Specyfika zmian w przemyśle spożywczym w Polsce po 1989 roku – początek nowej ścieżki rozwojupo 1989 roku – początek nowej ścieżki rozwoju

Biorąc pod uwagę okres transformacji należy zaznaczyć, że nasz kraj w ostat-niej dekadzie XX wieku przechodził także cykl przekształceń ustrojowych, któ-re wzmocniły jego aktywne uczestnictwo w globalnym rynku i uczestnictwo w korzyściach wynikających z prowadzonego na dużą skalę handlu międzyna-rodowego. Transformacja polskiej gospodarki wsparła zrównoważony rozwój gospodarczy, społeczny i ekologiczny, który był możliwy we wszystkich gałę-ziach produkcji. W tym czasie swoją nową ścieżkę rozwoju rozpoczynał prze-mysł spożywczy w Polsce, który musiał podołać wyzwaniom politycznym i go-spodarczym. Można powiedzieć, że był w uprzywilejowanej sytuacji, gdyż jako ogniwo agrobiznesu podporządkowany był jurysdykcji i finansowaniu tego sek-tora, co z pewnością posiadało pozytywny wymiar. Z jednej strony przemysł spożywczy znajdował się w kręgach przemysłowych, a z drogiej należał do sek-tora rolno-spożywczego, co miało podwójny skutek w przypadku jego wsparcia finansowego. Przedsiębiorcy funkcjonujący w przemyśle spożywczym w Pol-sce nigdy nie mieli zamiaru dokonania radykalnych przekształceń o charakte-rze organizacyjnym, czy własnościowym swoich jednostek, co uchroniło go od

wystąpienia wielu zawirowań i przyczyniło się do zrównoważonego rozwoju.

Po okresie dwóch dekad można zauważyć, że wszelkiego rodzaju zmiany re-strukturyzacyjne i własnościowe występujące w gospodarce Polski nie naruszy-ły odpowiedzialnego rozwoju przemysłu spożywczego. Pojawiające się w tym okresie zmiany przyczyniły się do ukształtowania wymaganego kształtu i struk-tury przemysłu spożywczego w Polsce, który z pewnością nie może być uzna-ny za optymaluzna-ny, niemniej jednak jego nowa ścieżka rozwoju stanowi przedmiot wielu badań ze względu na osiągnięty sukces.

A. Czyżewski uważa, że pełne członkostwo Polski w Unii Europejskiej umożliwiło przeprowadzenie działań interwencyjnych w polityce rolnej w sen-sie makroekonomicznym na wzór interwencjonizmu agrarnego Stanów Zjedno-czonych, a stabilizacja rynku rolnego, jego ochrona i dostosowanie do systemu regulacji unijnych oraz restrukturyzacja agrobiznesu stała się możliwa poprzez wydzielenie na ten cel środków budżetowych oraz powstaniu realizujących go instytucji⁹⁰. Z kolei J. Wilkin stwierdza, że publiczne wsparcie dla rozwoju ob-szarów wiejskich i jego społeczna legitymizacja są instrumentami polityki rol-nej, które wzmacniają rolę wsi i wykorzystanie zasobu ziemi jako czynnika pro-dukcji⁹¹. A. Czyżewski i M. Guth podkreślają, że „z uwagi na to, że rolnikom w krajach Unii Europejskiej zostały postawione wysokie wymagania, zarów-no w zakresie bezpieczeństwa żywzarów-ności, dbania o dobrostan zwierząt i o ochro-nę środowiska – niezbędne jest wsparcie ich środkami publicznymi”⁹². P. Kułyk w swoich badaniach potwierdza, że wielkość finansowego wsparcia rolnictwa danego państwa uzależniona jest od osiągniętego poziomu rozwoju gospodar-czego⁹³. M. Kłodziński zauważa także, że „podstawowym dylematem dotyczą-cym rozwoju obszarów wiejskich w Polsce było w okresie akcesji opóźnienie cywilizacyjne w stosunku do analogicznych obszarów wiejskich w wielu kra-jach Unii Europejskiej⁹⁴.

90 A. Czyżewski, (red. nauk.) Uniwersalia polityki rolnej w gospodarce rynkowej. Uję-cie makro- i mikroekonomiczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007, s. 47–48

91 J. Wilkin, Lepszy świat – polska wieś za 25 lat [w:] J. Wilkin, (red. nauk.) Polska wieś 2025, wizja rozwoju, Program Agro – Info, IRWiR PAN, 2005, s. 42

92 A. Czyżewski, M. Guth, Dyskurs o wspólnej polityce rolnej – w perspektywie 2014–

2020, Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy, Bruksela-Byd-goszcz-Poznań 2016, s. 9.

93 P. Kułyk, Finansowe wsparcie rolnictwa w krajach o różnym poziomie rozwoju gospo-darczego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2013, s. 281.

94 M. Kłodziński, Aktywizacja społeczno-gospodarcza gmin wiejskich i małych miast, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006, s. 15.

W okresie przedakcesyjnym powstawał nowoczesny przemysł spożywczy konkurujący z innymi gałęziami gospodarki. Fazę transformacji gospodarki można zatem nazwać przełomem w rozwoju przemysłu spożywczego w Polsce, jako jednego z wiodących ogniw agrobiznesu. Na przykładzie spółek należących do indeksu WIG-Spożywczy można zauważyć, że przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w przemyśle spożywczym coraz częściej reinwestowa-li wypracowane zyski na takie inwestycje, jak np. na modernizację potencja-łu wytwórczego i reprodukcję rozszerzoną majątku. Należy zastanowić się, czy tak funkcjonujący przemysł spożywczy był odporny na zawirowania kryzysowe występujące w gospodarce światowej oraz nakreślić ewentualne kroki zapobie-gające ich rozprzestrzenianiu⁹⁵. Rozpatrując kontekst krajowy należy podkre-ślić, że faza transformacji polskiej gospodarki przyczyniła się do przeprowa-dzenia radykalnych zmian strukturalnych i systemowych w przemyśle ogółem, ale także w przemyśle spożywczym. Zostały one zapoczątkowane dzięki wpro-wadzeniu liberalnego ustawodawstwa o prowpro-wadzeniu działalności gospodarczej i wprowadzeniu zasad rynkowych względem prowadzonej gospodarki żywno-ściowej. Faza transformacji samoistnie wymusiła zmiany w przemyśle spożyw-czym polegające na inicjowaniu procesów przekształceń o charakterze struk-turalnym i modernizacyjnym, a także była odpowiedzialna za wzrost poziomu inwestowania. Pomimo tego, że w krajach Europy Zachodniej wystąpiła poli-tyka regionalna oparta na działaniach wzmacniających rozwój endogeniczny, w Polsce promowano dywersyfikację istniejących branż oraz przyciąganie in-westorów zewnętrznych, co można uznać za dużą zaletę działań rozwojowych.

Ukształtowany został pewnego rodzaju model transplantacyjny, w którym prio-rytetem było przyciąganie inwestycji zagranicznych na szeroka skalę. Był nie tylko wdrożony i stosowany w Polsce, ale także w pozostałych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Jako jedno z dominujących narzędzi został użyty system zachęt, dzięki któremu pozyskano dużych inwestorów strategicznych. Były to wszelkiego rodzaju ulgi w opodatkowaniu, specjalne strefy ekonomiczne, a tak-że granty inwestycyjne, szeroko i powszechnie stosowane przez jednostki samo-rządy terytorialnego. W Specjalnych Strefach Ekonomicznych (SSE) inwesto-rzy mogli realizować swoje potrzeby koinwesto-rzystając ze specjalnych ulg, a regiony, w których zostały one utworzone otrzymywały korzyści w postaci zatrudnienia, unowocześnienia terenu i kontaktu z wysoko wykwalifikowaną kadrą

zatrud-95 K. Firlej, Funkcjonowanie przemysłu spożywczego w dobie transformacji i światowe-go kryzysu finansoweświatowe-go [w:] Zrównoważony rozwój lokalny, instrumenty wsparcia, Stowa-rzyszenie Naukowe – Instytut Gospodarki i Rynku, Szczecin 2009, s. 29–36.

nionych pracowników. Istnienie specjalnych stref ekonomicznych przyczyniło się do przyspieszonego rozwoju gospodarczego polskich regionów, zmniejszenia bezrobocia, a także zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki. Głów-nym celem stworzenia specjalnych stref ekonomicznych było: przyspieszanie rozwoju gospodarczego polskich regionów, rozwój i wykorzystanie nowych roz-wiązań technicznych i technologicznych w gospodarce narodowej, zwiększenie konkurencyjności produktów i usług, zagospodarowanie majątku poprzemysło-wego i infrastruktury oraz tworzenie nowych miejsc pracy.⁹⁶

W okresie poakcesyjnym zmieniły się uwarunkowania względem funkcjo-nowania przemysłu w polskiej gospodarce. Coraz większą rolę zaczęły odgry-wać środki płynące z Unii Europejskiej, które nie tylko wspierały w bieżącej działalności korzystające z nich przedsiębiorstwa, ale także synchronizowały, in-tegrowały i wzmacniały rozwój lokalny i regionalny, szczególnie we wspomnia-nych okręgach przemysłowych i specjalwspomnia-nych strefach ekonomiczwspomnia-nych. Swoje miejsce znalazły także nowopowstające klastry, które są określane jako skupiska wyspecjalizowanych podmiotów, połączonych wzajemnymi interakcjami, dzia-łającymi w pokrewnych lub komplementarnych branżach, jednocześnie współ-działające i konkurujące ze sobą, w tym w szczególności: przedsiębiorstwa, or-ganizacje badawcze, instytucje otoczenia biznesu, podmioty publiczne. Klaster jest organizacją funkcjonującą w danym sektorze lub branży, w której skład wchodzą konkurujące, a także współpracujące ze sobą przedsiębiorstwa w da-nej dziedzinie. Każdy z klastrów legitymują następujące cechy: zaangażowanie podmiotów reprezentujących: przedsiębiorstwa, organizacje badawcze oraz ad-ministrację; wysoki poziom interakcji pomiędzy zaangażowanymi podmiotami;

koncentracja wokół dominującej/pokrewnej branży; koncentracja geograficzna i świadomość terytorialnej tożsamości klastra; sformalizowana współpraca/pod-pisana umowa lub porozumienie klastra; wskazany podmiot pełni funkcję koor-dynatora.⁹⁷ Mapę klastrów w Polsce przedstawia rys. 2.2.

Trudno w tak krótkim okresie funkcjonowania klastrów ocenić, jak dużą korzyść przynosi poszczególnym przedsiębiorstwom funkcjonowania w obrę-bie klastra, niemniej jednak można się zgodzić z powszechnie obowiązującą na ten temat opinią, że w przyszłości mogą to być źródła wzrostu konkurencyjno-ści i innowacyjnokonkurencyjno-ści w szczególnokonkurencyjno-ści dla tych przedsiębiorstw i

przedsiębior-96 Specjalne strefy Ekonomiczne (SSE) – korzyści dla inwestorów, http://www.paiz.gov.

pl/strefa_inwestora/sse, [15.07.2016].

97 Klastry w Polsce, Portal Innowacji, http://www.pi.gov.pl/klastry/chapter_95882.asp, [15.07.2016].

ców, którzy będą ściśle związani z rozwojem regionów i kraju, co niewątpliwie będzie przekładać się na permanentne podnoszenie poziomu życia obywateli.

Należy mieć na uwadze, że istniejące klastry samodzielnie dbają o swój rozwój, ale także wspierane są przez władze publiczne na poziomie krajowym i regio-nalnym. W Polsce także realizowana jest odpowiednio przygotowana polity-ka klastrowa, która jest wspierana przez instrumenty finansujące realizowane programy w obszarze polityki innowacyjności. Ważną rolę w tym zakresie od-grywają inicjatywy podejmowane przez organizacje międzynarodowe m.in. Ko-misję Europejską (KE), czy Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), czy agendę Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Prze-mysłowego (UNIDO)⁹⁸. Jak podkreśla Sz. Figiel klastry mogłyby w większym stopniu wspierać eksport produktów rolno-spożywczych, a największe szanse stania się silnymi światowymi klastrami eksportującymi mają te w sektorach drobiarskim, mleczarskim oraz owoców jagodowych. Istnieje jeszcze

znacz-98 United Nations Industrial Development Organization, http://www.unido.org/unido-united-nations-industrial-development-organization.html, [15.07.2016].

Rysunek 2.2. Mapa klastrów w Polsce

Źródło: Regionalne Centrum Informacji Finansowej, http://rcif.pl/aktualnosci/192_mapa_klastrow_parp.

html, [15.07.2016].

ny bufor, który można wykorzystać w celu utrzymania lub wzmocnienia prze-wag konkurencyjnych Polski w wymianie międzynarodowej. Zaznacza jednak, że w Polsce mamy do czynienia z silnie zróżnicowanym regionalnie potencja-łem rozwojowym klastrów. Niestety na tym polu nie odnosimy jeszcze znaczą-cych sukcesów, ponieważ w naszym kraju klastry nie posiadają znaczącej pozy-cji, a te najsilniejsze nie są jeszcze przedmiotem wsparcia publicznego. Wciąż zadawane jest pytanie, jaki jest potencjał rozwojowy w obrębie klastrów w prze-myśle rolno-spożywczym w Polsce, gdyż w zakresie eksportu za granicą mają one zasadnicze znaczenie. Bez silnych klastrów eksportujących praktycznie nie-możliwe jest osiągnięcie wysokiego poziomu rozwoju ekonomicznego w regio-nie. Przykładem tego jest mapowanie na podstawie wskaźników ekonomicz-nych, które pokazało, że w sektorze mleczarskim przodują klastry podlaskie, warmińsko-mazurskie oraz wielkopolskie, a branża owoców jagodowych to do-mena organizacji działających na terenie Mazowsza⁹⁹. Pojawia się jednak szan-sa rozwoju działań w ramach klastrów, gdyż w latach 2014–2020 zaplanowano wsparcie instytucji otoczenia biznesu w ramach których działają. Środki finan-sowe przeznaczane na ten cel będą pochodzić z programów Inteligentny Rozwój oraz Polska Wschodnia, a także na rozwój klastrów o znaczeniu regionalnym ma być wydzielona pula finansowa z 16 Regionalnych Programów Operacyj-nych.¹⁰⁰ Eksperci Departamentu Informacji Gospodarczej i Polska Agencja In-formacji i Inwestycji Zagranicznych zajmujący się gospodarką żywnościową uważają, że wzrasta konkurencyjność polskiej branży spożywczej, właśnie po-przez powiązania kooperacyjne, które zwykle przyjmują formę klastrów, a także szeroko pojętych inicjatyw klastrowych. Klastry spożywcze skupiają zazwyczaj firmy funkcjonujące w jednym regionie. Współpracują, dzięki czemu wykorzy-stują efekty synergii, przygotowują wspólną ofertę, prowadzą wspólne działa-nia promocyjne, rozwijają wspólne kanały dystrybucji itp. Stanowią trzecią pod względem liczebności grupę klastrów w Polsce (20 z całkowitej liczby 212), po

99 Sz. Figiel, D. Kuberska, J. Kufel, Analiza uwarunkowań i stanu rozwoju klastrów rol-no-żywnościowych w Polsce, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2011, s. 8–98; Sz. Figiel, D. Kuberska, J. Kufel, Development of clusters and international competitiveness of the agro-food sectors in the EU countries, Paper prepared for the 126th EAAE Seminar New challenges for EU agricultural sector and rural areas. Which role for public policy? Capri (Italy), June 27–29, 2012, s. 1–14;

Sz. Figiel, D. Kuberska, J. Kufel, Klastry i inicjatywy klastrowe w polskim sektorze rolno-żywnościowym. Raport PW nr 48, IERiGŻ -PIB, Warszawa 2012, s. 19–20.

100 IERiGŻ: polskie klastry w sektorach drobiarskim, mleczarskim i owoców jagodo-wych z szansą na silną pozycję w świecie; Inwestor, http://www.inwestor.newseria.pl/newsy/

ierigz_polskie_klastry_w,p293350286, [15.07.2016].

klastrach ICT oraz branży turystycznej. Klastry te mieszczą się w 12 wojewódz-twach, w tym po trzy w woj. lubelskim, łódzkim, podlaskim i warmińsko-ma-zurskim. Najlepiej rozwinięte z nich to zlokalizowany na Lubelszczyźnie klaser Dolina Ekologicznej Żywności i Klaster Spożywczy Południowej Wielkopolski z siedzibą w Kaliszu.¹⁰¹ Jednym z funkcjonujących klastrów opisanych w pol-skiej literaturze jest klaster „Dolina Ekologicznej Żywności”, który jako pierw-szy w Polsce klaster zrzesza różne podmioty działające na rzecz promowania i rozwoju żywności ekologicznej. Klaster ma charakter otwarty – do jego struk-tur mogą przystąpić podmioty i organizacje zainteresowane rozwojem produkcji ekologicznej żywności na terenie Polski Wschodniej (lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie)¹⁰²

Należy mocno zaznaczyć, że po 2004 roku zauważalny jest silny rozwój przemysłu spożywczego dzięki środkom finansowym pozyskiwanym w ramach programów Unii Europejskiej. Dzięki rozwojowi innych gałęzi polskiej gospo-darki poszczególne branże przemysłu spożywczego wciąż podlegają unowocze-śnianiu i korzystają z osiągnięć międzynarodowej współpracy. Podkreślają to także B. Domański i K. Gwosdz, którzy twierdzą, że unijne założenia są „twór-czo” adaptowane do polskiej sytuacji w ramach modelu rewitalizacji, który kon-centruje się na perspektywie remontowej, a część społeczna jest zazwyczaj trak-towana fasadowo. Trudno nie zauważyć, że model rozwoju przemysłu (w tym także rolno-spożywczego) oparty został na kapitale zewnętrznym z preferencja-mi inwestycyjnypreferencja-mi dla terenów zagospodarowanych, w których jest łatwa do-stępność dla infrastruktury drogowej. W szczególności preferowane są w Polsce regiony i miasta, które posiadają wysokie znaczenie na mapie przemysłu, dobrze wyposażone w istniejącą zabudowę i posiadające wysoką pozycję konkurencyj-ną w stosunku do terenów niezagospodarowanych. Niestety teza K. Gwosdza, objaśniająca że krajowy kontekst w przypadku okręgów tradycyjnego przemy-słu w Polsce sprzyjał dywergencji ich rozwoju w skali lokalnej i regionalnej jest jak najbardziej prawdziwa. Wskazują na to trzy główne czynniki sprzyja-jące: neoliberalne podejście do gospodarki faworyzujące silne regiony kosztem słabych, zróżnicowana zdolność przyciągania kapitału zewnętrznego przez po-szczególne regiony, a także brak polityki miejskiej wzmacniającej konkurencyj-ność terenów wcześniej doinwestowanych¹⁰³. Można więc stwierdzić, że

rów-101 Sektor spożywczy w Polsce Profil sektorowy, Departament Informacji Gospodarczej Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. 2013, s. 11, [za:] Klastry w Pol-sce. Katalog. PARP, Warszawa 2012.

102 Klaster Dolina Ekologicznej Żywności, http://www.dolinaeko.pl/, [17.05.2011].

103 K. Gwosdz, Pomiędzy starą ..., op. cit., s. 58–62.

nież w przypadku inwestycji w przemysł spożywczy inwestorzy kierowali się zdrowo-rozsądkowymi zasadami wybierając tereny wcześniej uzbrojone, z wy-starczającą ilością siły roboczej, odpowiednim know-how i korzystną infrastruk-turą budowlano-komunikacyjną. Wpływały także na to charakter zewnętrznego otoczenia instytucjonalnego oraz zachęty deklarowane ze strony władz samo-rządowych.

Rok 1989 okazał się przełomowy dla funkcjonowania przemysłu spożyw-czego w Polsce i był to początek zachodzenia w nim zmian, które były związane z transformacją ustrojową. Jak się później okazało dobra passa przemysłu spo-żywczego przerodziła się w ważny bodziec wzrostu gospodarczego, co nastą-piło dzięki stałemu rozwojowi technologicznemu, technicznemu, wsparciu in-nowacyjnemu i organizacyjnemu krajowego sektora agrobiznesu. Prawie trzy dekady później można mówić o sukcesie eksportowym przedsiębiorstw spożyw-czych, które odnalazły wraz ze swoimi produktami miejsce na mapach Europy i świata. Rozpatrując najważniejsze czynniki wspierające i przyspieszające roz-wój przemysłu rolno-spożywczego należy wskazać przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Jego efektem była możliwość skorzystania z dużej liczby dotacji oraz subsydiów, które zostały udzielone zarówno przed, jak i po akcesji i uto-rowały drogę dostosowania przedsiębiorstw przemysłu spożywczego do wyma-ganych standardów w Unii Europejskiej. Dzięki otwarciu rynku europejskiego stale wzrastał eksport produktów rolno-spożywczych, a efektem integracji go-spodarczej było zainicjowanie tworzenia coraz większej liczby inwestycji za-granicznych, które były niebagatelnym źródłem innowacji szczególnie dla sek-tora spożywczego¹⁰⁴. Powstały nowe możliwości współpracy i nawiązywania łączności z inwestorami i firmami międzynarodowymi zainteresowanymi pro-wadzeniem działalności gospodarczej w Polsce, a także wszelkiego rodzaju in-stytucjami publicznymi, branżowymi i organizacjami pozarządowymi. W oma-wianym okresie następowały w Polsce heterogeniczne procesy transformacji gospodarczej dodatkowo wzmacniane nasilającymi się procesami globalizacji, które we współczesnym świecie posiadają znaczący wpływ na funkcjonowa-nie prawie wszystkich sektorów gospodarki, jej instytucji krajowych i zagra-nicznych, a przede wszystkim funkcjonujących w nich przedsiębiorstw. Prze-miany społeczno-ekonomiczne, które zaszły w Polsce po 1989 roku przyczyniły się do zmian strukturalnych w gospodarce przybierając znacznie szybsze tem-po, niż w dojrzałych gospodarkach krajów rozwiniętych. Tego rodzaju swoistość

104 Sektor Spożywczy w Polsce, Departament Informacji Gospodarczej Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., 2013.

i oryginalność wymuszają nowatorskie podejście do badania zmian struktural-nych, które już na etapie wstępnym wymaga stosowania odpowiednich metod.

Potwierdza to także prowadzona w literaturze dyskusja na temat wykorzystywa-nego instrumentarium i sposobu prowadzonych w tym zakresie badań.¹⁰⁵

Przemysł spożywczy w Polsce jest wraz z rolnictwem traktowany jako dwa podstawowe ogniwa sektora agrobiznesu, których funkcjonowanie jest uważa-ne za najbardziej istotuważa-ne dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego kra-ju. Tego rodzaju podejście, jak również priorytetowe traktowanie ze względu na jego oddziaływanie na zdrowie konsumentów wymusza objęcie go należytymi normami i regulacjami formalno-prawnymi. Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej funkcjonowanie przemysłu spożywczego zostało dodatko-wo uregulowane prawem unijnym i jest zależne w dużym stopniu od powszech-nie obowiązującego we wszystkich krajach członkowskich prawa Unii Europej-skiej, co jest szczególnie istotne dla eksporterów żywności, gdyż jak się szacuje ponad jej 80% trafia na rynki unijne. Specjalnie dedykowane i bardzo restryk-cyjne przepisy, rozporządzania i szczegółowe regulacje obowiązują też w bran-ży napojów alkoholowych. Znajomość przepisów i powszechne ich stosowanie bezpośrednio warunkuje i ogranicza funkcjonowanie jednostek organizacyjnych przemysłu spożywczego w Polsce i nawet w dekadę od momentu akcesji nie-zwykle istotne pozostają ich zdolności adaptacyjne do wymagań weterynaryj-nych i fitosanitarweterynaryj-nych obowiązujących na rynku europejskim.

Wśród najważniejszych ustaw obowiązujących w naszym kraju w zakre-sie produkcji i obrotu produktami rolno-spożywczymi należy wymienić ustawy:

o bezpieczeństwie żywności i żywienia, o Inspekcji Weterynaryjnej, o towarach paczkowanych, o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, o organiza-cji rynku mleka i przetworów mlecznych, z późniejszymi zmianami, o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spi-rytusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych, o wychowaniu w trzeź-wości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, z późniejszymi zmianami, o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina¹⁰⁶.

105 A. Kałowski, J. Wysocki, Zmiany w strukturze polskiej gospodarki, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH, Warszawa 2012, http://www.praktycznateoria.pl/artykuly/, [22.11.2015].

106 Dz.U. z 2015 poz. 594, Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żyw-ności i żywienia; Dz.U. 2004 nr 33 poz. 287. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspek-cji Weterynaryjnej; Dz.U. nr 128, poz. 1409, Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o towarach

Za najważniejsze akty Unii Europejskiej, które są istotne dla funkcjonowa-nia przemysłu spożywczego w Polsce należy uznać: Dyrektywę 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 marca 2000 r. w sprawie zbliże-nia ustawodawstw Państw Członkowskich w zakresie etykietowazbliże-nia, prezen-tacji i reklamy środków spożywczych, Rozporządzenie Rady (EWG) 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów, rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych, Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r.

ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parla-mentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środ-ków spożywczych, Rozporządzenie (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskie-go i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające ogólne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego, Rozporządzenie (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.

ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontro-li żywności w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego

ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontro-li żywności w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego