ŚRODKÓW TECHNICZNYCH.
P
owszechna obrona przeciwlotnicza (POPL) to ze-spół aktywnych i pasywnych przedsięwzięć, któ-re mają na celu samoobronę (samoosłonę) własnych sił (obiektów) przed rozpoznaniem i uderzeniami środków napadu powietrznego (ŚNP) przeciwnika oraz minimalizację skutków potencjalnych uderzeń1. Jednym z jej zadań jest wzrokowe rozpoznanie plat-form powietrznych i ustalenie ich przynależności.Zasady organizacji i funkcjonowania powszechnej obrony przeciwlotniczej są unormowane w Instruk-cji o powszechnej obronie przeciwlotniczej w SZRP z 2013 roku. Zgodnie z jej zapisami podsystem POPL organizuje się we wszystkich jednostkach wojskowych (instytucjach) SZRP na wszystkich po-ziomach dowodzenia, w każdym rodzaju działań oraz w warunkach pokoju na zasadzie powszechno-ści. Odpowiadają za to obserwatorzy wyznaczani na poziomie drużyny, plutonu oraz kompanii (baterii), a także posterunków obserwacyjnych od batalionu
(dywizjonu) wzwyż. Podstawowym zadaniem obser-watora jest wykrycie, rozpoznanie i identyfikacja statku powietrznego.
POTRZEBY
Zapisy programów szkolenia pododdziałów zawo-dowych określają, że po zakończeniu szkolenia z po-wszechnej obrony przeciwlotniczej w I okresie szko-lenia I etapu jedną z zasadniczych umiejętności, którą powinien posiąść żołnierz, jest zdolność roz-różniania podstawowych sylwetek środków napadu powietrznego przeciwnika. W ramach przedmiotu rozpoznanie i walka radioelektroniczna należy rów-nież zrealizować temat sylwetki sprzętu i znaki roz-poznawcze sił zbrojnych armii innych państw.
Z uwagi na specyfikę szkoleniową w wojskach obrony terytorialnej program szkolenia przewiduje, że szko-lony znaczną część materiału musi przyswoić meto-dą kształcenia na odległość.
ppłk Leszek Makowski, mjr Adam Waszkiewicz, mjr rez. Ryszard Rogalski
1 Instrukcja o powszechnej obronie przeciwlotniczej w Siłach Zbrojnych RP, WOPL 227/2013.
SZKOLENIE
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2020
101
Obowiązkiem dowódców wszystkich szczebli do-wodzenia jest zatem przygotowanie podległych im żołnierzy do właściwego rozpoznawania sylwetek ŚNP w ramach aktywnej POPL. Żołnierze z kolei umiejętność rozpoznawania sylwetek platform po-wietrznych powinni podtrzymywać w ramach samo-doskonalenia. Należy się spodziewać, że w trakcie działań bojowych przeciwnik będzie dysponował zdolnościami do zakłócenia naszych systemów dowo-dzenia, w tym również systemu rozpoznania „swój–
obcy”, który stanowi podstawowy element identyfika-cji statków powietrznych. W takich momentach walki środki OPL niefunkcjonujące w scentralizowanym systemie dowodzenia (strzelcy przeciwlotnicy czy ob-sługi armat) będą musiały prowadzić rozpoznanie wzrokowe. Wtedy też tylko znajomość sylwetek stat-ków powietrznych zagwarantuje poprawne ich rozpo-znanie i nie doprowadzi do prowadzenia ognia do własnego lotnictwa. Dlatego by zapewnić efektywne wyszkolenie obserwatorów przestrzeni powietrznej, przy braku odpowiedniego oprzyrządowania dydak-tycznego, opracowano pomoc dydaktyczną, która po-zwoli na szkolenie żołnierzy ze znajomości sylwetek statków powietrznych.
POMOC DYDAKTYCZNA
Aby ułatwić dowódcom szkolenie z rozpoznawa-nia sylwetek ŚNP, w Centrum Szkolerozpoznawa-nia Sił Po-wietrznych opracowano program Rozpoznanie środ-ków napadu powietrznego – poziom podstawowy.
Uczynił to z własnej inicjatywy mjr rez. Ryszard Rogalski we współpracy z kadrą Cyklu Systemów Dowodzenia i Rozpoznania.
Istotą programu jest kształtowanie u żołnierzy umiejętności rozpoznawania i identyfikacji sylwetek
samolotów i śmigłowców. Starano się, aby odzwier-ciedlać w nim realne warunki, z którymi obserwator może się spotkać podczas działań bojowych. Dzięki swej funkcjonalności program umożliwia szkolenie żołnierzy na odległość (e-learning) przez Internet, resortowe sieci informatyczne czy lokalne sieci komputerowe. Użytkownik wykorzystuje jedynie przeglądarkę internetową. Aplikację napisano z użyciem technologii Responsive Web Design. Ce-chuje się ona automatycznym dostosowaniem jej (skalowaniem) do wielkości ekranu urządzenia użytkownika. Szczególną uwagę zwrócono na moż-liwość jej zastosowania na urządzeniach powszech-nie używanych w warunkach mobilnych, np. na smartfonie czy tablecie. Żołnierz może się szkolić w każdych warunkach oraz utrwalać wiedzę i umie-jętności w dogodnym dla siebie czasie, a nie w spe-cjalnie zaaranżowanych sytuacjach. Potrzebuje w tym wypadku jedynie dostępu do Internetu. Apli-kację napisano z wykorzystaniem języka skrypto-wego PHP, Java Script, posiłkując się biblioteką JQuery i współpracując z serwerem baz danych MySQL. Użytkownik musi mieć tylko dostęp do przeglądarki WWW.
OPIS PROGRAMU
Podzielony na etapy i lekcje szkoleniowe program umożliwia śledzenie postępów szkolonych przez e-nauczyciela (panel administracyjny). Na począt-ku szkolony musi zaliczyć szkolenie wprowadza-jące. Warunkiem przejścia do kolejnego etapu szko-lenia jest zaliczenie testu po każdej lekcji. Szkolo-ny rozpoczyna swoją naukę od wprowadzenia, w którym zostaje zaznajomiony z metodą opisu syl-wetek samolotów i śmigłowców WEFT, stosowaną
Zrzut ekranu przedstawiający opis skrzydeł według metody WEFT
1.
ARCH.AUTORA
SZKOLENIE
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2020
102
w rozpoznaniu sylwetek w armiach NATO, gdzie:
W – wings (skrzydła), E – engines (silniki), F – fu-selage (kadłub), T – tail (ogon). Ułatwia ona rozpo-znawanie sylwetek statków powietrznych dzięki metodycznemu określaniu ich cech charaktery-stycznych – skrzydła, silnika, kadłuba i ogona.
Metoda ta jest zgodna z instrukcją Visual Aircraft Recognition FM 3-01.80 (FM 44-80) – fot. 1.
Wprowadzenie kończy się testem, podczas którego sprawdza się poziom opanowania przez szkolonego stosowania metody WEFT. Następnie uczy się on rozpoznawać sylwetki 72 samolotów i śmigłowców bojowych. Lekcje podzielone są tematycznie na: sa-moloty taktyczne, transportowe, bombowce strate-giczne i śmigłowce.
Statki powietrzne na poszczególnych lekcjach są pogrupowane zgodnie z ich podobieństwem, tak by szkolony nauczył się rozróżniać ich sylwetki po charakterystycznych dla nich elementach. Każda lekcja kończy się testem, który sprawdza umiejęt-ność rozpoznawania omawianych w trakcie zajęć sylwetek. Aplikacja stawia rygor zaliczenia po-szczególnych etapów nauki, by uzyskać możliwość przejścia do kolejnego etapu. Brak zaliczenia (uzy-skania odpowiedniego wyniku) zmusza szkolonego do powtarzania ćwiczenia aż do skutku. Każda lek-cja składa się z wielu ćwiczeń, począwszy od pre-zentacji i opisu ŚNP, które będą treścią zajęć.
Kolejne ćwiczenie zawiera opis sylwetki według WEFT oraz grafiki, które umożliwiają porównanie różnic w prezentowanych modelach. Dodatkowo szkolony ma możliwość zapoznania się z podstawo-wymi danymi taktyczno-technicznymi i gamą za-bieranego uzbrojenia, co stanowi jedynie poszerze-nie jego wiedzy.
Kolejne ćwiczenie umożliwia szkolonemu zapo-znanie się z sylwetką statku powietrznego w 29 róż-nych położeniach na różnym tle. Takie zaprezento-wanie ŚNP sprawia, że może on nabrać przekona-nia, że widoczność charakterystycznych elementów
jest uzależniona nie tylko od położenia sylwetki, lecz również od tła, na którym są one obserwowane.
Jednocześnie podświadomie zmusza się go do zna-lezienia innych cech charakterystycznych, które po-zwalają właściwie ocenić sylwetkę statku powietrz-nego. Ćwiczenie umożliwia oczywiście porównanie dwóch dowolnie wybranych przez szkolonego syl-wetek (fot. 2).
Następne dwa ćwiczenia przeprowadza się z wy-korzystaniem przeglądarki zdjęć i filmów. W ich trakcie szkolony ma możliwość zapoznania się z sylwetkami statku powietrznego w różnych poło-żeniach i w różny sposób pomalowanych.
Kolejne ćwiczenie ma formę quizu. Na ekranie pojawia się powiększająca się sylwetka ŚNP. Szko-lony ma odpowiedzieć na pytanie, czy jest to syl-wetka aktualnie omawianego obiektu. Quiz jest punktowany, a liczba uzyskanych lub straconych punktów zależy od czasu potrzebnego na rozpozna-nie sylwetki. Ćwiczerozpozna-nie rozpozna-nie ma ograniczeń punkto-wych, jednak z doświadczeń wynika, że uzyskanie 300–400 punktów przez szkolonego świadczy o na-byciu przez niego odpowiednich umiejętności.
Ostatnim najbardziej istotnym ćwiczeniem jest pra-widłowe rozpoznanie zdjęć przedstawiających syl-wetkę omawianego statku powietrznego. Spośród dziesięciu fotografii prezentowanych na slajdzie na-leży zaznaczyć właściwą. Jest to pierwsze ćwiczenie, które jest objęte rygorem zaliczenia, by uzyskać moż-liwość przejścia do kolejnych etapów nauczania.
Każda lekcja kończy się podsumowaniem. W jego trakcie szkolony w zbiorczej formie (na jednym ekranie) ma możliwość porównania sylwetek obję-tych lekcją oraz przypomnienia ich opisów według metody WEFT. Finał lekcji stanowi test. Szkolone-mu wówczas prezentuje się kolejno dziesięć loso-wo wybranych zdjęć, na których musi rozpoznać właściwy ŚNP. W tym ćwiczeniu obowiązuje usta-lony rygor czasowy i odpowiedni poziom uzyska-nego wyniku.
2.
Zrzut ekranu przedstawiający sylwetki statków powietrznych w różnych położeniach na różnym tle
ARCH.AUTORA
SZKOLENIE
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2020
103
Na zakończenie grupy lekcji, np. dotyczących sa-molotów taktycznych, szkolony musi zaliczyć ćwi-czenie w postaci testu obejmującego wszystkie syl-wetki z danej grupy. By przygotować szkolonego do egzaminu końcowego, zastosowano jednakową for-mę wizualną wszystkich ćwiczeń tego typu, która jest dokładnie taka sama jak egzaminacyjna. Róż-nica polega jedynie na dostępie do aktywnych pól ćwiczenia.
Gdy szkolony zaliczy wszystkie lekcje, ma dostęp do pięciu ćwiczeń – testów, które pozwalają mu na utrwalanie swojej wiedzy. Po ich zakończeniu otrzy-muje szczegółową informację o popełnionych błę-dach. Umożliwia mu to przeprowadzenie odpowied-niej analizy i dobór właściwych ćwiczeń do powtó-rzeń w celu ich wyeliminowania. Taka sama informacja jest zapisywana w bazie danych po za-kończeniu testu egzaminacyjnego, co pozwala na-uczycielowi na przeprowadzenie analizy i udziele-nie pomocy szkolonemu.
Na koniec szkolony zostaje poddany egzaminowi i po jego pozytywnym zaliczeniu przyjmuje się, że ukończył kurs Rozpoznanie środków napadu po-wietrznego – poziom podstawowy. Otrzymuje wtedy certyfikat, który może wydrukować i przedstawić przełożonemu jako potwierdzenie ukończenia na-uki. Zaliczenie kursu na pierwszym poziomie świadczy o tym, że szkolony uzyskał zdolność roz-poznania i identyfikacji co najmniej 70% prezento-wanych sylwetek w czasie obserwacji pojedynczej sylwetki nie dłużej niż 4 s. Na poziomie najwyż-szym wynosi to odpowiednio 80% i 2 s.
W aplikacji wykorzystano ponad 15 tys. multime-diów – zdjęć, filmów i grafik. Pochodzą one w zde-cydowanej większości z Internetu oraz opracowań własnych. Przyjęto zasadę, że wszystkie obrazy są wykorzystywane z poszanowaniem praw autorskich.
Z tego względu każdy plik multimedialny posiada licencję zgodną z zasadami Licencji Creative Com-mons lub otrzymał indywidualną zgodę autora na jego użytkowanie.
Do nauki rozpoznawania każdego ŚNP używa się 117 zdjęć, 31 grafik i 29 filmów. Do weryfikacji opanowanych umiejętności wykorzystuje się od-rębną bazę multimediów, która nie jest stosowana na etapie nauki.
ZARZĄDZANIE PROGRAMEM
Program posiada panel administracyjny, który jest przeznaczony dla uprawnionych administratorów i nauczycieli korzystających z aplikacji. Umożliwia on w prosty sposób: aktualizację bazy danych samo-lotów i śmigłowców; wykonywanie kopii bezpie-czeństwa; zakładanie, aktualizowanie i usuwanie grup szkoleniowych oraz indywidualnych kont szkolonych, a także monitorowanie i analizę ich po-stępów. Obejmuje też zestaw narzędzi, które uła-twiają budowanie i wprowadzanie danych do bazy.
Panel administracyjny daje możliwość kreowania
różnorodnych statystyk dotyczących szkolenia, np.
liczby grup szkoleniowych czy szkolonych, uzyska-nych wyników czy średnich.
PERSPEKTYWY
Opracowana aplikacja Rozpoznanie środków na-padu powietrznego – poziom podstawowy jest do-skonałym narzędziem dydaktycznym do wykorzy-stania w szkoleniu: obserwatorów przestrzeni po-wietrznej; obsług przeciwlotniczych zestawów artyleryjskich i przeciwlotniczych przenośnych ze-stawów rakietowych; programowym; uzupełniają-cym czy w utrzymaniu zdolności i treningach oraz samodoskonaleniu.
Biorąc pod uwagę koszt programu i osiągnięte efekty szkoleniowe, trzeba przyznać, że bardzo do-brze wpisuje się on w trendy nowoczesnego szkol-nictwa zawodowego. Uniwersalny silnik programu i zastosowana metodologia, gwarantujące opano-wanie materiału szkoleniowego, pozwalają na utworzenie w przyszłości na jego bazie podobnych aplikacji, na przykład na potrzeby rozpoznania ogólnowojskowego dla pilotów samolotów i śmi-głowców.
Obecnie na bazie programu, z wykorzystaniem pracowni rozpoznania, szkoli się w CSSP słuchaczy kursów doskonalących, kwalifikacyjnych, a także żołnierzy służby przygotowawczej. Na podstawie analizy przeprowadzonych szkoleń przybliżony, nie-zbędny czas, aby opanować treści kursu i zakończyć go pozytywnie zdanym egzaminem, wynosi od 25 do 30 godzin.
Poszukiwanie, wybór i obróbka takiej ilości mul-timediów pochłonęły niemal trzy lata pracy zespo-łu, który na stworzenie tej aplikacji poświęcił swój czas wolny. Inspiracją do pracy była i jest chęć wy-kreowania nowoczesnego narzędzia, z którego bę-dzie mogło korzystać wielu zainteresowanych użyt-kowników. Wyznacznikiem też było obniżenie kosztów szkolenia, podniesienie jego efektywności oraz wprowadzenie elastycznego i stosunkowo krótkiego czasu nauki. W opracowaniu aplikacji wykorzystano doświadczenia własne członków ze-społu oraz ośrodków zajmujących się podobną te-matyką w państwach NATO.
Opisane rozwiązanie jest nowatorskie i w żadnej armii NATO nie znajdzie się jego odpowiednika.
Przy projektowaniu aplikacji wykorzystano do-świadczenia ze stosowanych metod szkolenia w armiach NATO. W ramach corocznej wymiany doświadczeń z przedstawicielami Royal Scho-ol of Artillery z Wielkiej Brytanii w 2019 roku za-prezentowano ją delegacji brytyjskiej, która wysoko oceniła jej przydatność do szkolenia i wyraziła zain-teresowanie pozyskaniem jej anglojęzycznej wersji.
Aplikacja w grudniu 2018 roku zdobyła główną nagrodę w konkursie na najlepszy kurs e-learningo-wy przeprowadzany w jednostkach szkolnictwa
wojskowego. n
SZKOLENIE
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2020
104
Autor jest specjalistą w Sekcji Metodyki Nauczania Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych.