Schemat klasyfikacyjny zdjęcia użytkowania ziemi

Na potrzeby badań opracowana została autorska hierarchiczna, dwustopniowa klasyfika-cja użytkowania ziemi. Podstawą identyfikacji funkcji jest działka ewidencyjna. Przyjęta kla-syfikacja na poziomie drugim odpowiada mapie w skali 1:5000. Klasyfikacja zakłada zgodność przebiegu granic działek z granicami funkcji. Jeżeli na danej parceli występuje wyraźnie zary-sowany podział użytkowania dopuszcza się podział działki zgodnie z przebiegiem granicy funkcjonalnej. Wydzielenia muszą jednak spełniać kryteria wielkości do których uwzględnia się informacje o jednostce rejestrowej gruntu. Dla obszarów zurbanizowanych każda z wydzie-lonych funkcjonalnie części musi mieć powierzchnię powyżej 500 m2, w przypadku zaś tere-nów niezurbanizowanych za minimalną jednostkę wydzielenia przyjęto 1000m2. Odstępstwem od reguły są tereny zajęte pod rowami, ciekami i drogami, nie stanowiącymi odrębnej działki, oraz niewielkie obszary zajmowane przez wydzielaną infrastrukturę techniczną. W tym przy-padku kryterium minimalnej jednostki wydzielenia nie stosuje się. Założona dodatkowo tole-rancja XY dla opracowania wynosi 0,01 m.

Pierwszy poziom hierarchiczny składa się z 13 podstawowych form użytkowania ziemi (Załącznik 2). Poza rozróżnianiem terenów mieszkaniowych, przemysłowych, usługowych, ko-munikacyjnych, zieleni i rekreacji, infrastruktury technicznej, terenów specjalnych (na przy-kład terenów wojskowych), użytków, rolnych, użytków leśnych, wód i nieużytków (Liszewski 1977) autor wyodrębnił również klasę o funkcjach mieszanych oraz chowu, ho-dowli i obsługi rolnictwa. Do funkcji mieszanych przypisane zostały obszary wielofunkcyjne, dla których funkcja towarzysząca w przypadku terenów zabudowanych zajmowała co najmniej 30% powierzchni użytkowej budynków zaś dla gruntów niezabudowanych 30% terenu. Pod pojęciem obszarów chowu, hodowli i obsługi rolnictwa, zdefiniowano obszary zajmowane przez maszyny rolnicze, fermy hodowlane, baloty, pryzmy, które nie wchodzą bezpośrednio w skład siedliska. Mogły to być zarówno tereny zabudowane jak i grunty niezabudowane. W przypadku przypisywania funkcji stawom hodowlanym czy stajniom decydowało główne prze-znaczenie danego obiektu, Jeśli służyły przede wszystkim do produkcji gospodarczej, trakto-wano je jako tereny hodowli, chowu i obsługi rolnictwa. W przypadku zaś przystosowania te-renu do rekreacyjnej nauki jazdy konnej czy wykonywania połowów komercyjnych, tego typu obiekt zaliczano do terenów zieleni i rekreacji. Za nieużytki uznano wszystkie tereny, które w danej chwili nie posiadały funkcji użytkowej z punktu widzenia działalności człowieka. Były to zatem zarówno odłogowane grunty rolne, ugory miejskie, koszone tereny trawiaste, ale

63

w żaden sposób nieużytkowane, place budowy, obszary po wyrobiskach jak również nieużytki naturalne, takie jak piaski, żwiry.

Drugi poziom klasyfikacji liczy łącznie z 68 klas i jest uszczegółowieniem podstawo-wych form użytkowania gruntu (Załącznik 2). Tereny mieszkaniowe podzielone zostały w oparciu o sposób zamieszkania oraz liczbę mieszkań w budynku. To drugie kryterium po-średnio miało wskazywać czy z danego terenu korzystała jedna rodzina, czy wiele rodzin. Za tereny obsługujące zabudowę mieszkaniową jednorodzinną uznano posesję, na której znajduje się budynek mieszkalny jednorodzinny w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (Ustawa 1994b, art. 3 pkt 2a). Tereny obsługujące zabudowę mieszkaniową wielo-rodzinna były obszarem, na którym znajdował się budynek mieszkalny inny niż budynek miesz-kalny jednorodzinny. Jego charakterystyka znajduje się bezpośrednio w Rozporządzeniu Mini-stra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim po-winny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Rozporządzenie 2002b). Trzecią podgrupą za-budowy mieszkaniowej były tereny obsługujące budynki zbiorowego zamieszkania. Zgodnie z §3 pkt. 5 tego samego rozporządzenia za budynek zamieszkania zbiorowego uznaje się budy-nek przeznaczony zarówno do czasowego jak i stałego pobytu osób, na przykład dom zakonny, dom rencistów, hotel, schronisko, zakład karny czy internat. Na potrzeby klasyfikacji pośród wymienionych w rozporządzeniu obiektów wyłączono budynki świadczące przede wszystkim krótkookresowe, odpłatne usługi hotelarskie lub noclegowe takie jak hotele, motele, schroni-ska, pensjonaty, domy wypoczynkowe czy domy wycieczkowe.

Dla terenów przemysłowych wydzielono 13 podklas. Podział miał przede wszystkim cha-rakter podmiotowy i w większości nawiązywał do tradycyjnie przyjętego podziału gałęziowego przemysłu. Takie podejście ułatwia gromadzenie danych oraz umożliwia, z wykorzystaniem danych o własności przedsiębiorstwa czy danych z rejestru gospodarki narodowej REGON identyfikację potencjalnej funkcji oraz relacji danego miejsca w strukturze przestrzennej gminy, powiatu, województwa czy Polski.

Do każdej klasy przyporządkowano odpowiednie im numery Polskiej Klasyfikacji Dzia-łalności 2007 (PKD 2007). Z grupy terenów przemysłowych wyłączono obszary wchodzące w skład infrastruktury technicznej, na przykład elektrownie czy elektrociepłownie i przypisano je do oddzielnej klasy. Do grupy użytków kopalnych oraz terenów górniczych zaliczono za-równo wyrobiska, żwirownie jak i obszary górnicze. W przeciwieństwie do klasy użytków ko-palnych, w rozumieniu klasyfikacji EGiB tereny powyrobiskowe oraz zapadliska pogórnicze nie wchodziły w skład tej formy użytkowania gruntu. Uznano bowiem że terenom tym, często

64

zrekultywowanym nadaje się nowe funkcje. Jeśli zaś taki obszar nie posiadał już żadnej funkcji to powinien zostać zaliczony do nieużytków sztucznych, mających charakter antropogeniczny. Za tereny produkcyjne przemysłu spożywczego uznano zarówno tereny związane z wy-twarzaniem artykułów spożywczych jak również napojów i wyrobów tytoniowych. Według klasyfikacji PKD 2007 działalności te reprezentowane były przez działy 10-12. Tereny zwią-zane z przemysłem włókienniczym, odzieżowym i skórzanym reprezentowały działy 13, 14 oraz 15 PKD 2007. Obszary związane z przemysłem drzewnym oraz papierniczym obejmo-wały zarówno produkcję mebli, papieru, tektury, wyrobów ze słomy, jak i samych desek. Do klasy tej zaliczono wszystkie działalności gospodarcze wchodzące w skład działów 15, 16 oraz 31 PKD 2007. Tereny przemysłu poligraficznego wyznaczano, jeżeli podstawowa działalność przedsiębiorstwa znajdującego się na danym terenie zawierała się w dziale 18 klasyfikacji PKD 2007. Grupa ta jest jednak niejednorodna i istnieje niewielka różnica pomiędzy drukiem zapi-sanym w klasie 18,12 a działalnością usługową, związaną z wykonywaniem fotokopii, powie-laniem dokumentów, reprezentowanym przez klasę 82.11 PKD 20074. Dlatego interpretacja o dominującej funkcji produkcyjnej lub usługowej tego typu działalności wymagała indywidual-nego podejścia do każdego przypadku. Jeżeli na danym terenie firma miała w PKD 2007 przy-pisaną klasę 82.11 lub jeżeli reprezentowana była przez klasę 18.12, zaś z obserwacji wynikało, że zajmowała się przede wszystkim działalnością usługową, uznawano, że teren ten pełni funk-cję usługową. W innych przypadkach przyjmowano, że dany teren pełni funkfunk-cję przemysłową. Wątpliwości co do klasyfikacji nie było w przypadku kolejnych grup terenów przemysłowych, Do obszarów przemysłu chemicznego, zaliczono grunty zajęte przez zakłady chemiczne, far-maceutyczne, przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem czy przetwarzaniem koksu, two-rzyw sztucznych lub wyrobów z gumy. Podstawowa działalność firm o takim profilu zawierała się w działach od 19 do 22 klasyfikacji PKD 2007. W przypadku terenów produkcyjnych prze-mysłu mineralnego leżące na nich przedsiębiorstwa należały do działu 23 PKD 2007 i zajmo-wały się przede wszystkim wytwarzaniem płytek ceramicznych, porcelany, cementu, wapnia, gipsu oraz szkła. Wyróżniona została również grupa terenów produkcyjnych przemysłu meta-lurgicznego obejmująca działalności wskazane w dziale 24 klasyfikacji PKD. Tereny produk-cyjne związane z przemysłem metalowym złączono z terenami zajętymi pod przemysł maszy-nowy. Działalności obu gałęzi opisane zostały odpowiednio w działach 25 oraz 28 klasyfikacji PKD 2007. Niezwykle istotnymi dla rozwoju gospodarki, jej specjalizacji oraz oceny powiązań

4Przykładowo usługi powielania, fotokopiowania zalicza się do klasy 82.11 zaś drukowanie z plików, tak często pojawiające się również w usługach kserograficznych reprezentuje klasa 18.12

65

funkcjonalnych były dwie kolejne grupy przedsiębiorstw przemysłowych: a) terenów produk-cyjnych przemysłu elektrotechnicznego, elektronicznego, precyzyjnego i przemysłów wyso-kiej technologii oraz b) terenów produkcyjnych przemysłu transportowego. Do pierwszej grupy zaliczono obszary zajmowane przez przedsiębiorstwa produkujące urządzenia, maszyny wy-magające specjalistycznej wiedzy oraz skomplikowanych linii technologicznych. Działalności te reprezentowały działy 26 oraz 27 klasyfikacji PKD 2007. Również w drugim przypadku pro-dukcja miała charakter wybitnie specjalistyczny i obejmowała produkcję pojazdów samocho-dowych, statków czy naczep. W klasyfikacji PKD 2007 przedsiębiorstwa te zgrupowano w działach 29 oraz 30. Ostatnią grupę terenów przemysłowych stanowiły tereny produkcyjne pozostałych gałęzi przemysłu oraz usług związanych z naprawą, konserwacją i instalowaniem maszyn i urządzeń. Zawierała ona wszelkie działalności przemysłowe nie przypisane do wcze-śniejszych grup. Dodatkowo brała pod uwagę konserwację maszyn i urządzeń zarówno elek-tronicznych jaki elektrycznych oraz optycznych. Urządzenia te musiały mieć jednak wyłącznie charakter przemysłowy. W przypadku naprawy urządzeń domowych codziennego użytku, na przykład komputerów działalność naprawczą klasyfikowano jako usługę i zaliczono je do tere-nów handlowych oraz przeznaczonych pod usługi osobiste. Podobnie postępowano w przy-padku napraw samochodów osobowych, uznając grunty zajęte pod warsztatami samochodo-wymi jako tereny usług motoryzacyjnych. Listę działalności wchodzące w skład ostatniej klasy przemysłowej reprezentowały działy 32 oraz 33 klasyfikacji PKD 2007.

Podział terenów usługowych na 13 podklas miał, podobnie w przypadku obszarów prze-mysłowych, charakter podmiotowy i bazował na rodzaju realizowanej w danym miejscu usługi. Wydzielone grupy funkcji odniesiono do odpowiednich działów, klas i podgrup Polskiej Kla-syfikacji Działalności 2007 (PKD). Do wyznaczenia terenów usług biznesowych wykorzystano pojęcie usług biznesowych opisane w klasyfikacji usług Światowej Organizacji Handlu (WTO). W skład powyższej grupy wchodziły działalności związane z kompleksową obsługą firm, w tym księgowością, marketingiem, obsługą rynku nieruchomości, badania naukowe B+R, usługi specjalistyczne takie jak projektowanie urbanistyczne, projektowanie ogrodów, wykonanie operatów geodezyjnych, ochronę mienia. Dodatkowo do powyższej grupy zali-czono usługi kserograficzne oraz wypożyczalnie sprzętu specjalistycznego. Uwzględniono w niej również firmy zajmujące się pośrednictwem w naborze pracowników, utrzymaniem po-rządku w budynkach oraz innymi działalnościami wspomagającymi administrację przedsię-biorstwa. Zgodnie z klasyfikacją PKD 2007 grupę tę reprezentowały działy od 68 do 73, dział 74 z wyłączeniem działalności fotograficznej profilowanej na klienta indywidualnego, grupy 77.3, 77.4, dział 78, działy 80-82 z wyłączeniem grupy 81.3 obejmującej działalności związane

66

z zagospodarowaniem i utrzymaniem zieleni. Tereny reprezentujące usługi biznesowe miały przede wszystkim charakter ogólnomiejski lub ponadlokalny, w rozumieniu klasyfikacji zapro-ponowanej przez Liszewskiego (Liszewski 1973).

Charakter ogólnomiejski lub ponadlokalny przestrzeni identyfikowały również tereny usług komunikacyjnych, komputerowych i informacyjnych. Do grupy tego typu obszarów za-liczono grunty zajęte przez firmy specjalizujące się w działalności wydawniczej, związanej z produkcją filmów, programów telewizyjnych, nagrań wideo jak lub związanych z obsługą sieci telekomunikacyjnych. W skład grupy wchodziły również tereny użytkowane przez firmy informatyczne oraz przedsiębiorstwa zajmujące się pozyskiwaniem informacji. W grupie tej znalazły się również usługi pocztowe i kurierskie. Według klasyfikacji PKD 2007 działalności tego typu opisano w działach 53 oraz od 58 do 63.

Istotną grupę, z punktu widzenia niniejszej pracy, stanowiły tereny usług transportowych, magazynowych i łączności. Przyjęto, że były to tereny użytkowane dla celów realizacji komer-cyjnych, niepasażerskich usług transportowych, na przykład zajmowane przez firmy przewo-zowe, oraz na których świadczone były usługi wspomagające transport np. płatne parkingi, na-leżące do osób prywatnych. W skład niniejszej grupy wchodziły zatem centra logistyczne, huby logistyczne, magazyny. Pełen przegląd działalności realizowanych na terenach usług transpor-towych, magazynowych i łączności zawierały działy od 49 do 52 klasyfikacji PKD 2007. Funk-cję transportową, magazynową oraz łączności przypisywano również terenom, dla których pod-stawowa działalność gospodarcza zapisana w rejestrze REGON lub CEiDG była inna niż trans-portu magazynowa lub łączności. Tereny te musiały jednak wyraźnie wskazywać, że prowa-dzona podstawową realizowaną na nich funkcją było magazynowanie towarów, ich przeładu-nek lub dystrybucja. Informacje te pozyskiwano w oparciu o dane z ortofotomapy, zdjęcia do-stępne na Google StreetView oraz informacje zawarte na stronach internetowych danych firm.

Do terenów usług budowlanych i towarzyszących im usług inżynierskich zaliczono grunty należące do przedsiębiorstw specjalizujących się w konstrukcji obiektów budowlanych i inżynieryjnych, remoncie wnętrz, wykonaniem instalacji infrastruktury technicznej. Uznano również, że do grupy tej powinny trafić tereny, na których firma lub firmy zajmują się pielę-gnacją oraz urządzaniem zieleni. Działalności zaliczone do tej grupy zawierały się w działach 41-43 oraz w grupie 81.3 klasyfikacji PKD 2007.

W autorskiej klasyfikacji zdecydowano się połączyć tereny związane z działalnością han-dlową z terenami świadczącymi usługi proste których głównym odbiorcą były osoby prywatne. Obie klasy funkcji mają często charakter usług podstawowych bądź ogólnomiejskich i współ-występują w obrębie tego samego budynku, kompleksu handlowego lub działki. Do grupy

67

terenów handlowych i przeznaczonych pod usługi osobiste przypisano zarówno tereny użytwane na potrzeby handlu detalicznego i hurtowego, jak również zajmoużytwane przez salony ko-smetyczne i fryzjerskie, pralnie, serwisy napraw urządzeń elektrycznych, biura towarzyskie, zakłady pogrzebowe, zakłady bukmacherskie czy kasyna. Zaliczono do niej również działal-ność fotograficzną personalizowaną pod indywidualnego klienta oraz wypożyczalnie sprzętów dla użytku domowego i osobistego. Z założenia sprzęt ten nie miał służyć do świadczenia usług sportowych i rekreacyjnych. Te bowiem były grupą terenów zieleni i rekreacji. Biorąc pod uwagę klasyfikację PKD 2007 usługi realizowane na terenach omawianej grupy należały do działów: 45-47, z wyłączeniem napraw i konserwacji pojazdów samochodowych i motocykli, 92, 95-98, oraz grup 74.2, ale jedynie w zakresie fotografii indywidualnej i personalizowanej i 77.2 z wyłączeniem usług służących do celów sportowych oraz rekreacyjnych.

Pozostałe grupy terenów usługowych nie były tak skomplikowane i w znacznie więk-szym zakresie odpowiadały poszczególnym działom PKD. Na terenach usług edukacyjnych mogły znajdować się między innymi przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja licea, uczelnie wyższe. Zaliczano również do nich place zabaw dla dzieci czy boiska szkolne, jeśli ich powsta-nie i użytkowanie znajdowało się w obrębie tej samej nieruchomości i było przede wszystkim wykorzystywane przez te placówki. Funkcję usług edukacyjnych przypisywano działkom, na których świadczono usługi zapisane w dziale 85 klasyfikacji PKD 2007. Grunty oznaczono jako obszary usług finansowych, jeśli prowadzono na nich między innymi działalność ban-kową, ubezpieczeniową, lub związaną ze świadczeniem funduszy emerytalnych. Lista działal-ności prowadzonych na obszarach zaliczonych do tej grupy wypisana została w działach 64-66 klasyfikacji PKD 2007. Były to przeważnie usługi podstawowe i ogólnomiejskie. Nieco więk-szy zasięg oddziaływania miały funkcje zgrupowane na terenach usług związanych ze zdro-wiem i opieką społeczną, W skład tej grupy wchodziły obszary zajęte przez placówki me-dyczne, szpitale, gabinety dentystyczne, domy opieki społecznej czy zakłady weterynaryjne. Z punktu widzenia klasyfikacji PKD 2007 tereny te zajęte były przez usługi wymienione w dzia-łach 75 oraz 86-88. Kolejną grupą wydzieloną w ramach obszarów pełniących funkcje usłu-gowe były tereny usług gastronomicznych oraz turystycznych. Reprezentowaną przez działal-ności opisane w dziale 55-56 klasyfikacji PKD 2007. Za klasyfikacją Światowej Organizacji Handlu zdecydowano się rozszerzyć grupę o obszary świadczące usługi turystyczne związane na przykład z organizacją wycieczek wymienione w dziale 79 klasyfikacji PKD. Odnosząc się do klasyfikacji PKD oraz funkcji budynków zapisanych w ewidencji gruntów i budynków EGiB wydzielona została również grupa terenów usług związanych z kulturą i kultem religij-nym. Na terenach tych zlokalizowane były obiekty sakralne wraz z budynkami mieszkalnymi

68

(na przykład plebaniami), ściśle podporządkowanymi funkcji sakralnej, muzea, biblioteki czy gminne ośrodki kultury. Wyłączone zaś były z nich domy zakonne, klasztory traktowane jako obiekty zbiorowego zakwaterowania. Usługi świadczone na terenach wymienionej grupy dla funkcji związanych z kulturą wymienione zostały w działach 90 oraz 91 klasyfikacji PKD 2007 zaś z działalnością religijną (bez klasztorów i domów zakonnych) w klasie 94.91 powyższej klasyfikacji. Z uwagi na cel niniejszej pracy oraz wydzielanie w niektórych opracowaniach pla-nistycznych usług uciążliwych wyodrębnione zostały tereny związane z usługami motoryza-cyjnymi. Mogły być na nich prowadzone warsztaty samochodowe, Stacje Obsługi Pojazdów czy wypożyczalnie pojazdów samochodowych i motocykli. Jednocześnie w grupie tej nie zna-lazła się sprzedaż pojazdów motorowych, motocykli, którą przypisano do terenów handlowych i przeznaczonych pod usługi osobiste. Według klasyfikacji PKD 2007 na terenach usług moto-ryzacyjnych wykonywano działalności zaliczone do klasy 45.20 oraz grupy 77.1. Lokalizacja siedzib administracji publicznej, instytucji publicznych takich jak straż pożarna oraz policja, stowarzyszeń, fundacji, instytucji publicznych takich jak Zakład Ubezpieczeń Społecznych, or-ganizacji pozarządowych była podstawą do wyznaczania terenów usług ogólnospołecznych. Z grupy tej wyłączono obszary wojskowe, przypisane do użytków specjalnych. Uwzględniając klasyfikację PKD 2007 tereny usług ogólnospołecznych zajęte były przez działalności opisane w dziale 84 (bez służby wojskowej) w dziale 99 oraz w grupach 94.1, 94.2 i 94.9, z wyłącze-niem działalności religijnej wymienionej w klasie 94.91. Odnosząc się do roli tej grupy terenów w strukturze funkcjonalno-przestrzennej danego obszaru należy zauważyć, że większość tego typu usług ma charakter ogólnomiejski lub ponadmiejski. Ostatnią wydzieloną grupę usług sta-nowiły tereny usług związanych ze zbieraniem, przetwarzaniem odpadów. Obszary te zajęte były przez przedsiębiorstwa skupujące odpady, zajmujące się usuwaniem odpadów czy ich re-cyklingiem. Nie uwzględniano przy tym składowisk odpadów komunalnych czy sortowni śmieci, traktując je jako elementy infrastruktury technicznej. Według klasyfikacji PKD 2007 działalności prowadzone w tej grupie obszarów zawierały się w dziale 38. Biorąc pod uwagę profil działalności tego typu przedsiębiorstw usługowych, należy oczekiwać, że będą miały za-sięg podstawowy lub ogólnomiejski.

Podział funkcjonalny usług zaproponowany w niniejszym opracowaniu redukuje nieco możliwości identyfikacji usług endogenicznych i egzogenicznych, czy jak wydzielał Liszewski (1973) usług podstawowych, ogólnomiejskich oraz ponadmiejskich, a tym samym możliwości wnioskowania na temat struktury funkcjonalno-przestrzennej miast oraz relacji przestrzennych poszczególnych użytków. Problem ten można jednak częściowo obejść uzupełniając informa-cje o terenie o dane dotyczące działalności gospodarczej według podklasy PKD, przedziału

69

wielkości zatrudnienia w danym przedsiębiorstwie, pochodzenie kapitału zakładowego z reje-strów REGON lub CEiDG. Dla mniejszych obszarów można również przeprowadzić kwerendę określających zasięg oddziaływania poszczególnych przedsiębiorstw. Problematyka harmoni-zacji danych do identyfikacji szczegółowych struktur funkcjonalno-przestrzennych nie była jednak celem niniejszego opracowania i zostanie rozwinięta w kolejnych badaniach.

W omawianej klasyfikacji podział terenów komunikacyjnych przeprowadzono w oparciu rodzaj infrastruktury transportu, stąd wyróżniono tereny infrastruktury drogowej, tereny kole-jowe, tereny zajęte przez transport szynowy, tereny zajęte przez transport lotniczy oraz tereny portowe. Podstawowym elementem terenów infrastruktury drogowej był pas drogowy, w skład którego wchodziły zarówno jezdnie, chodniki ścieżki rowerowe jak i rowy przydrożne. Jeżeli w pasie drogowym znajdowały się tory tramwajowe, stanowiły one odrębną funkcję. Poza pa-sem drogowym do terenów transportu drogowego zaliczono tereny pod wszelkimi budynkami, budowlami służącymi bezpośrednio do obsługi ruchu samochodowego motorowego pieszego, rowerowego. Były to zatem place, w tym place manewrowe, pętle autobusowe, dworce auto-busowe, parkingi, garaże, pasaże, zajezdnie autobusowe wraz z znajdującymi się na nich bu-dynkami i budowlami przeznaczonymi dla obsługi transportu samochodowego (na przykład budynkami socjalnymi, sanitarnymi). W przypadku autostrad za tereny infrastruktury drogowej uznano również budynki i budowle służące zarządcom dróg do obsługi autostrady, takie jak składy soli i piasku, zbiorniki techniczne. Ważnym elementem autostrad i dróg ekspresowych są Miejsca Obsługi Podróżnych (MOP). Ze względu na swoją wielofunkcyjność a jednocześnie fizjonomiczną całość są trudne do zaklasyfikowania. Z jednej strony są bowiem podporządko-wane funkcji drogowej, charakteryzują się ograniczoną dostępnością, z drugiej jednak często świadczone są w nich usługi hotelarskie, handlowe, gastronomiczne. W związku z tym