Specjalne uprawnienia prze³o¿onego generalnego dotycz¹ce jego

W koñcowej czêœci regu³ dla prze³o¿onego generalnego Zgromadzenia Misji, zachowanych w Rêkopisu z Sarzana, obligatoryjnie wymieniono te wskazania kano-niczne, które szczegó³owo okreœla³y praktyki religijne i czynnoœci prawne, jakie winien zrealizowaæ kandydat wybrany na urz¹d prze³o¿onego generalnego. St¹d, zgodnie z

150 „Quodsi Superior Generalis ad gubernationem et directionem Congregationis inutilis esset, res agitanda erit partim ipso presente, partim absente, et iuxta maiorem suffragiorum numerum delibe-rabitur, utrum ei dandus sit Vicarius Generalis qui eius authoritatem habeat, si autem maior suffra-giorum pars ad illud tendit iuxta huiusmodi deliberationem procedendum erit, si vero eo recurrere non sit necesse inter se perspicient, utrum expediat eligere unum aut duos Assistentes qui una cum aliis prius electis eum ad onus portandum adiuvent, idque iuxta suffragiorum pluralitatem”. RSG, s.52. Na kongregacji generalnej Jezuitów po³owa uczestników musia³a wyraziæ zgodê, aby wybraæ dodatkowych urzêdników, którzy wspieraæ bêd¹ wikariusza w zarz¹dzaniu wspólnot¹. Por. KTJ, p.786, s.263. Prze³o¿onego generalnego powinni wspieraæ dobrzy urzêdnicy, którzy podejm¹ od-powiedzialnoœæ za szczegó³owe prace i dzie³a, zgodnie z zakresem udzielonych im kompetencji. Por. TAM¯E, p.791, s.265.

151 „Si vero de aliqua dignitate ageretur ne quidem ad quaestionem res adducenda erit, nisi id Papa sub poena peccati mortalis ei iusserit; quaestio negativa semper censenda erit certissima et expers dubitationis et controversiae”. RSG, s.52.

152 Por. RSG, s.50-52.

celebra-prawem w³asnym, nowo wybrany genera³a powinien niemal bezpoœrednio po dokona-nym wyborze odprawiæ æwiczenia duchowne, a po ich zakoñczeniu i sprawowaniu Najœwiêtszej Eucharystii, winien permanentnie pe³niæ szczególn¹ misjê w trosce o dobro Zgromadzenia. Dlatego ju¿ na samym pocz¹tku swego pos³ugiwania, œwiado-my obecnoœci samego Boga, winien wype³niæ dwie kartki. Na jednej z nich jest zobo-wi¹zany napisaæ imiê konfratra, którego uznaje w Panu za najbardziej odpowiedniego do objêcia urzêdu wikariusza generalnego w razie w³asnej œmierci; na drugiej zaœ powinien napisaæ imiona dwóch osób, które po jego œmierci zostan¹ przedstawione Zgromadzeniu Misji i spoœród których zostanie wybrany kolejny nastêpca prze³o¿one-go generalneprze³o¿one-go. Wskazanie wprost kandydata na urz¹d genera³a nie by³o dla misjona-rzy zobowi¹zaniem bezwzglêdnym, bowiem prawo w³asne pozostawia³o zawsze cz³on-kom Zgromadzenia mo¿liwoœæ wyboru innego kandydata na urz¹d najwy¿szego prze-³o¿onego zw³aszcza wtedy, jeœli kogoœ innego uznano za bardziej odpowiedniego do podjêcia zwyczajnej pos³ugi rz¹dzenia w Zgromadzeniu Misji153.

Prze³o¿ony generalny, po dokonaniu urzêdowych zapisów na wspomnianych ju¿ kartach, winien je w³asnorêcznie podpisaæ, opieczêtowaæ urzêdow¹ pieczêci¹ wspólnoty i umieœciæ w dwóch osobnych skrzynkach, maj¹cych po dwa ró¿ne za-mkniêcia. Prze³o¿ony generalny posiada³ pierwszy klucz do tych skrzynek, nato-miast nad drugim mia³ czuwaæ pierwszy asystent genera³a. Proponowane przepisy prawne bardzo dok³adnie okreœli³y, i¿ zamki skrzynek powinny byæ jeszcze zabez-pieczone kart¹ informacyjn¹, okrywaj¹c¹ w ca³oœci zewnêtrzny zamek skrzynki i opieczêtowan¹ czterokrotnie, osobiœcie zapisan¹ oraz podpisan¹ przez prze³o¿o-nego generalprze³o¿o-nego. Okreœlono dok³adnie treœæ urzêdowych adnotacji. Pierwsza ad-notacja winna brzmieæ: - „w tej skrzynce znajduje siê kartka dotycz¹ca wyboru wikariusza generalnego”, a druga - „w tej skrzynce znajduje siê kartka dotycz¹ca wyboru prze³o¿onego generalnego”154.

Kolejne ustalenia dotyczy³y miejsca i sposobu przechowywania rzeczonych skrzynek. Powinny one byæ pieczo³owicie zabezpieczone w archiwum domu, w którym na sta³e przebywa³ prze³o¿ony generalny. Dopiero po jego œmierci nale¿a³o

ta in duabus schedulis coram Deo scribet in altera scilicet nomen illius, quem in Domino iudicaverit idoneum se vita defuncto ad officium Vicarii Generalis obeundum usque ad alterius Generalis electionem; in altera vero nomina duorum, qui post obitum suum Congregationi proponantur et alteruter in Superioris Generalis officio sibi successurus eligatur, ita tamen, ut eidem Congregationi remaneat Ius alium si ei libuerit eligendi...”. RSG, s.52.

154 „qui magis idoneus ad hoc munus ei visus fuerit, ambas autem schedulas ut supra inscriptas et manu propria subscriptas sigilloque Congregationis obsignatas in duabus arculis binas ac diversas seras habentibus includet, unamquamque scilicet in sua arcula, cuius clavem alteram ipse Generalis, alteram vero primus Assistens custodiet; et ut maior cautela huic negotio adhibeatur alia schedula eiusdem Generalis manu conscripta et subscripta sigilloque eodem quater saltim munita ad quam-libet Arcularum seram firmiter affigetur ita ut exterius cuiusvis serae orificium omnino operiatur, utraque autem prioris arculae schedula continebit haec verba: schedula electionem Vicarii Gene-ralis spectans in hac arcula continetur, posterioris vero quae sequuntur: schedula electionem Supe-rioris Generalis spectans in hac arcula continetur”. RSG, s.52-53.

skrzynki pobraæ z archiwum i otworzyæ. Pierwsz¹ natychmiast po œmierci prze³o¿o-nego generalprze³o¿o-nego, aby prawnie dokonaæ mianowania wikariusza generalprze³o¿o-nego, nato-miast drug¹ w dniu obrad konwentu generalnego, którego celem mia³o byæ dokona-nie wyboru nowego najwy¿szego prze³o¿onego Zgromadzenia Misji155.

Prze³o¿ony generalny, spe³niaj¹c w czasie swego urzêdowania wspomniany obowi¹zek wskazania kandydata na wikariusza generalnego i ewentualnych kandy-datów na swoje miejsce, zawsze zachowywa³ uprawnienie, aby ka¿dego roku jeden raz albo czêœciej, zw³aszcza jeœli o tym bêdzie przekonany przed Bogiem i odprawi z t¹ intencj¹ æwiczenia duchowne, móc skutecznie dokonaæ istotnych zmian tre-œciowych w tych urzêdowych zapisach, jak i odnoœnie wskazania swoich kandyda-tów do urzêdu genera³a. Najwy¿szy prze³o¿ony, po dokonaniu zamierzonych zmian, na mocy samego prawa by³ zobowi¹zany do starannego zabezpieczenia skrzynek, zgodnie z wczeœniej ustalonymi i przedstawionymi wskazaniami156.

Dodatkowym zabezpieczeniem zawartoœci wymienionych skrzynek mia³a byæ proponowana przez Zgromadzenie praktyka, aby genera³ i pierwszy asystent za-wsze i wszêdzie nosili ze sob¹ powierzone im klucze, które z kolei powinny byæ umieszczone i zamkniête w pude³ku i zawieszone na szyi. Trochê inne przepisy stosowano w okolicznoœciach ciê¿kiej choroby prze³o¿onego generalnego lub asy-stenta157. Gdyby siê zdarzy³o, ¿e obydwaj w jednym czasie ciê¿ko zachorowali, to wówczas klucz przynale¿¹cy prze³o¿onemu generalnemu nale¿a³o w obecnoœci œwiadków przekazaæ pod opiekê konfratra, najstarszego powo³aniem spoœród mi-sjonarzy obecnych w domu generalnym, którym jednak z regu³y nie móg³ byæ urzê-duj¹cy asystent genera³a. Po wyzdrowieniu prze³o¿onego nale¿a³o mu zwróciæ klucz, zaœ w razie œmierci, gdy nadszed³ czas otwarcia skrzynek, natychmiast mia³ prze-kazaæ posiadany klucz zebranym tam starszym158.

155 „Utraque arcula in Archivio Domus in qua Superior Generalis solet residere accurate asservabitur, donec ipso vita defuncto ambae sint auferendae et recludendae, altera quidem statim post ipsius obitum ad Vicarium scilicet Generalem nominandum, altera vero cum dies novi Generalis eligendi advenerit”. RSG, s.53.

156 „Ipsi tamen Generali licitum erit singulis annis vel saepius, si ita expedire ei in Domino videbitur, post exercitia spiritualia alteram aut utramque ex arculis recludere si eorum nomina quos proposuit eligendos mutare coram Domino decreverit, qua mutatione facta arculisque iterum obseratis pra-efatas inscriptiones in orifitio serarum eo modo quo supra denuo affiget, caeteraque praestabit, quae de his arculis paulo ante praescriptum est”. RSG, s.53-54.

157 „Quae omnia ut facilius et securius praestentur ipse Generalis sicut et primus Assistens suam quisque clavem in locello quodam inclusam et collo appensam semper et ubique gestabit nisi quando dictae arculae iuxta Constitutiones erunt reserandae vel cum alter eorum aut uterque in gravem morbum inciderit”. RSG, s.54.

158 „in quo ultimo casu dicta clavis scilicet Superioris Generalis antiquissimo ratione vocationis inter Missionarios tunc temporis presentes (modo non sit unus ex Generalis Assistentibus) coram aliis antiquioribus eiusdem Domus tradetur custodienda donec ipse convalescat, tunc enim ei reddenda erit dicta clavis. Si vero e vita decesserit, idem antiquissimus aliis antiquioribus congregatis cum scilicet tempus arculas aperiendi advenerit, statim eam tradet”. RSG, s.54.

Proponowane prawo zobowi¹zywa³o równie¿, aby w przypadku ciê¿kiej choro-by lub œmierci pierwszego asystenta, klucz uprzednio mu powierzony przekazywaæ pod czasow¹ opiekê jednego ze starszych konfratrów, wskazanych wprost i bezpo-œrednio przez prze³o¿onego generalnego. Asystent w przypadku wyzdrowienia na nowo przejmowa³ opiekê nad kluczem, zaœ w przypadku œmierci asystenta klucz trzeba by³o przekazaæ nastêpcy na stanowisku pierwszego asystenta. Jeœli zaœ zostanie dokonana zmiana na stanowiskach asystentów, wówczas klucz powierzy siê pierwszemu spoœród asystentów wyznaczonych na jego miejsce. W sprawach okreœlaj¹cych procedurê wyboru nowego prze³o¿onego generalnego polecono, aby zosta³y zachowane wszystkie przepisy opublikowane uprzednio w rozdziale o wy-borze nowego prze³o¿onego generalnego159.

W koñcowej czêœci prawnych rozporz¹dzeñ zobowi¹zano prze³o¿onego gene-ralnego, aby ze szczególn¹ trosk¹ dokonywa³ wyboru odpowiednich konfratrów na urzêdy w Zgromadzeniu Misji oraz by czêsto z powo³anymi komunikowa³ siê w kwestiach, dotycz¹cych dobrego pos³ugiwania i zarz¹dzania now¹ wspólnot¹ ¿ycia apostolskiego160. Prawo zobowi¹zywa³o najwy¿szego prze³o¿onego do pouczania powo³anych urzêdników, regularnych konsultacji z nimi oraz do korygowania ich decyzji i postaw. Powinien tak¿e zatroszczyæ siê o to, by tak¹ sam¹ praktykê wobec urzêdników podjêli wizytatorzy i superiorzy, ka¿dy wobec swoich urzêdni-ków161. Motywem do takiego dzia³ania by³o przekonanie, ¿e sposób sprawowania w³adzy przez prze³o¿onego generalnego powinien staæ siê wzorcowy dla innych prze³o¿onych162.

Prawodawcy istotnie zale¿a³o, by prze³o¿ony generalny w Zgromadzeniu Misji zachowa³ szczególn¹ sprawnoœæ i dyspozycyjnoœæ na p³aszczyŸnie kierowania i zarz¹dzania wspólnot¹ oraz dzie³ami ewangelicznymi. Z tych te¿ wzglêdów genera³ móg³ ostatecznie sprawowaæ dodatkowo urz¹d superiora w domu, w którym stale przebywa³. Nigdy te¿ nie móg³ podj¹æ zadañ, nawet pobo¿nych, które nie by³y

zwi¹-159 „Quod vero ad clavem primi Assistentis sive gravi morbo afficiatur sive moriatur alteri ex dictis antiquioribus ab ipso Generali ad id nominato dabitur pariter custodienda ita ut si convalescat ei dicta clavis reddatur, sin vero e vita decedat primo Assistenti eius successori tradatur; quod si mutentur Assistentes, tunc clavis dabitur primo ex assistentibus in eius locum suffecto; quod vero attinet ad modum deligendi novum Generalem, omnia observabuntur, quae in praefato capite de electione Superioris Generalis praescripta habentur”. RSG, s.54-55.

160 Istotnym by³o przekonanie, ¿e prze³o¿ony generalny winien wykazywaæ wolê twórczej komunikacji z konfratrami i prze³o¿onymi oraz inspirowaæ ich do dynamicznego sprawowania w³adzy i pe³nienia dzie³ apostolskich, pielêgnowaæ bezpoœredni dialog z cz³onkami wspólnoty, wspieraæ ich rad¹, a w razie potrzeby upomnieniem. Por. KTJ, p.791, s.266.

161 „Generali maxima erit cura eligendi officiales subordinatos, qui idonei sint, et saepe cum illis per literas communicandi de sua administratione. Item eos admonendi, consulendi ac corrigendi, nec non efficiendi, ut Visitatores ac Superiores Particulares idem erga suos officiales observent”. RSG, s.55.

zane bezpoœrednio z pe³nieniem jego urzêdu163. Natomiast prawo nowsze, a wiêc Konstytucje z 1954 roku, wprowadzi³y zasadn¹ zmianê, w myœl której prze³o¿ony generalny, by móg³ siê doskonalej poœwiêciæ kierownictwu ca³ego Zgromadzenia, nie móg³ sprawowaæ dodatkowo urzêdu prze³o¿onego domu - superiora, nawet w domu swego zamieszkania, a wiêc w kurii generalnej164. Osobiœcie nie móg³ rów-nie¿ podejmowaæ dzie³ zewnêtrznych, nawet pobo¿nych, które wprost nie wyp³ywa-³y z jego urzêdu lub dzie³ Zgromadzenia Misji165.

Przepisy prawa w³asnego powierza³y pieczy prze³o¿onego generalnego rów-nie¿ troskê o przechowywanie szczególnie wa¿nych ksi¹g i dokumentów, dotycz¹-cych spraw Zgromadzenia Misji, a mianowicie: katalogu przywilejów Zgromadze-nia, katalogów poszczególnych domów misjonarskich i spisu dóbr, jak równie¿ ka-talogu zawieraj¹cego spis wszystkich cz³onków wspólnoty misjonarskiej, a wiêc kap³anów, kleryków, braci z za³¹czon¹ charakterystyk¹ dotycz¹c¹ ich zdolnoœci umys³owych, cech osobowoœci i umiejêtnoœci wykonywania zadañ166.

Z przedstawionych kanonicznych uprawnieñ i zobowi¹zañ bezpoœrednio odno-sz¹cych siê do osoby prze³o¿onego generalnego Zgromadzenia Misji wynika, i¿ wspólnota misjonarska pragnê³a, aby konfrater, sprawuj¹cy najwy¿sz¹ zwyczajn¹ w³adzê rz¹dzenia w stowarzyszeniu ¿ycia apostolskiego, autentycznie troszczy³ siê o jego duchow¹ ¿ywotnoœæ i ewangeliczn¹ skutecznoœæ podejmowanych dzie³. W najnowszych zbiorach prawa Zgromadzenia Misji to w³aœnie prze³o¿ony general-ny, który jako nastêpca i wierny kontynuator dzie³ i charyzmatu œw. Wincentego a` Paulo, jest traktowany jako „oœrodek jednoœci i koordynacji wszystkich prowincji” i jako istotny czynnik duchowej ¿ywotnoœci Zgromadzenia167.

163 „Ut totius Congregationis gubernationi plenius ac perfectius vacare possit, nullius Domus particularis nisi illius in qua residebit administrationi ullo modo vocabit et nulli operi externo etiam pio quod ad suum officium non spectat unquam per se incumbet”. RSG, s.55.

164 Por. KiRZM, 25,4.

165 O zastosowaniu wyj¹tku mo¿e zdecydowaæ „wiêksza chwa³a Bo¿a lub nagl¹ca potrzeba bliŸniego”. TAM¯E, 25 § 5.

166 „Secum habebit Catalogum privilegiorum Congregationis, alium domorum ac bonorum cuiusque domus, alium etiam omnium nostrae Congregationis sive Sacerdotum sive clericorum sive fratrum coadiutorum una cum conditionibus et qualitate sui ingenii et capacitatis circa munera obeunda”. RSG, s.55; Por. KTJ, p.792, s.266.

Uprawnienia i zakres w³adzy wizytatora jako

prze³o¿onego prowincji w Zgromadzeniu Misji

Na pocz¹tku tej czêœci rozprawy nale¿y zauwa¿yæ, i¿ problem ustanowienia innych prze³o¿onych pojawi³ siê w Zgromadzeniu Misji w momencie podejmowania konkretnych dzie³, np. prowadzenia misji ludowych, jak równie¿ kiedy zaczê³y po-wstawaæ misjonarskie wspólnoty podstawowe, a mianowicie domy Zgromadzenia. Permanentny rozwój wspólnoty, tak liczbowy (iloœæ cz³onków i nowych domów), jak i jakoœciowy (nowe dzie³a i tereny ewangelizacyjne) wymóg³ na œw. Wincentym a` Paulo podejmowanie decyzji o podziale Zgromadzenia Misji na prowincje, co wi¹za-³o siê z koniecznoœci¹ ustanowienia osób odpowiedzialnych za ¿ycie i rozwój wspól-not zgodnie z przyjêtymi rozwi¹zaniami prawnymi i duchowymi. Wincenty, jako twórca i pierwszy prze³o¿ony generalny Zgromadzenia Misji posiada³ w tej materii odpowiednie kompetencje prawne, udzielone mu przez Stolicê Apostolsk¹1. Kon-struuj¹c siatkê podzia³u Zgromadzenia na prowincje i domy praktycznie wiedzia³ od samego pocz¹tku ku czemu zmierza³ i co chcia³ osi¹gn¹æ, zachowuj¹c przy tym w³asne przekonania, charyzmat i bardzo skonkretyzowane opinie2. Dotyczy³o to równie¿ problemu ustanowienia prze³o¿onych wspólnot podstawowych, jak równie¿ prze³o¿onych nowych prowincji. W tej materii Wincenty nie tworzy³ swojego syste-mu doktrynalnego, tylko kierowa³ siê bogatym doœwiadczeniem ¿yciowym i ducho-wym, korzystaj¹c z rozwi¹zañ sprawdzonych ju¿ uprzednio z powodzeniem w dzia-³aj¹cych w ³onie Koœcio³a wspólnotach ¿ycia konsekrowanego, zw³aszcza z mode-lu preferowanego przez œw. Ignacego Loyolê i innych twórców systemów w kwestii sprawowania w³adzy i ¿ycia wspólnotowego3. Badacze charyzmatu Wincentego a` Paulo podkreœlaj¹, ¿e o ca³ej strukturze i istocie sprawowania w³adzy we wspólno-cie wincentyñskiej na równi zadecydowa³y wymogi prawne Koœcio³a, jak równie¿ wiedza praktyczna ks. Wincentego, ujawniona w jego listach, konferencjach wyg³o-szonych do misjonarzy i Sióstr Mi³osierdzia4, a nade wszystko zawarta w

podsta-1 Por. URBANUS VIII, Bulla Salvatoris nostri z 12 stycznia 1632 r., w: AACM, s.3-9. 2 Por. T. MARQUINA, Prze³o¿eni, s.175.

3 Por. J. CALVET, San Vicente de Paul, s.336-337; Por. T. MARQUINA, Prze³o¿eni, s.175.

4 Por. Konferencje i przestrogi œw. Wincentego a` Paulo, Kraków 1909; Konferencje œw. Wincentego a` Paulo do Ksiê¿y Misjonarzy, Erie 1957; Konferencje œw. Wincentego a` Paulo do Sióstr Mi³osier-dzia, t. 1-3, Erie 1952 – 1955.

wowych dokumentach przyjêtego prawa w³asnego Zgromadzenia Misji5. Istotnym ogniwem do poznania wincentyñskiej koncepcji sprawowania w³adzy na p³aszczyŸ-nie prowincji, jednak¿e bez wypracowania przez œw. Wincentego a` Paulo szczegó-³owej teorii prawnej w tym wzglêdzie, bêdzie analiza pierwszych regu³, jakie po-wsta³y dla prze³o¿onego prowincji, a wiêc wizytatora, a które mo¿emy poznaæ i merytorycznie opisaæ dziêki zawartoœci Rêkopisu Sarzana6. Mo¿na ju¿ teraz stwier-dziæ, ¿e mianowanie przez Wincentego ka¿dego wizytatora, sprawuj¹cego w³adzê w danej wspólnocie, mia³o swoje uzasadnienie w jego przekonaniu, i¿ ten prze³o¿o-ny podejmie siê realizacji konkretnie opisanej misji na p³aszczyŸnie prowincji7, zw³aszcza kiedy myœla³ o tworzeniu jednoœci braterskiej w apostolskim pos³ugiwa-niu i wiernoœci, gdy sprawa dotyczy³a misjonarskiego stylu ¿ycia i dzia³ania. Z perspektywy lat nale¿y przyznaæ, ¿e œw. Wincenty a` Paulo mia³ wewnêtrzny in-stynkt i wizjê budowania w³aœciwych relacji we wspólnocie stowarzyszenia, do któ-rych obecnie zobowi¹zuje prawodawstwo Koœcio³a8.