, której istota polega na przekazywaniu i odbiorze informacji za pomocą dźwięków. Stanisław Grabias podaje, iż „jest ukła-dem czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek, poznając świat i przekazując wiedzę o sobie i o świecie innym uczestnikom życia społecznego. […] Język bowiem wiedzie wprost do umysłu człowieka:
jego możliwości poznawczych, emocji i chceń”2. Umożliwia to porozu-miewanie się z innymi ludźmi3, a tym samym pomaga w tworzeniu pra-widłowych kontaktów społecznych.
Jednakże, jeśli mowa jest nieprawidłowa, proces komunikacji może zostać zaburzony. A ponieważ kontakty międzyludzkie nawiązujemy już od samego początku naszego życia, mowa przydatna jest na każdym jego etapie. Dlatego też postanowiłam bliżej przyjrzeć się zaburzeniom mowy u dzieci. Kiedy mówimy o tego typu zakłóceniach, jako przyczyny naj-częściej podajemy: negatywny wpływ środowiska (brak podniet do mó-wienia, nadmiar bodźców słownych, niewłaściwe reagowanie na pierwsze
1 K. Kozłowska: Logopeda bliżej dziecka. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska, 2004, s. 138.
2 S. Grabias: Postępowanie logopedyczne. Diagnoza, programowanie terapii, terapia.
„Logopedia” 2008, T. 37, s. 13–27.
3 G. Demelowa: Elementy logopedii. Warszawa: WSiP, 1987, s. 7.
wypowiedzi dziecka, nieodpowiednie wzorce językowe w rodzinie) bądź też występujące u dziecka schorzenia (nieprawidłowości w budowie na-rządów mowy, zaburzenia słuchu, upośledzenie umysłowe, choroby psy-chiczne itd.)4. Choć tyle już napisano o niezwykłości więzi nienarodzo-nego dziecka, a później noworodka i niemowlęcia z matką, o tym, jak wpływa ona na całe życie swego potomka, rzadko zwraca się uwagę na to, jak powiązany jest rozwój mowy dzieci ze stanem zdrowotnym ich matek. Niejednokrotnie są to powiązania pośrednie (np. choroba matki wywołuje u dziecka deficyt będący bezpośrednią przyczyną zaburzenia mowy), dlatego słabiej dostrzegalne, co nie znaczy, że nieistotne. Kobie-ty często nie wiedzą, że już w czasie ciąży i karmienia mogą wpływać na przyszłą artykulację dźwięków dzieci. Niezwykle istotny jest przebieg ciąży. Okres ten (a dokładniej: czas od 3. do 9. miesiąca życia płodo-wego) bywa nazywany nawet etapem przygotowawczym (inaczej wstęp-nym lub zerowym) w rozwoju mowy5. Organy najistotniejsze dla tej sfery kształtują się pomiędzy 3. a 4. miesiącem ciąży. Najwcześniej z organów zmysłów rozwija się narząd słuchu (bardzo ściśle powiązany z mową)6. Im wcześniej zadziała szkodliwy czynnik, tym większe szkody wywoła on w rosnącym w łonie matki organizmie. Im wcześniej podejmiemy się odpowiedniej stymulacji, tym większa szansa na pobudzenie struktur za-stępczych w danym układzie7.
W okresie życia płodowego może wystąpić: zaburzenie formowa-nia się narządu (np. rozszczep podniebieformowa-nia, wargi), zaburzenie roz-woju funkcji (wskutek nieprawidłowego współdziałania układu nerwo-wego z układem mięśniowym) bądź też zaburzenie rozwoju zmysłów (np. słuchu)8. Szczególnej uwagi wymaga pierwszy trymestr ciąży. Anna Czajkowska wymienia następujące choroby kobiety ciężarnej, które mogą spowodować zaburzenia mowy u dzieci9:
– toksoplazmoza jest chorobą wywoływaną przez pierwotniaka Toxo-plasma gondii. U matki najczęściej przebiega bezobjawowo, może też w swoich symptomach przypominać grypę10. O wiele
4 I. Styczek: Logopedia. Warszawa: PWN, 1980, s. 250–254.
5 E.M. Minczakiewicz: Mowa – rozwój – zaburzenia – terapia. Kraków: WSP, 1997, s. 65.
6 K. Kozłowska: Logopeda bliżej…, s. 17.
7 E. Stecko: Zaburzenia mowy u dzieci – wczesne rozpoznawanie i postępowanie lo-gopedyczne. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2002, s. 14–16.
8 Ibidem, s. 16.
9 A. Czajkowska: Co wpływa na rozwój mowy dziecka? Dostępne w Internecie:
http://www.babyboom.pl/niemowleta/rozwoj/co_wplywa_na_rozwoj_mowy_dziecka.
html [data dostępu: 2.05.2011].
10 Encyklopedia zdrowia. Red. W.S. Gumułka, W. Rewerski. T. 1. Warszawa:
PWN, 1994, s. 1009.
sze skutki choroba ta wywołuje u płodu, są to m.in.: poszerzenie komór mózgu, opóźnienie rozwoju umysłowego i fizycznego, co ma istotny wpływ na kształtowanie się mowy dziecka. Objawy wrodzo-nej toksoplazmozy mogą być widoczne u noworodka tuż po urodze-niu albo ujawnić się dopiero w późniejszym czasie. Matka powinna być leczona i poddawana badaniom aż do porodu. Najczęściej do zarażenia się pierwotniakiem dochodzi wskutek zjedzenia niedogo-towanego mięsa lub przez kontakt z moczem, kałem i śliną zarażo-nych zwierząt11;
– różyczka ciężarnej jest jednym z największych zagrożeń dla nienaro-dzonego dziecka. Jeżeli kobieta zarazi się tą chorobą w czasie pierw-szego trymestru ciąży, wtedy niebezpieczeństwo poronienia wynosi 90%, a uszkodzenia płodu – 50%12. Wirus różyczki prowadzi m.in. do:
wrodzonych wad narządu słuchu (w tym głuchoty) i wzroku, zaburzeń mowy, wad układu nerwowego. Do zakażenia dochodzi drogą kropel-kową, przy czym wirus obecny jest w wydzielinie z nosa i gardła osoby zarażonej już na kilka dni przed wystąpieniem pierwszych objawów13. Kobiety planujące ciążę powinny wykonać badania na obecność prze-ciwciał antyróżyczkowych i, jeśli zachodzi taka potrzeba, poddać się szczepieniom ochronnym. Ważne, by pamiętać, że szczepionka zawie-ra wirusy, które mogą uszkodzić płód w taki sam sposób, jak choroba przebyta przez matkę. Dlatego nie należy szczepić kobiet, które już są w ciąży, co więcej, od szczepienia do zajścia w ciążę powinny upłynąć co najmniej trzy miesiące. Do tej pory nie znaleziono sposobu leczenia zakażonego płodu14;
– źródłami zakażenia cytomegalowirusem (CMV) są: kontakty seksu-alne, droga kropelkowa oraz krew i preparaty krwiopochodne. Więk-szość infekcji przechodzi się bezobjawowo. Skutki zakażenia bywają jednak poważne dla płodu, są to m.in.: głuchota (często postępująca), zmiany w mózgu, zaburzenia układu nerwowego. Niestety, brak swo-istego sposobu leczenia infekcji płodu. By zapobiec zakażeniom, przy-szłe matki powinny unikać osób, które są zarażone lub nawet tylko podejrzane o zarażenie CMV, i przestrzegać zasad higieny15;
11 J. Oleszczuk, A.B. Pilewska-Kozak, K. Kanadys: Wybrane stany ryzyka cią-żowego – udział położnej w opiece. W: Opieka nad kobietą ciężarną. Red. A.M. Bień. War-szawa: PZWL, 2009, s. 296.
12 P. Spencer: Macierzyństwo. Ciąża i poród. Olszanica: BOSZ, 2000, s. 18–19.
13 J. Oleszczuk, A.B. Pilewska-Kozak, K. Kanadys: Wybrane stany ryzyka…, s. 291.
14 G.B. Curtis: Ciąża. 40 kolejnych tygodni. Przeł. M. Karwacki. Warszawa: Am-ber, 1997, s. 101.
15 J. Oleszczuk, A.B. Pilewska-Kozak, K. Kanadys: Wybrane stany ryzyka…, s. 290.
– zakażenie wirusem opryszczki (HSV) w obrębie narządów płciowych grozi m.in. wadami płodu i przedwczesnym porodem. Do organizmu matki wirus wnika przez uszkodzoną skórę i błony śluzowe podczas stosunku płciowego z osobą chorą. Brak jakiejkolwiek bezpiecznej dla płodu metody leczenia tego typu zakażenia w ciąży16;
– krwawienia w pierwszym trymestrze ciąży mogą prowadzić do zabu-rzeń rozwojowych mózgu nienarodzonego dziecka. To z kolei może być przyczyną pojawienia się u dziecka afazji (jest to „całkowita utra-ta zdolności mówienia i rozumienia wypowiedzi słownych na sku-tek uszkodzeń substancji mózgowej”17) lub dysfazji („częściowa utra-ta zdolności mówienia i rozumienia wypowiedzi słownych na skutek uszkodzeń substancji mózgowej”18) w przyszłości19;
– pacjentka ze schorzeniami sercowo-naczyniowymi powinna skonsul-tować się z lekarzem, nim zajdzie w ciążę, stan ten stanowi bowiem zagrożenie dla zdrowia i życia jej samej oraz dziecka20. U chorych cię-żarnych istnieje podwyższone ryzyko opóźnienia wzrostu płodu (co może istotnie zaburzyć jego rozwój). Przyszła matka powinna unikać wysiłku, przebywania w wysokiej temperaturze, wilgotności, nie po-winna pozwolić na nadmierny przyrost ciała. Zaleca się dietę z ograni-czoną ilością soli21;
– nadciśnienie tętnicze może pojawić się jeszcze przed ciążą (w tym wy-padku powinna być to ciąża planowana, przed jej początkiem winno się ustalić z lekarzem przypuszczalny program leczenia) lub w jej trak-cie (po 20. tygodniu). Ciężarna z nadciśnieniem powinna regularnie konsultować się z lekarzem i położną, których zadaniem jest poinstru-ować ją, co robić, by zapewnić dziecku prawidłowy rozwój. Przyszłe matki z tym schorzeniem winny ograniczyć aktywność fizyczną, sto-sować odpowiednią dietę, odpoczywać, bezwzględnie unikać używek i sytuacji mogących wywołać stres22;
– cukrzyca może rozwinąć się jeszcze przed zajściem w ciążę lub pojawić się dopiero w jej trakcie, a po ciąży ustąpić (tzw. cukrzyca ciężarnych)23.
16 G.B. Curtis: Ciąża. 40 kolejnych…, s. 81.
17 L. Kaczmarek: Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1977, s. 271.
18 Ibidem, s. 273.
19 http://www.gabinet-logopedyczny.com/logopedia/klasyfikacja-zaburzen-mowy/
afazja [data dostępu: 3.05.2011].
20 G.B. Curtis: Ciąża. 40 kolejnych…, s. 19.
21 J. Oleszczuk, M. Laskowska: Opieka przedporodowa nad kobietą ciężarną. Oce-na ryzyka ciążowego. W: Opieka Oce-nad kobietą ciężarną…, s. 158–159.
22 J. Oleszczuk, A.B. Pilewska-Kozak, K. Kanadys: Wybrane stany ryzyka…, s. 258–270.
23 G.B. Curtis: Ciąża. 40 kolejnych…, s. 219–221.
Przygotowania do poczęcia dziecka w przypadku kobiety z cukrzycą zdiagnozowaną przed ciążą powinny trwać ok. pół roku. Cukrzy-ca ciężarnej wywołuje u dziecka m.in.: wady rozwojowe, zaburzenia oddychania, nieprawidłowości metabolizmu, urazy okołoporodowe.
Pacjentka powinna w trakcie ciąży być pod intensywną opieką diabe-tologa. Z badań wynika, że dzieci matek, które borykały się z cukrzy-cą ciążową, są dwukrotnie bardziej zagrożone zaburzeniami rozwoju mowy. Osiągają one niższe wyniki w testach sprawdzających słownic- two i zdolności gramatyczne niż dzieci matek, które na cukrzycę nie chorowały. Może być to skutek oddziaływania choroby na kształtujący się mózg płodu. Wyniki dzieci można jednak poprawić, jeżeli zapewni się im wzrastanie w stymulującym ich rozwój środowisku24;
– niewydolność nerek przyszłej matki jest jedną z przyczyn rozszczepów podniebienia u dziecka, co opóźnia rozwój mowy, zaburza wymowę i tor oddechowy25;
– zapalenie płuc w pierwszym trymestrze ciąży wpływa na wzrost i roz-wój czaszki twarzowej dziecka, co łączy się z jego późniejszą artyku-lacją26;
– schorzenia neurologiczne również silnie działają na płód. W wypadku dzieci matek chorych na padaczkę wzrasta ryzyko występowania wad wrodzonych. Jest to efekt działania czynników genetycznych i stoso-wanych w trakcie ciąży leków przeciwpadaczkowych. Najczęściej wy-stępującymi wadami są: rozszczep wargi lub/i podniebienia, których konsekwencją są zaburzenia mowy. Chora ciężarna nie powinna jed-nak samodzielnie przerywać leczenia, ponieważ napady drgawkowe także stanowią zagrożenie dla dziecka i dla niej samej. Terapia powin-na być konsultowapowin-na z lekarzem27.
Szkodliwy wpływ na rozwój mowy mogą mieć też leki przyjmowane przez matkę w czasie ciąży28, takie jak:
– leki ototoksyczne, których stosowanie niekorzystnie oddziałuje na słuch i wywołuje jego uszkodzenia (zarówno w wypadku stosującej je matki, jak i nienarodzonego dziecka, stąd ciąża jest istotnym przeciw-wskazaniem do ich stosowania). Należą do nich niektóre antybiotyki29;
24 http://www.mojacukrzyca.org/?a=text&id=1604 [data dostępu: 7.05.2011].
25 http://www.logopedia.net.pl/artykuly/146/zaburzenia-mowy-u-dzieci-z-rozszczepem-podniebienia.html [data dostępu: 7.05.2011].
26 M. Szmaj: Zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy a zaburzenia mowy.
Dostępne w Internecie: http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=5729 [data do-stępu: 7.05.2011].
27 J. Oleszczuk, M. Laskowska: Opieka przedporodowa…, s. 157–158.
28 A. Czajkowska: Co wpływa na rozwój…
29 J.K. Podlewski, A. Chwalibogowska-Podlewska: Leki współczesnej terapii.
Warszawa: PZWL, 1986, s. 281, 335, 415, 561.
– tetracyklina, która jest antybiotykiem stosowanym m.in. w zaka-żeniach dróg oddechowych. Szybko przenika przez łożysko, dlate-go ciąża jest przeciwwskazaniem do jedlate-go zażywania30. Tetracyklina może być przyczyną żółknięcia i osłabienia szkliwa oraz jego ubytków u dziecka, co bywa przyczyną wadliwej wymowy;
– środki znieczulające i przeciwbólowe, które mogą wywołać u dziecka zaburzenia oddychania, co silnie wpływa na jakość przyszłej mowy.
Zamiast nich zaleca się raczej odpoczynek, masowanie skroni, wyjście na świeże powietrze31.
Kobiety ciężarne nie powinny stosować żadnych leków (nawet po-wszechnie uważanych za nieszkodliwe) bez skonsultowania się z leka-rzem prowadzącym32.
Używki przyjmowane przez przyszłe matki również nie pozostają bez skutków dla ich pociech. Mogą wywołać poronienie bądź zaburzyć roz-wój dziecka, w tym jego mowę33. Zarówno palenie czynne, jak i bierne może doprowadzić do wielu powikłań. Dziecko palącej (lub wdychającej dym papierosowy) ciężarnej jest przewlekle niedotlenione, wolniej roś-nie. Noworodki mają małą masę urodzeniową, wykazują zaburzenia ze strony układu oddechowego i układu krążenia, często wymagają hospita-lizacji34. Badania pokazują, że palenie (bierne lub czynne) tytoniu przez przyszłe matki wpływa na częstość występowania u dzieci rozszczepów wargi35. W przypadku dzieci narażonych na działanie alkoholu w życiu płodowym stwierdzono występowanie szeregu zaburzeń, w tym niepra-widłowości rozwoju mowy, zapamiętywania, myślenia abstrakcyjnego.
Ponadto, pojawić się mogą inne deficyty przyczyniające się do wadliwej mowy, tj. anomalie rozwojowe twarzy (np. mała żuchwa), zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego (np. wady anatomiczne mózgu, ubytek słuchu, zaburzenia w wykonywaniu ruchów precyzyjnych), wady wrodzone (np. rozszczep wargi lub podniebienia, niedosłuch, zniekształ-cenia szkieletu)36. Ciężarna paląca marihuanę naraża swoje dziecko m.in.
na: kurczenie się mózgu, problemy z uczeniem się i pamięcią, trwałe de-ficyty odporności37, co negatywnie wpływa na rozwój mowy. Zażywanie
30 Ibidem, s. 583.
31 P. Spencer: Macierzyństwo…, s. 17.
32 M. Grudzińska, A.M. Bień: Styl życia kobiety ciężarnej. W: Opieka nad kobietą ciężarną…, s. 205–206.
33 A. Czajkowska: Co wpływa na rozwój…
34 M. Grudzińska, A.M. Bień: Styl życia…, s. 208.
35 http://www.forumzdrowia.pl/id,103,art,2149,ptitle,palenie-w-ciazy-zwieksza-ryzyko-wad-wrodzonych-u-dzieci.htm [data dostępu: 8.05.2011].
36 M. Grudzińska, A.M. Bień: Styl życia…, s. 206–207.
37 B. Kasiak: Wpływ narkotyków na życie płodowe dziecka. Dostępne w Internecie:
http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU2729 [data dostępu: 9.05.2011].
kokainy prowadzi do narodzin dzieci zbyt małych, słabych, nieodpor-nych i mających problemy z pobieraniem pokarmu38, a na bazie tej właś-nie umiejętności wytwarza się artykulacja. Ponadto, kokaina jest częstą przyczyną występowania u płodów upośledzenia umysłowego, również ściśle związanego z mową39. Przypuszcza się także, iż amfetamina zaży-wana przez ciężarne powoduje u dzieci rozszczepy podniebienia40. Kofe-ina jest substancją pobudzającą, występującą w kawie, herbacie, napojach typu coca-cola, niektórych lekach. Zarówno u ciężarnej, jak i jej dziecka zaburza gospodarkę wapniową41 (u dziecka może wywołać zmiany kost-ne, pośrednio wpływające na stan mowy).
Rola odpowiedniej diety w czasie ciąży jest również niezwykle istot-na. Ważne jest, by dieta dostarczała matce i dziecku niezbędnych białek, tłuszczy, węglowodanów, związków mineralnych i witamin. Wpływa to m.in. na rozwój mózgu, kości i płuc płodu, czyli struktur niezbędnych w procesie mowy. Należy jednak zachować ostrożność podczas podawa-nia witaminy A (jej nadmiar w diecie matki może wywołać u dziecka rozszczep podniebienia42) i spożywania owoców morza (zawierają diok-syny, czyli substancje mogące spowodować rozszczep podniebienia43).
Leon Kaczmarek podaje też, że kobieta ciężarna powinna wystrzegać się naświetlań promieniami rentgenowskimi oraz pracy w hałasie, gdyż czynniki te mogą źle wpłynąć na kształtujące się u dziecka narządy mowne44.
Nie mniej ważny niż czas ciąży jest okres karmienia. Najogólniej rzecz ujmując, „przy obecnym poziomie wiedzy nie ma ani jednego przykładu, który przemawiałby na korzyść karmienia sztucznego w po-równaniu z naturalnym”45. Karmienie piersią w istotny sposób wpływa na późniejszą mowę dziecka z trzech powodów. Po pierwsze, zapewnia noworodkowi odporność na zakażenia górnych dróg oddechowych, a po drugie, jest korzystne ze względów psychologicznych, gdyż podczas kar-mienia między dzieckiem a matką tworzy się głęboka więź wspierająca rozwój niemowlęcia i dająca mu poczucie bezpieczeństwa. Trzeci powód jest związany ze ssaniem matczynej piersi przez dziecko. Wówczas mleko jest wydobywane i przesuwane dzięki ruchom ssącym i żującym,
nato-38 Ibidem.
39 G.B. Curtis: Ciąża. 40 kolejnych…, s. 65–66.
40 B. Kasiak: Wpływ narkotyków…
41 G.B. Curtis: Ciąża. 40 kolejnych…, s. 142–143.
42 http://www.logopedia.net.pl/artykuly/146/zaburzenia-mowy-u-dzieci-z-rozszczepem-podniebienia.html [data dostępu: 7.05.2011].
43 P. Spencer: Macierzyństwo…, s. 23.
44 L. Kaczmarek: Nasze dziecko…, s. 228.
45 G.B. Curtis: Ciąża. 40 kolejnych…, s. 353.
miast przy stosowaniu smoczka dziecko wykonuje jedynie ruchy ssące.
Ponadto, podczas karmienia piersią niemowlę nie przerywa ssania i pra-widłowo oddycha przez nos. Karmione przez smoczek zaś przerywa pro-ces ssania, by nabrać powietrza ustami. W ten sposób szybko wytwarza się nawyk oddychania przez usta, co skutkuje częstymi zakażeniami dróg oddechowych, deformacjami zgryzu, wadami wymowy, a także niewłaś-ciwym sposobem połykania46.
Karmiąca matka winna pamiętać, by prowadzić zdrowy styl życia.
Powinna powstrzymywać się od stosowania używek, gdyż przenikają one do pokarmu. Ważne jest również, by ostrożnie zażywała leki, gdyż one też niejednokrotnie bardzo łatwo do niego przenikają, podobnie jak resz-ta pożywienia.
Należy zatem skupić się na edukacji kobiet w celu zwiększenia kon-troli ich zachowań zdrowotnych. Również przyszli ojcowie powin-ni zostać wyposażepowin-ni w odpowiedpowin-nią wiedzę, aby mogli służyć swoim partnerkom wsparciem i pomocą. Pary mogłyby zdobywać potrzebne in-formacje podczas zajęć w szkołach rodzenia oraz w przychodniach i szpi-talach. Poszerzenie wiedzy na omawiany temat jeszcze na etapie edukacji szkolnej (pogadanki z lekarzami, położnymi oraz zajęcia z wykwalifi-kowanymi pedagogami zdrowia) z pewnością uwrażliwiłoby wiele osób i zwróciło im uwagę na ważkość tego zagadnienia.
Odpowiednio dobrana i możliwie wcześnie rozpoczęta rehabilita-cja daje duże możliwości wyleczenia zaburzeń mowy. Jak najwcześniej-sze rozpoczęcie terapii może więc pomóc dzieciom uniknąć wielu przy-krych przeżyć związanych z kontaktami społecznymi. Ewa Małgorza-ta Skorek pisze, że dzieci z zaburzeniami mowy bywają nielubiane, nieakceptowane przez szkolnych kolegów lub ignorowane. Z powodu trudności z mówieniem nie są odbierane jako atrakcyjni towarzysze roz-mów i zabaw. Często przypisywane im są negatywne cechy, a inne dzieci unikają kontaktów z nimi. Bywają nawet przedrzeźniane i przezywa-ne. Mają trudności z porozumiewaniem się, więc unikają wchodzenia w relacje z rówieśnikami zarówno w szkole, jak i poza nią. Takie ubogie kontakty koleżeńskie stwarzają niekorzystną z psychologicznego punktu widzenia sytuację – dzieci nie mają zaspokojonej potrzeby przynależności do grupy i poczucia bezpieczeństwa, czują się samotne, nie potrafią na-wiązać trwałych przyjaźni. Staje to na przeszkodzie do zdrowego kształ-towania się osobowości i poprawnego przebiegu socjalizacji. Utrudnia dążenie do samorealizacji i szczęścia47. Ponadto, dzieci z wadami mowy
46 E. Stecko: Zaburzenia mowy u dzieci…, s. 18–19.
47 E.M. Skorek: Dzieci z zaburzeniami mowy wśród rówieśników w klasie szkolnej.
Kraków: Impuls, 2000, s. 7–19.
często mają gorsze oceny, gdyż w pisaniu popełniają takie same błędy, jak w mówieniu. Zaburzenia mowy blokują też dostęp do wymarzonego zawodu, w którym niezbędna jest prawidłowa artykulacja. Poważniejsze wady wymowy hamują rozwój umysłowy, gdyż utrudniają przebieg pro-cesów myślowych. Późne usuwanie takich wad jest o wiele trudniejsze niż we wczesnym dzieciństwie, gdyż po 12.–14. roku życia utrwala się tzw. postawa artykulacyjna. Oznacza to, że ruchy artykulacyjne charak-terystyczne dla języka, którym dziecko się posługuje, ulegają zmechani-zowaniu48. Niejednokrotnie zaburzenie mowy nie jest jedynym proble-mem dziecka. Czasem niedobór wynika przecież z niesprawnych mięśni.
Jeżeli dziecko ma pewne niedobory w rozwoju ruchowym i fizycznym, również i narządy artykulacyjne kształtują się gorzej49. Wtedy niezbędna jest także rehabilitacja narządów ruchu, o czym często się zapomina. Za-burzenie może też łączyć się z problemami natury emocjonalnej. Warto wówczas w proces leczniczy włączyć psychoterapię. Dzięki wczesnej in-terwencji można więc zapobiec wielu trudnościom, które mogą spotkać dzieci z zaburzeniami mowy.
* * *
Aby przybliżyć problematykę wiedzy oraz zaangażowania matek w proces terapii dziecięcych zaburzeń mowy, pragnę przedstawić frag-menty własnych badań jakościowych, przeprowadzonych przy zasto-sowaniu metody indywidualnych przypadków. Badania miały na celu poznanie metod, rezultatów i znaczenia działań terapeutycznych dzieci z zaburzeniami mowy dla ich prawidłowego rozwoju oraz wiedzy matek na temat terapii, a także ich zaangażowania i problemów wynikających z rehabilitacji mowy ich dziecka. Cel praktyczny zakładał zaakcentowa-nie znaczenia stylu życia i chorób przebytych przez kobietę w ciąży, ich wpływu na zaburzenia mowy u dziecka oraz sprawdzenie dostępności procesu terapeutycznego tych zaburzeń.
Badania przeprowadziłam w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdro-wotnej EURO-MED w Tychach, ponieważ odbywa się tam bezpłatna terapia zaburzeń mowy. Ponadto, jeśli zachodzi taka potrzeba, terapię lo-gopedyczną łączy się z rehabilitacją ruchową, psychoterapią, ćwiczeniami słuchu i wzroku – również nieodpłatnie. Przeprowadziłam wywiady (na podstawie stworzonego przez siebie do tego celu kwestionariusza wywiadu)
Badania przeprowadziłam w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdro-wotnej EURO-MED w Tychach, ponieważ odbywa się tam bezpłatna terapia zaburzeń mowy. Ponadto, jeśli zachodzi taka potrzeba, terapię lo-gopedyczną łączy się z rehabilitacją ruchową, psychoterapią, ćwiczeniami słuchu i wzroku – również nieodpłatnie. Przeprowadziłam wywiady (na podstawie stworzonego przez siebie do tego celu kwestionariusza wywiadu)