Uwarunkowania przestrzenne

Transport drogowy, w tym zwłaszcza budowa autostrad, cechuje się wysoką terenochłon-nością. Autostrady w Stanach Zjednoczonych należą do najszerszych na świecie – mają nawet po kilkanaście pasów ruchu (do 18 pasów ruchu) i osiągają szerokość do 120 m. Oznacza to, że na każdy kilometr autostrady przypadało 12 ha gruntów. Obfitość wolnych terenów na kon-tynencie amerykańskim pozwoliło na wybudowanie tak szerokich arterii komunikacyjnych. Z kolei autostrady europejskie są o wiele węższe - mają od 6 do 12 pasów ruchu – i wymagają mniejszej terenochłonności - obszaru o szerokości od 50 do 70 m (5–7 ha/1 km autostrady) (Mazur 2010). Uwarunkowane jest to między innymi mniejszymi rezerwami wolnych terenów

10Niezbędne szlaki migracji zwierząt, przecięte w wyniku budowy lub eksploatacji autostrady powinny być od-tworzone przez budowę nadziemnych lub podziemnych przejść dla zwierząt (Rozporządzenie 1999).

136

w gęstej sieci osadniczej Europy. W Polsce szerokość autostrady w liniach rozgraniczających poza terenem zabudowy i nieprzeznaczonym pod zabudowę nie powinna być mniejsza niż 60 m w przypadku drogi o przekroju dwujezdniowym, 70 m w przypadku drogi o przekroju trzy-jezdniowym (Rozporządzenie 1999).

Budowa autostrady jest inwestycją drogową, która oprócz wysokiej terenochłonności musi osiągać konkretne parametry techniczne. W skład pasa drogowego autostrady wchodzą: jezdnie autostrady, pobocza, jezdnie zbierająco-rozprowadzające, pasy dzielące jezdnie, skarpy nasypów i wykopów, węzły i przejazdy z przecinającymi ją drogami i innymi liniami komuni-kacyjnymi, wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi (np. mosty, wiadukty, estakady, kon-strukcje oporowe, tunele, przepusty, nadziemne i podziemne przejścia dla pieszych oraz dla zwierząt dziko żyjących), urządzeniami związanymi z obsługą, utrzymaniem i ochroną auto-strady (np. urządzenia odwadniające oraz odprowadzające wodę, miejsca obsługi podróżnych (MOP), obwody utrzymania autostrady (OUA), miejsca poboru opłat (MPO), urządzenia łącz-ności alarmowej, pasy technologiczne, urządzenia pomiaru ruchu, kontroli pojazdów, oświetle-nia wraz z urządzeniami organizacji i bezpieczeństwa ruchu (znaki i sygnały drogowe, urzą-dzenia sterowania i zarządzania ruchem, ogrodzenie pasa drogowego autostrady, osłony prze-ciwolśnieniowe, energochłonne i przeciwwietrzne i bariery ochronne) oraz ochrony środowi-ska (ekrany przeciwhałasowe, ekrany tłumiące drgania w podłożu, urządzenia do oczyszczania wody odprowadzanej z pasa drogowego autostrady, pasy zieleni izolacyjnej), a także obustron-nymi pasami terenu o szerokości nie mniejszej niż 2,0 m zapewniającymi możliwość użytko-wania autostrady zgodnie z jej przeznaczeniem. Gruntowe pobocze oraz skarpy nasypów i wy-kopów powinny być umocnione obudową roślinna. Zieleń w pasie drogowym autostrady może pełnić funkcje ochronne lub stanowić element ukształtowania krajobrazu (Rozporządzenie 2002a).

Elementami składowymi autostrad, istotnie przekształcającymi dotychczasową strukturę funkcjonalno-przestrzenną są miejsca obsługi podróżnych (MOP) oraz węzły. MOP powinny być lokalizowane oddzielnie dla każdego kierunku ruchu, a odległość między nimi powinna być nie mniejsza niż 15 km. W celu określenia cech użytkowych MOP wyróżnia się następujące ich rodzaje:

• MOP I o funkcji wypoczynkowej - wyposażony w parking, jezdnie manewrowe, urzą-dzenia wypoczynkowe, sanitarne i oświetlenie, na których dopuszcza się wyposażenie w obiekty małej gastronomii,

137

• MOP II o funkcji wypoczynkowo-usługowej – oferujący te same udogodnienia jak wy-poczynkowy, powiększony jednak o sferę usługową w postaci stacji paliw, stanowiska obsługi pojazdów, obiektów gastronomiczno-handlowych czy informacji turystycznej, • MOP III o funkcji wypoczynkowej i usługowej – wyposażony w obiekty, o których

mowa w przypadku MOP II, oraz dodatkowo w obiekty noclegowe, agencję poczty, banku, biur turystycznych czy biur ubezpieczeniowych.

MOP I usytuowany naprzeciw MOP II lub MOP III należy połączyć bezkolizyjnym przej-ściem dla pieszych (Rozporządzenie 2002a).

Z kolei odstępy między węzłami nie powinny być mniejsze niż 15 km, a w granicach lub sąsiedztwie dużego miasta lub zespołu miast - nie mniejsze niż 5 km (Ustawa 1985)11.

Spośród elementów zagospodarowania, pojawiających się w trakcie budowy autostrady w pasie drogi wynikających bezpośrednio z przepisów prawnych, są rowy melioracyjne, urzą-dzenia ściekowe i kanalizacyjne. Urząurzą-dzenia do wgłębnego odwodnienia pasa drogowego au-tostrady mają na celu odprowadzenie wody, która przeniknęła do gruntu, lub obniżenie po-ziomu wody gruntowej. Kanalizację deszczową wykonuje się, gdy nie ma możliwości odpro-wadzenia wody za pomocą urządzeń do powierzchniowego odwodnienia lub gdy wymagają tego przepisy dotyczące ochrony środowiska. Wody opadowe z pasa drogowego autostrady od-prowadzane do odbiorników wodnych lub do ziemi powinny spełniać wymagania ochrony śro-dowiska. Jeżeli ze względu na ochronę środowiska nie ma możliwości odprowadzenia nieo-czyszczonej wody z urządzeń odwadniających, stosuje się zbiornik retencyjno-infiltracyjny, zbiornik infiltracyjny, zbiornik infiltracyjny lub rów trawiasty (Rozporządzenie 2002a).

Projekt budowy autostrad wymusza również stosowanie osłon przeciwolśnieniowych. chroniących uczestników ruchu przed oślepianiem przez światła pojazdów nadjeżdżających z przeciwnego kierunku ruchu oraz osłon przeciwwiatrowych. Osłonę przeciwolśnieniową mogą stanowić krzewy lub drzewa, urządzenia wykonane z materiałów naturalnych lub sztucz-nych oraz sztuczne formy terenowe, takie jak groble i wały ziemne. Osłony przeciwwietrzne powinny być stosowane na odcinku autostrady narażonym na działanie silnych wiatrów bocz-nych mogących zagrażać bezpieczeństwu ruchu, a w szczególności na dojazdach do mostu, tu-nelu, przy przekroczeniu doliny (Rozporządzenie 2002a).

Projekt budowy autostrad zakłada również powstanie obwodów utrzymania autostrady (OUA). Przez OUA rozumie się teren wyposażony w urządzenia i obiekty umożliwiające

11 Dopuszcza się wyjątkowo pojedyncze odstępy nie mniejsze niż 5 km, a w granicach lub sąsiedztwie dużego miasta lub zespołu miast - nie mniejsze niż 3 km, jeżeli potrzeby funkcjonalno-ruchowe takie odstępy uzasadniają (Ustawa 1985).

138

konserwację i naprawę elementów autostrady i zapewnienie przejezdności w ciągu całego roku oraz w zależności od potrzeb, w urządzenia do likwidacji skażenia środowiska. OUA powinien zapewnić utrzymanie odcinka autostrady o długości nie większej niż 60 km. Ze względów or-ganizacyjnych powinien być lokalizowany przy węźle. W rejonie wyznaczonych przejazdów drogowych, w zależności od potrzeb służb ratowniczych lub służb utrzymania, należy zapewnić wjazdy awaryjne z drogi krzyżującej się z autostradą na każdą jezdnię autostrady. W ogrodze-niu pasa drogowego autostrady należy umieszczać bramy awaryjne, zlokalizowane w miej-scach przydatnych dla służb ratowniczych i utrzymania autostrady. Bramy awaryjne powinny być w szczególności lokalizowane w miejscach zapewniających dostęp do zaopatrzenia wod-nego i dróg pożarowych (Rozporządzenie 2002a).

Innym ważnym uregulowaniem prawno-przestrzennym jest dozwolona minimalna odle-głość obiektów budowalnych od zewnętrznej krawędzi jezdni. W przypadku autostrady w tere-nie zabudowanym odległość ta wynosi 30 m, poza teren zabudowy 50 m. W przypadku auto-strady i dróg ekspresowych nie jest dozwolone zmniejszenie tej odległości (Ustawa 1985).