Baza ekonomiczna przemysłu spożywczego w Polsce
1.3. Wyniki finansowe przemysłu spożywczego w latach 2005–20142005–2014
Badając wyniki przemysłu spożywczego w Polsce należy mieć na uwadze, że jest on od momentu akcesji do Unii Europejskiej jednym z najważniejszych działów gospodarczych, który stanowi o wyżywieniu narodu jak również jest li-czącym się producentem napojów i żywności na rynkach międzynarodowych67. Przedsiębiorstwa produkujące żywność nieprzerwanie poszukują nowych roz-wiązań w obszarze prowadzonej długofalowej polityki strategicznej oraz badaw-czo-rozwojowej. Działania te mają w przyszłości zaowocować wysokim pozy-cjonowaniem przedsiębiorstw na arenie międzynarodowej, a w kraju zapewnić
67 K. Firlej, M. Szymański, Przemysł spożywczy na tle wybranych sektorów gospodar-ki narodowej w dobie ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego [w:] Procesy dostosowaw-cze polskiego przemysłu spożywdostosowaw-czego do zmieniającego się otodostosowaw-czenia rynkowego (2), (red.
nauk.) R. Mroczek, Program Wieloletni 2011–2014 „Konkurencyjność polskiej gospodarki żywnościowej w warunkach globalizacji i integracji europejskiej”, nr 35, Instytut Ekonomi-ki Rolnictwa i GospodarEkonomi-ki Żywnościowej, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2012, s. 9–25.
wysoką efektywność ich funkcjonowania68. Przedsiębiorstwa poszukują także możliwości eksportowych, starają się pozyskiwać nowych sojuszników handlo-wych, tworzyć koncepcje efektywnych inwestycji zagranicznych oraz wzmac-niać posiadany kapitał ludzki69.
Rysunek 1.3. Produkcja globalna w latach 2005–2014 (ceny stałe z 2005 r., mld zł)
Produkcja globalna ogółem
Produkcja globalna przetwórstwo przemysłowe Produkcja globalna rolnictwo
Produkcja globalna art. spożywczych i napojów
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0
Produkcja globalna ogółem i przetwórstwa przemysłowego
0
produkcja globalna art. spożywcze, napoje, rolnictwo, leśnictwo, rybactwo y = 1995,8467+78,4911*x
y = 126,7462+4,8332*x
y = 86,4346+0,7457*x y=611,6074+34,6894*x
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W celu analizy rozwoju przemysłu spożywczego w Polsce w świetle wyni-ków finansowych zbadano trendy kształtujące się w takich obszarach funkcjo-nowania gospodarki w Polsce, jak:
• Produkcja sprzedana w latach 2005–2014 (ceny stałe z 2005 r., mld zł);
• Wartość dodana brutto przemysłu w latach 2005–2014 (ceny stałe z 2005 r., mld zł);
68 K. Firlej, Impact of Management Professionalization on Competitiveness of Agricul-tural and Food Companies [w:] Contemporary Management Challenges in the Transition Period the Perspectives of Poland and Spain, red. J. Teczke, H. Łyszczarz, Cracow School of Business, Cracow University of Economics, Cracow–Granada 2011, s. 131–148.
69 K. Firlej, Strategie adaptacji spółek z indeksu WIG-Spożywczy [w:] Zrównoważony rozwój lokalny. Warunki rozwoju regionalnego i lokalnego, Stowarzyszenie Naukowe – In-stytut Gospodarki i Rynku, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, t. II, Szczecin 2010, s. 14–15.
• Wartość dodana brutto na jeden podmiot prowadzący działalność w latach 2010–2014;
• Wartość dodana brutto na jednego pracującego w latach 2005–2014 (ceny stałe z r. 2005, zł);
• Wartość dodana brutto na jednostkę środków trwałych w przemyśle w latach 2005–2014 (na podstawie cen stałych z 2005 r.);
• Produkcja sprzedana oraz import i eksport art. spożywczych i napojów w latach 2005–2014.
Analizując poziom wartości produkcji globalnej ogółem w Polsce, a także poziom wartości produkcji globalnej przetwórstwa przemysłowego stwierdzo-no, ze w latach 2005–2015 zarysował się zrównoważony trend wzrostowy, co w pierwszym przypadku wyniosło 37%, a w drugim niespełna 50% (rys. 1.3).
W bardziej zrównoważonym, ale także w o wiele mniejszym stopniu rósł po-ziom wartości produkcji sprzedanej artykułów spożywczych i napojów, a także rolniczej produkcji towarowej. W pierwszym przypadku wzrost wyniósł 15%, a w drugim tylko około 5%. Bodźcami do zaistnienia tejże sytuacji była corocz-nie powiększająca się towarowość produkcji roślinnej, w której strukturze pro-dukcji dominowały zboża i warzywa. Powiększała się również produkcja to-warowa zwierzęca, a także wystąpiły zmiany w udziale produkcji drobiarskiej i wieprzowej na korzyść tej pierwszej. Znaczącą rolę odgrywała także produkcja mleczna, która w badanych latach stanowiła około 1/3 wartości z całości towa-rowej produkcji zwierzęcej.
W badanym okresie podobnie kształtowały się trendy obrazujące produk-cję sprzedaną w latach 2005–2014 dotyczące poziomu wartości przemysłu ogó-łem i przetwórstwa przemysłowego (rys. 1.4). W przypadku produkcji sprzeda-nej przemysłu ogółem poziom jej wartości wzrósł prawie o 55%, a w przypadku produkcji sprzedanej przetwórstwa przemysłowego wzrost ten wyniósł około 65%. W bardziej zrównoważony sposób kształtował się trend obrazujący pro-dukcję sprzedaną artykułów spożywczych i napojów oraz rolniczą propro-dukcję towarową. Wzrost produkcji sprzedanej artykułów spożywczych w badanym okresie wyniósł niespełna 18%, podczas gdy wzrost towarowej produkcji rolni-czej określono na około 5%. Należy podkreślić, że wyroby mięsne i mleczarskie dominowały w strukturze wartości produkcji sprzedanej. W kolejnych latach przemysł spożywczy wytwarzał coraz wyższą wartość w produkcji sprzedanej ogółem, a także w końcówce badanych lat realizował około 6% produktu krajo-wego brutto. Na tak dobre wyniki wpłynęło włączenie naszego kraju do struk-tur unijnych, jak również możliwość obecności na ponad półmiliardowym rynku
europejskim z dwukrotnie zamożniejszymi klientami. Realizacja wspólnej po-lityki rolnej również wspierała funkcjonowanie tegoż przemysłu szczególnie przez pryzmat działań związanych z dofinansowaniem producentów rolnych na zakup środków do produkcji i zwiększenie dochodów producentów rolnych.
Rysunek 1.4. Produkcja sprzedana w latach 2005–2014 (ceny stałe z 2005 r., mld zł)
produkcja sprzedana przemysłu ogółem produkcja sprzedana przetwórstwa przemysłowego produkcja sprzedana art. spożywczych i napojów produkcja rolnicza towarowa
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 400
produkcja sprzedana przemysłu ogółem, w tym przetwórstwa przemysłowego
40
produkcja sprzedana art. spożywcze i napoje oraz produkcja towarowa rolnicza y = 696,61+36,40*x
y = 576,47+37,74*x
y = 119,54+5,29*x
y = 42,12+1,26*x
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Następnymi analizowanymi wartościami były wartość dodana brutto w prze-myśle ogółem, którą zestawiono wraz z wartością dodaną brutto przetwórstwa przemysłowego (rys. 1.5). Na tym samym wykresie dokonano zestawienia war-tości dodanej brutto produkcji artykułów spożywczych z warwar-tością dodaną brut-to wypracowaną w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie i rybactwie. W pierwszym zestawieniu dotyczącym przemysłu ogółem i przetwórstwa przemysłowego wartość dodana brutto zwiększyła się relatywnie o ponad 60% i prawie 90% co można uznać za bardzo wysoki wzrost. Drugie zestawienie obrazuje, że poziom wartości dodanej brutto wypracowanej w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie i ry-bactwie w zasadzie w badanym okresie nie uległ większym zmianom. O wiele lepiej sytuacja ta kształtowała się w wypracowaniu poziomu wartości dodanej brutto przy produkcji artykułów spożywczych i napojów. W tym przypadku jej poziom wzrósł o około 30%.
Rysunek 1.5. Wartość dodana brutto przemysłu w latach 2005–2014 (ceny stałe z 2005 r., mld zł)
WDB przemysł ogółem WDB przetwórstwo przemysłowe WDB produkcji art. spożywczych i napojów WDB rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 100
150 200 250 300 350 400
WDB przemysł ogólny i przetwórstwo przemysłowe
20 45 70 95 120 145
WDB produkcja art. spożywczych i napojów oraz rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo y = 211,3182+15,5373*x
y = 155,7013+15,6104*x
y = 28,6778+1,2725*x
y = 27,3731-0,0757*x
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W aspekcie poprzedniej analizy zbadano także poziom wypracowanej war-tości dodanej brutto na jednego pracującego w latach 2005–2014, co uszczegó-łowiono jej wartością dotyczącą gospodarki ogółem, przetwórstwa przemysło-wego oraz produkcji artykułów spożywczych i napojów (rys. 1.6). Wszystkie z trzech badanych zmiennych uległy mocnym wzrostom, chociaż najsilniejszą dynamikę zanotowało przetwórstwo przemysłowe, gdzie wzrost wartości doda-nej brutto na jednego pracującego wyniósł ponad 80%. W przypadku produk-cji artykułów spożywczych i napojów jej wzrost kształtował się podobnie, jak w gospodarce ogółem. Poziomy tych wzrostów nie były już tak spektakularne, jak w przypadku przetwórstwa przemysłowego, ale kształtowały się relatywnie na poziomach 53% i 25%.
Rysunek 1.6. Wartość dodana brutto na jednego pracującego w latach 2005–2014 (ceny stałe z 2005 r., zł)
gospodarka ogółem przetwórstwo przemysłowe
produkcja art. spożywczych i napojów
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
50000 60000 70000 80000 90000 100000 110000 120000 130000 140000
y = 68828,51+1746,02*x y = 67464,95+7224,08*x
y = 63449,36+3168,78*x
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W znacznie bardziej odmienny sposób przedstawia się sytuacja dotycząca kształtowania się poziomu wartości dodanej brutto na jednostkę środków trwa-łych w przemyśle w latach 2005–2014, którą zaprezentowano na rys. 1.7.
Prezentowane trendy świadczą o wyraźnych rozbieżnościach w badanych zmiennych, co jednoznacznie świadczy o braku jednolitej prorozwojowej po-lityki strategicznej prowadzonej w stosunku do przetwórstwa przemysłowego w Polsce. Wartość dodana brutto na jednostkę środków trwałych w przypadku przetwórstwa przemysłowego wzrosła o około 17%. W przypadku produkcji ar-tykułów spożywczych i napojów niewiele wzrosła (0,5%), a w gospodarce ogó-łem uległa wyraźnemu obniżeniu (9%).
Rysunek 1.7. Wartość dodana brutto na jednostkę środków trwałych w przemyśle w latach 2005–2014 (na podstawie cen stałych z 2005 r.)
gospodarka ogółem przetwórstwo przemysłowe
produkcja art. spożywczych i napojów
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,42 0,44 0,46 0,48 0,50 0,52 0,54 0,56 0,58 0,60 0,62 0,64 0,66
y = 0,5336-0,01*x y = 0,5633+0,0072*x
y = 0,5075-0,002*x
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Rysunek 1.8. Majątkochłonność produkcji i techniczne uzbrojenie pracy w przemyśle spożywczym w latach 2005–2014 (na podstawie cen stałych z 2005 r.)
Źródło: J. Drożdż, R. Mroczek, M. Tereszczuk, Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania poprawy wydajności pracy w polskim przemyśle spożywczym na tle krajów Unii Europejskiej, referat programu „Przemiany strukturalne krajowego przemysłu spożywczego w zmieniającym się otoczeniu rynkowym” Programu Wieloletniego 2015–2019, Jachranka 2016, s. 11.
R. Mroczek w swych badaniach wskazuje z kolei, że na stabilnym poziomie w badanym okresie kształtowała się także produktywność majątku trwałego, jak również efektywność ustalona wartością dodaną brutto oraz nadwyżką ekono-miczną, które zostały zbadane w obszarze dotyczącym nakładów pracy, mająt-ku i zasobów. Należy podkreślić, że w badanej dekadzie nie uzyskano w skali makro postępu efektywnościowego. Zgodnie z postawioną tezą czynnikami po-wodującymi tę sytuację był wzrost majątkochłonności produkcji i technicznego uzbrojenia pracy (rys. 1.8), jak również zmiany cen producenta, które wynika-ły z szybszego wzrostu cen surowców, niż cen przetwórcy. Rozpatrując zmiany efektywnościowe, które zaszły w badanym okresie w przemyśle spożywczym należy podkreślić ich zbieżność z przemysłem przetwórczym, niemniej jednak ich szybkość była znacznie większa. Podobnie można powiedzieć o efektywno-ści przemysłu spożywczego w stosunku do innych przemysłów, gdzie gospoda-rowanie pracą i majątkiem jest stosunkowo wysokie, do czego przyczyniło się właściwe dostosowanie się do czynników rynkowych, jak również wypracowa-nie właściwych efektów w relacji do nakładów. Pokłosiem tych działań było za-jęcie konkurencyjnej pozycji przez wiele przedsiębiorstw przemysłu spożyw-czego na rynkach unijnych i globalnych.70