SNW: Tomecki 1561, Po: 16; Tobecki nnot.
2. Nazwisko nieustabilizowane o nietypowej wariantywności form (Tobecki / Tomecki, Tobącki / Tomącki). Warianty bez wydzielania nosowości (thobeczki, thomeczkiemu) dominują liczebnie nad formami z nosówką (thobyączkiego, thomyączkiego).
Jednostkowo poświadczono formę tobenski. Zapisy z przydechowym h po głosce t występują pod wpływem pisowni niem. lub pol. maniery graficznej (thobeczki, thobeczkiemu, barthos, barthoszem). Forma celownikowa imienia Bartosz dokumentuje wlkp cechę dial. polegającą na zachowaniu w końcówce fleksyjnej samogłoski przedniej po spółgłosce historycznie miękkiej (barthoszewy – dat.). Głoska c w sufiksie -cki bezwyjątkowo oddawana w postaci dwuznaku cz (thobeczki, tomeczkim).
◊ Tobecki : n. os. typu Tobie, Tobiak (AntrP, te : im. Tobiasz, etym. grec. ’Jahwe jest dobry’, łac. Tobias NCh 128), z suf. -ski na wzór nazwisk odmiejsowych (nazwisko modelowe). Przy lekcji Tomecki : n. os. Tomiec, Tomek (SSNO, te : im. Tomasz, etym.
grecka ’bliźniak’, łac. Thomas, scs Toma NCh 128, Tomek też : podst. Tomi- por. im.
Tomisław : psł. *tomiti ’dręczyć, męczyć’ Spsł, NAp 322), z modelowym suf. -ski.
Bartosz Tobecki (Tomecki), złotnik poznański, poświadczony w księgach cechu od 1556 r. jako mistrz przyjmujący uczniów na naukę rzemiosła, wymieniany licznie w formułach wpisów i wypisów. Przyjął na termin aż dziesięciu chłopców. W źródłach notowany jest w stosunkowo krótkim okresie kilku lat.
Brak dalszych śladów.
Tomecki Bartosz, wym. 1558-62 (Noż s. 248 nr 274, Dolcz s. 27 nr 274).
TOBIASZ: Thobias 1576, 482, s. 65; P. Thobiasa bratha naszego 1576, 482, s. 65; Pan Tobyasz Mistrz Młody 1619, 477, s. 178; hlopca Pana Tobyaszewego 1637, 478, s. 54;
Pani Tobiaszowa 1653, 478, s. 271; Pany Tobiaszewy (gen. fem.) 1654, 478, s. 282;
Pani Tobiaszewy (gen. fem.) 1661, 178, s. 305.
1. SSNO: not im. Tobiasz 1236, brak w funkcji drugiego określenia; AntrP: Tobi(j)asz 1565, XVI: Młp, Krpłn, XVII: Młp, Śl, XVIII: Wrm;
SNW: Tobiasz 3302, Po: 10; Tobjasz 307, Po: 10.
163 2. Formy zależnościowe, dzierżawcze imienia Tobiasz wyrażają relację rodzinną – marytonimiczną wyrażoną suf. -owa (Pani Tobiaszowa) oraz relację mistrz–uczeń (hlopca Pana Tobyaszewego – końcówka przymiotnikowa poświadcza wlkp cechę dial.
polegającą na zachowaniu samogłoski przedniej po spółgłosce historycznie miękkiej).
◊ Tobiasz : im. Tobiasz, etym. grec. ’Jahwe jest dobry’, łac. Tobias (NCh 128, Mal 332).
Cf. KREKENMAIER, JASŁOWSKI
Dwa pierwsze ekscerpty odnoszą się do złotnika Tobiasza Krekenmaiera, wymienianego w księgach złotników w latach 1578-1621. Pozostałe identyfikacje odnoszą się do złotnika Tobiasza Jasłowskiego, który jako młody mistrz w 1619 r. otrzymał obywatelstwo miejskie. Mistrz zmarł w 1652 r., od tego czasu w źródłach występuje jego małżonka identyfikowana jako Tobiaszowa lub Tobiaszowoa Jasłowska.
TOMASZ: thomas Sczernyewa [z Czerniewa] 1510, 480, s. 49; pana Thomasza Zlotnika 1557, 480, s. 142; pana swego thomasza zlotnika 1558, 481, s. 68.
1. SSNO: not im. Tomasz 1212, w funkcji drugiego określenia: Tomasz 1412; AntrP:
Tomasz 1590, XVI: Pom, XVII: Pom, XVIII: Młp, Wlkp;
SNW: Tomasz 313, Po: nnot.
2. Nieuzasadniona na gruncie jęz. pol. pisownia niemego h po spółgłosce t (Thomasza – gen.) zachodzi pod wpływem jęz. niem.
◊ Tomasz : im. Tomasz, aram. toma, etym. grecka ’bliźniak’, łac. Thomas, scs Toma, strus. Foma (NCh 128, Mal 332).
Cf. SŁAWIEŃSKI
Określenia złotnik Tomasz odnoszą się do Tomasza Sławieńskiego. Tomasz z Czerniewa był uczniem Stencla Molera (mistrza rzemiosła malarskiego) miał się uczyć 6 lat (wpis).
TOMECKI, TOMĄCKI: cf. TOBECKI TÖPPER: cf. TEP(P)ER
TORUŃSKI, TOROŃSKI: andri Torunjsky 1570, 482, s. 48; pana andrisza Torunjskjego 1570, 482, s. 48; Endris thoronsky 1571, 482, s. 5; Andris Torunski 1575, 481, s. 81.
1. SSNO: Toruński (Thorunski) 1399; AntrP: Toruński 1546, XVII, XVIII Młp, Wlkp, Krpłd;
SNW: Toruński 539, Po: 33; Toroński 43, Po: 5.
2. Miękkość głoski ń w nazwisku zaznaczana jest za pomocą joty (Torunjsky) lub nie jest zaznaczania (Torunski). Imię Andrzej wystąpiło w wariantach bliższych jęz. niem.
(Andris, Endris), również w postaci skróconej (andri).
◊ Toruński : m. Toruń, z suf. -ski. Najdawniejsze zapisy nazwiska na terenie Pomorza, Wlkp, Małopolski i Kresów Południowych (NOdm 202).
164 Andrzej Toruński, złotnik poznański, poświadczony w księgach cechu jako mistrz przyjmujący uczniów na naukę rzemiosła, jego nazwisko widnieje we wpisach i wypisach chłopców, a także na liście mistrzów złotniczych z 1656 r. z dopisaną datą roczną 1571.
Toruński Andrzej, wym. 1570 (Noż s. 249 nr 275, Dolcz s. 27 nr 275).
TYL(L), TYLLE: cf. DILL TYMAJER: cf. TIMEIER
U
UBERSZAR: kasper uberszar 1561, 480, s. 173; Jan Uberschar Spoznanya Rodym (...) syn nyebosczyka Jacoba Uberschara Aptekarza poznanszkiego 1594, 482, s. 108; Ian ubersal S posnania rodem 1599, 482, s. 312; Jan Uberszar 1605, 477, s. 6; P Janowj uberszarowj (dat.) 1606, 477, s. 15; Jan Vbeszar 1606, 481, s. 40; Jan uberszar 1606, 482, s. 147; Pana Jana vberszara 1606, 482, s. 147; Jan Ubersar 1608, 477, s. 22; Jan Ubersza 1609, 477, s. 53; P Janowj Uberszarowj 1609, 477, s. 58; Jan Vberszar 1611, 477, s. 70; Jan Uberszar 1611, 482, s. 333; Jan Uberszar 1612, 477, s. 79; Jan Vberszar 1613, 482, s. 159; P. Jan uberszar 1614, 477, s. 100; Pan Jan Ubreszar 1615, 477, s. 107; Jana Uberszara 1615, 477, s. 112; P Jjana Uberszara 1616, 477, s. 130; Janowy Uberszarowy brathu naszemu 1617, 477, s. 153; Jan Uberszar 1617, 482, s. 339; P. Jan Uberszar 1619, 477, s. 170; Jan Uberszar 1620, 482, s. 177; Jana Uberszara Bratha y Pysarza naszego 1623, 477, s. 236; Bratha naszego Jana Uberszara 1624, 477, s. 247;
Jan Uberszar 1624, 482, s. 183.
1. SSNO: nnot; AntrP: nnot;
SNW: nnot.
2. Nazwisko ustabilizowane, w pisowni zaznaczają się niekiedy warianty z literą V- zamiast U- (Vberszar), a także zniem. zapisy (Jacoba Uberschara).
◊ Uberszar : niem. n. Uberschär : ’zarastanie ziemi uprawnej, zaniedbane pole’, określenie odnoszące się do osoby zamieszkującej dane miejsce Gott 580, por. śrwniem.
überscher ’zbyteczny’ Bahlow, śrwniem. schar ’cięcie, żęcie, plon’ Lex.
Jan Uberszar, złotnik poznański, był synem aptekarza Jakuba Uberszara. Naukę rzemiosła złotniczego odbył u Krzysztofa Leszkorneta, u którego uczył się pięć lat. W 1599 r. został czeladnikiem, a w 1605 r.
przystąpił do wykonania sztuk mistrzowskich. W 1606 r. jako młody mistrz podpisał się pod zezwoleniem brackim z 3.06.1601 r. obowiązującym wszystkich członków cechu. Od tego też roku przyjmował uczniów na termin, poświadczony jest we wpisach i wypisach chłopców. Wyszkolił kilku czeladników. Był często notowany jako nieobecny na posiedzeniach kwartalnych. Pod jego okiem swoje sztuki mistrzowskie wykonywali młodzi złotnicy (np. Jędrzej Bodenstein, Paweł Hempel). Był pisarzem cechowym
Kasper Uberszar był ucznie Jerzego Reichenaua, u którego miał się uczyć 4 lata (wpis). Brak kontekstów pozwalających ustalić ewentualną relację rodzinną między Janem a Kasprem.
165 Überszar Jan z Poznania, ucz. Krzysztofa Leszkorneta, czel. 1599, mistrz w paźdz. 1605, pisarz 1623, zm.
1627 (Noż s. 249 nr 279, Dolcz s. 27 nr 279).
V
VAITT: cf. FAITH
VALENTINUS (łac.): cf. WALENTYNUS(Z)EWICZ
VALENTINUSEWIC, VALENTINUSOWIC: cf. WALENTYNUS(Z)EWICZ VALTER: cf. WALTER
VALTIN: cf. BREMER
VERNAIDE: cf. WERNHAIDE
VERNER: cf. WERNER VOITH: cf. FAITH VOLF: cf. WOLF
VON ENDA, VON ENTA, VONENDA: cf. FONENDA VOYDENCHAMER: cf. WEIDEN(C)HAMER
W
WALENTYNUS(Z)EWICZ, WALENTYNUS(Z)OWICZ, VALENTINUS: Jan Valentinus 1628, 482, s. 187; Jan Valentinus 1632, 482, s. 349; Florian Valętinus 1631, 482, s. 191; Florian Valentinusowic zkalisza [z Kalisza] 1636, 482, s. 352; Pan Jan Walentinuszewic 1640, 478, s. 95; Jąn Walentynusowicz Anno Domini 1640 na quartal s Łuczyiei 1640, 481, s. 47; Pana Jana Walentinuszewica 1641, 478, s. 105; Pana Jana Walentinusewicza 1642, 478, s. 115; Pan Jan Walentinuszewic 1642, 478, s. 122; Pan Florian Walentynuszewic 1643, 478, s. 133; Młodego Mistrza Jana Walentinuszewica 1643, 478, s. 139; Floryan Walentinuszewic 1643, 481, s. 47; Pan Jan Walentinuszewic 1644, 478, s. 164; Pana Floryana Walentynuszewica 1645, 478, s. 178; Pan Fliorjan
166 Walentinuszewic 1645, 482, s. 208; P. Floryan Walentynuszewic 1647, 478, s. 195; Pan Jan Walentynuszewic 1647, 482, s. 210; Pan Jan Walentynusziewic 1647, 482, s. 361;
P. Floryan Walentynuszewic 1648, 478, s. 205; Pana Jana Walentynuszewica 1648, 482, s. 217; Panu Janowi Walentynuszewicowi 1648, 482, s. 217; P. Jan Walentynuszewic 1649, 478, s. 218; P. Janowi Walentynuszewicowi 1650, 478, s. 230;
P. Jan Walentynuszewic 1650, 478, s. 237; Pan Floryan Walentynuszewic 1650, 478, s. 240; P. Floryan Walentynusewic 1651, 478, s. 249; Pan Jan Walentynuszewic 1651, 482, s. 363; Pana Jana Walentynuszewica 1652, 478, s. 250; Pan Jan Walentynuszewic 1652, 478, s. 260; Floryjan Walentynuszewic 1653, 478, s. 270; Jan Walentinusowicz 1653, 478, s. 271; Pana Jana Walentynuszewica przysięznego 1653, 478, s. 274; pan Jan Walentinuszewic 1653, 482, s. 222; pana Jana Walętinuszewica 1653, 482, s. 222;
Pan Jan Wallentinuszewic 1654, 478, s. 281; P. Jana Walentynuszowica 1654, 478, s. 286; P. Florian Walentynuszewic 1655, 478, s. 289; Panu Janowi Walentynuszewicowi 1655, 478, s. 289; Pan Jan Walentynuszewic 1655, 482, s. 366;
Pan Jan Valentynuszewic 1658, 478, s. 293; P. Jan Walentynuszewic 1659, 478, s. 299;
Pana Jana Walentynuszewica 1659, 478, s. 301; Pan Jan Walęntynuszewic Starszy 1660, 478, s. 304; Pana Jana Walentynuszewica 1661, 178, s. 305; Pan Jan Valentynuszowic 1662, 478, s. 308; Pan Jan Valentynuszowic na ten czas Starszy Bractwa naszego 1663, 482, s. 221; P Jan Walętinuszowic 1664, 482, s. 222; Jan Walentinuszęwic 1664, 482, s. 368; Pan Jan Walentinuszewicz 1665, 478, s. 334; Pana Jana Walentinuszewicza 1665, 478, s. 335; Pan Jan Walentinuszewicz 1666, 478, s. 338; pany malzonka nieboszczyka pana Walentinuszewyca pozostała wdowa 1667, 482, s. 369; nieboszczyka p. Walentynuszowyca 1669, 482, s. 225; p: wdowy pany Walentynuszewycowy (gen. fem.) 1670, 478, s. 346; p. Walentinuszowycowa (fem.) 1671, 478, s. 351; chłopca (…) na ymię tęmu Piotr Walentynuszowicz 1676, 482, s. 229;
piotr Walentynuszewic 1681, 482, s. 373.